ครรภคฤห์ของหรษัทมาตามนเทียร ในชัยปุระ และเห็นภายในประดิษฐานเทวรูปพระลักษมี ครรภคฤห์ หรือ ครรภคฤหะ [ 1] สันสกฤต : गर्भगृह ) หมายถึงห้องบูชาด้านในสุดของโบสถ์พราหมณ์ อันเป็นที่ประดิษฐานมูรติ ซึ่งเป็นเทวรูปเทพเจ้าฮินดู ประจำโบสถ์นั้น ๆ คำว่า "ครรภคฤห์" แปลตรงตัวว่า "โถงครรภ์" มาจากภาษาสันสกฤต คำว่า "ครรภ-" ซึ่งหมายถึง "ครรภ์ " และ "คฤห-' ซึ่งหมายถึง "บ้าน" โดยทั่วไปแล้วโถงนี้จะอนุญาตให้เฉพาะนักบวช (บูชารี ) เข้าไปได้เท่านั้น หรือบางแห่งอนุโลมให้เฉพาะศาสนิกชนเท่านั้น[ 2] เชนสถาน และวัดพุทธ ด้วย
โถงนี้มีโครงสร้างเป็นห้องสี่เหลี่ยม ประกอบด้วยประตูทางเข้าเพียงหนึ่งทางซึ่งมักสร้างหันไปทางทิศตะวันออก ไม่มีหน้าต่าง และประดิษฐาน "มูรติ " คือองค์เทวรูปอยู่ตรงกลาง ซึ่งคนภายนอกที่เข้ามาภายในเทวสถานสามารถมองเห็นได้บ้าง[ 3]
ตามวาสตุศาสตร์ ครรภคฤห์จะสร้างอยู่ตรงกลางเทวสถาน และเหนือครรภคฤษ์คือโครงสร้างหอที่สร้างเพื่อคลุมห้องครรภคฤห์ จะสร้างเป็นแกนตัดกัน อันเป็นแกนหลักในการกำหนดการสร้างองค์ประกอบอื่น ๆ โดยทั่วไปมักเป็นแกนทิศตะวันออก-ทิศตะวันตก เชื่อว่าเป็นการจำลองคติเขาพระสุเมรุ โครงสร้างหอนี้มีลักษณะแตกต่างกันไปในแต่ละสถาปัตยกรรม ได้แก่ ในอินเดียเหนือคือ "ศิขร " ในอินเดียใต้คือ "วิมาน " และในศาสนาฮินดูแบบบาหลี (ปูรา ) คือ "เปลิงกีฮ์เมรู "[ 4]
ในปราสาทขอม ห้องครรภคฤหะ เรียกอีกชื่อได้ว่าห้อง "เรือนธาตุ" ด้านบนเป็นหอหลังคาสูงเป็นชั้นเรียกว่า "เรือนชั้น"
Hardy, Adam, Indian Temple Architecture: Form and Transformation : the Karṇāṭa Drāviḍa Tradition, 7th to 13th Centuries , 1995, Abhinav Publications, ISBN 8170173124 , 9788170173120, google books
George Michell; Monuments of India (Penguin Guides, Vol. 1, 1989) _Harshat_Mata_ki_Mandir_--_img_33.jpg)
