Jeraha la moto

Makala hii ina dalili ya kutungwa kwa kutegemea programu ya kompyuta kama vile "Google translation" au "wikimedia special:content translation" bila masahihisho ya kutosha. Watumiaji wanaombwa kuchunguza tena lugha, viungo na muundo wake. Wakiridhika na hali yake wanaweza kuondoa kigezo hiki kinachoonekana kwenye dirisha la kuhariri juu ya matini ya makala kwa kutumia alama za {{tafsiri kompyuta}} .

Burn
Mwainisho na taarifa za nje
Kundi Maalumu	Emergency medicine
ICD-10	T20.–T31.
ICD-9	940–949
DiseasesDB	1791
MedlinePlus	000030
eMedicine	article/1278244
MeSH	D002056

Jeraha la moto ni aina ya jeraha katika nyama au ngozi linalosababishwa na moto, stima, kemikali, msuguano, au mnururisho. ^[1] Majeraha yanayoathiri ngozi hurejelewa kama majeraha madogo au kiwango cha kwanza cha majeraha. Madhara yakipenya baadhi ya safu za ngozi, hurejelewa kama jeraha kubwa kiasi au kiwango cha pili. Katika jeraha kubwa au kiwango cha tatu, jeraha hupenya safu zote za ngozi. Kiwango cha nne kinahusisha jeraha kwa tishu za ndani, kama vile misuli au mfupa.

Matibabu yanayohitajika hutegemea ukubwa wa jeraha. Jeraha ndogo linaweza kudhibitiwa na yanayopunguza maumivu ya kawaida, ilhali majeraha makubwa yanaweza kuhitaji matibabu zaidi katika vituo vya majeraha ya moto. Kutia ndani ya maji baridi inaweza kutuliza maumivu na kupunguza madhara; hata hivyo, ukiacha wazi inaweza kusababisha halijoto ya chini mwilini. Majeraha makubwa kiasi yanahitaji kusafishwa kwa sabuni na maji, kisha ufunge. Udhibiti wa malengelenge haujulikani, lakini ni muhimu uuache. Majeraha makubwa huhitaji huduma ya upasuaji, kama vile kupandikiza ngozi. Majeraha makubwa huhitaji viowevu vingi vya kudunga kwa mshipa mara nyingi kwa sababu matokeo ya inflamesheni baadaye yatakuwa na kapilari uvujaji wa viowevu na uvimbe. Matatizo mengi ya majeraha huhusiana maambukizi.

Jeraha la moto likiwa kubwa ni hatari, lakini matibabu ya kisasa yaliyoendelezwa tangu 1960 yameimarisha udhibiti, hasa kwa watoto na vijana.^[2] Dunia nzima, angalau watu milioni 11 hutafuta matibabu, na 300,000 hufa kutokana na kuchomeka kila mwaka.^[3] Nchini Marekani, takriban asilimia 4 ya waliolazwa katika vituo vya majeraha ya moto hufa.^[4] Matokeo huhusiana na ukubwa wa jeraha na umri wa mwathiriwa.

Ishara ya dalili

Hali ya jeraha hutegemea undani wake. Majeraha madogo husababisha maumivu ya siku mbili au tatu, kisha ngozi kutoka kwa siku chache zinazofuata.^[5][6] Watu wanaouguza majeraha makali hukosa utulivuna hulalamikia shinikizo bali sio uchungu. Walio na majeraha makubwa wanaweza kukosa hisia linapoguswa au linapodungwa.^[6] Jeraha ndogo la moto huwa nyekundu, ilhali marejaha makali yanaweza kuwa rangi ya waridi, nyeupe au nyeusi.^[6] Majeraha karibu na kinywani au nywele yaliyoungua ndani ya mapua yanaweza kuonyesha uchomekaji wa njia ya hewa, lakini matokeo hayana uhakika.^[7] Dalili zinazotia wasiwasi zaidi ni pamoja na: upungufu wa hewa, mkwaruzo wa sauti, na strida au ukoromaji.^[7] Mwasho ni kawaida wakati inapona, hutokea kwa asilimia 90 ya watu wazima na karibu kwa watoto wote.^[8] Kufa ganzi au kuhisi mchonyoto unaweza kuendelea kwa muda baada ya kupata jeraha la umeme.^[9] Majeraha pia yanaweza kusababisha mfadhaiko wa kihisia na kisaikolojia.^[3]

Aina[10]	Safu zilizohusika	Inavyoonekana	Unyororo	Hisia	Muda wa Kupona	Ubashiri	Mfano
Jeraha ndogo (Kiwango cha kwanza)	Epidermisi[5]	Nyekundu bila malengelenge[10]	Iliyokauka	yenye uchungu[10]	5-10 siku[10][11]	Hupona vizuri;[10] Mara kwa mara majeraha ya jua huongeza hatari ya saratani ya ngozi maishani[12]
Jeraha kubwa kiasi (Kiwango cha pili)	huongezeka kuwa kubwa kwa (papila) ngozi halisi[10]	nyekundu iliyo na lengelenge inayoonekana. Hutoa rangi inapofinywa.[10]	Majimaji[10]	Uchungu sana[10]	chini ya wiki 2–3[10][6]	Maambukizi katika eneo maalum/selulitisi lakini haiachi kovu[6]
Jeraha kubwa lililoingia undani (Kiwango cha pili)	huenea ndani ya ngozi halisi (lililofanana na neti)[10]	Manjano au nyeupe. Linatoa rangi kiasi. Linaweza kuwa na malengelenge.[10]	Kukauka kiasi[6]	Shinikizo na kukosa utulivu[6]	wiki 3–8 [10]	Linawacha kovu, mikunyato (inaweza kuhitaji mazoezi na kupandikiza ngozi)[6]
Jeraha kubwa (Kiwango cha tatu)	huenea kupitia ngozi halisi[10]	Kigumu na nyeupe/kahawia[10] Rangi haitoki[6]	Yenye ngozi ngumu[10]	Hakuna uchungu[10]	Lililorefushwa (miezi) lisiloisha[10]	Lililokovu, mikunyato, amputesheni (utoaji wa mapema unapendekekzwa)[6]
Kiwango cha nne	huenea kwa ngozi yote, na kwa ufuta ulio ndani, misuli na mifupa[10]	Nyeusi; iliyochomwa na eska	Iliyokauka	Isiyokuwa na maumivu	Inahitaji utoaji[10]	Amputesheni, kutofanya kazi muhimu na, katika hali zingine, vifo.[10]

Visababishi

Majereha ya moto husababishwa na vyanzo mbalimbali vya nje vilivyoainishwa kama moto, kemikali, umeme, na mnururisho.^[13] Nchini Marekani, visababishi vya moto huwa: moto au miale (asilimia 44), jeraha la moto (asilimia 33), vyombo moto (asilimia 9), umeme (asilimia 4), na kemikali (asilimia 3).^[14] Mengi ya (asilimia 69) majeraha hutokea nyumbani au kazini,^[4] na mengi huwa ni ajali, na asilimia 2 ni kushambuliwa, na asilimia 1-2 hutokana na kujaribu kujiua.^[3] Vyanzo hivi vinaweza kusababisha jeraha la kuvuta hewa kwa njia ya kupumua na/au kwa mapafu, na huwa angalau asilimia 6.^[15]

Majeraha ya moto hutokea zaidi kwa watu maskini. Uvutaji wa sigara huhatarisha, ingawa matumizi ya pombe hauhatarishi. Majereha ya moto huwa mengi wakati wa baridi.^[3] Hatari maalum katika nchi zinazoendelea ni pamoja na kupika kwa moto uliowazi au sakafuni^[1] vilevile ulemavu kwa watoto na watu wazima wanaougua magonjwa ya muda mrefu.^[16]

Moto

Nchini Marekani, moto na viowevu moto ni visababishi vikuu vya majeraha ya moto.^[15] Kwa mioto inayosababisha vifo nyumbani, uvutaji wa sigara husababisha asilimia 20 na vifaa vya kutoa joto asilimia 22.^[1] Karibu nusu ya majeraha ni kutokana na juhudi za kupambana na moto.^[1]Kutoka kwa ngozi husababishwa na viowevu moto au gesi na mara nyingi hutokana na vinywaji moto, halijoto ya juu kwa maji ya mfereji bafu au bafu ya manyunyu, mafuta ya kupikia iliyo moto, au mvuke.^[17] Majeraha ya kutoka kwa ngozi ni mengi kwa watoto chini ya miaka mitano^[10] na, nchini Marekani na Australia, idadi hii hufikisha takribani theluthi mbili ya visa vya majeraha ya moto.^[15] Kugusa vitu moto ni kisababishi cha angalau asilimia 20-30 vya majeraha kwa watoto.^[15] Kwa kawaida, kutoka kwa ngozi ni kiwango cha kwanza au cha pili cha kuchomeka, lakini kinaweza kufikia kiwango cha tatu, hasa kikipata joto kwa muda mrefu.^[18] Fataki ni visababishi vya kawaida vya kuchomeka wakati wa likizo katika nchi nyingi.^[19] Hii ni hatari kwa vijana ambao ni wanaume.^[20]

Kemikali

Kemikali husababisha kutoka asilimia 2 hadi 11 ya marejeha na huchangia kwa wingi wa asilimia 30 ya vifo vilivyosababishwa na moto.^[21] Kuchomwa na kemikali kunaweza kusababishwa na zaidi ya vitu 25,000,^[10] nyingi yakiwa kali (asilimia 55) ya bezi au (asilimia 26) ya asidi kali.^[21] Vifo vingi vilivyosababishwa na kemikali hufuata baada ya kula.^[10] Ajenti za kawaida ni pamoja na: asidi salfuriki inayopatikana kwa dawa ya kuosha choo, sodiamu hipokloridi inayopatikana kwa dawa ya klorini, na halogenated hydrocarbons inayopatikana kwa kemikali ya kutoa rangi, miongoni mwa zingine.^[10]Hydrofluoric acid inaweza kusababisha hasa majeraha makubwa ambayo dalili haiwezi kutambulika hadi yaache wazi kwa muda.^[22]Asidi fomi inaweza kuharibu idadi kubwa ya seli nyekundu za damu.^[7]

Umeme

Majeraha ya mtoto yanayosababishwa na umeme yameainishwa kama volteji ya juu (zaidi ya au sawa na 1000 volti), volteji ya chini (chini ya 1000 volti), au kama majeraha ya ghafla hufuatwa na hitilafu ya umeme.^[10] Visababishi zaidi vya majeraha ya umeme kwa watoto ni kamba za umeme (asilimia 60) ikifuatiwa na milango ya umeme (asilimia 14).^[15]Radi inaweza pia kusababisha majeraha.^[23] Hatari za kupigwa radi ni pamoja na kujihusisha na shughuli za nje kama vile kupanda milima, kucheza gofu na michezo ya uwanjani, na kufanya kazi nje.^[9] Vifo kutokana na radi ni takriban asilimia 10.^[9]

Marejeha ya stima yakitokea, yanaweza pia kusababisha kuvunjika kwa mifupa au kuteguka huja baada ya jeraha kutokana na chombo kilichobutu au mikazo kwa misuli.^[9] Katika majeraha ya volteji ya juu, madhara mengi yanaweza kutokea ndani ya mwili na hivyo kiwango cha kuumia hakiwezi kutambulika kwa kuchunguza ngozi pekee.^[9] Ukiugusa volteji iliyo chini au juu inaweza kusababisha matatizo ya moyo au mshtuko wa moyo.^[9]

Mnururisho

Majeraha ya mnururisho hutokea unapopigwa na miali isiyoonekana (kutoka kwa jua, kifaa cha kutoa miali au kuchomelea kwa umeme) au kutoka mnururisho wa ioni (kutoka kwa matibabu ya mnunurisho, eksirei au cheche za mnururisho zinazotokana na mlipuko wa bomu la nyuklia).^[24] Kukaa kwa jua ni sababu ya kawaida sana ya kuchomeka kwa mnururisho na pia ya jeraha ndogo ya kuchomeka kwa jumla.^[25] Kuna umuhimu wa kutofatisha jinsi watu wanavyochomwa na jua kwa urahisi kulingana na aina ya ngozi.^[26] Madhara ya ngozi hutokana na mnururisho wa ioni kulingana na kiasi cha eneo hilo wazi, na kupoteza nywele baada ya 3 Gy  Gy, uwekundu kuonekana baada ya 10  ngozi iliyo majimaji kutoka baada ya 20 Gy  na nekrosisi baada ya 30 Gynbsp;^[27] Uwekundu, ikitokea, inaweza kukosa kutokea hadi saa zingine baada ya kuwa wazi.^[27] Majeraha ya mnururisho hutibiwa kama majeraha mengine ya moto.^[27]Jeraha la wimbi mikro hutokea kupitia moto unaosababishwa na wimbi mikro.^[28] sio kawaida, kupata jeraha ukikaa wazi kwa moto kwa sekunde mbili.^[28]

Lisilo la ajali

Kwa wale waliolazwa hospitalini kutokana na utokaji wa ngozi au jeraha la moto, asilimia 3Kigezo:Endash 10 hutokana na mashambulizi.^[29] Sababu ni pamoja na: unyanyasaji wa watoto, mzozano, unyanyasaji wa mpendwa, mkubwa, na kubishana biasharani.^[29] Jeraha linalotokana kuingizwa majini au kwa ngozi inaonyesha unyanyasaji wa mtoto.^[18] Hutokea wakati sehemu ya chini au mwisho wa mwili (makalio au msamba) hugusa sehemu ya chini ya maji moto.^[18] Hutoa mipaka ya juu ambayo ni kali na mara nyingi huwa sawa.^[18] Dalili zingine za unyanyasaji ni pamoja na: majeraha katika eneo mengine, kutokuwepo kwa alama za moto, jeraha lililosawia, na huhusishwa na alama zingine za kutotunza au kunyanyaswa.^[30]

Kumchoma bi harusi, ni njia ya unyanyasaji wa kinyumbani, hutokea katika baadhi za tamaduni kama vile nchini India ambapo mwanamke huchomwa ikiwa bwana au familia yake haina mahari ya kutosha.^[31][32] Nchini Pakistan, kurusha asidi ni asilimia 13 ya majeraha ya moto ya makusudi, na mara kwa mara inahusu vita vya kinyumbani.^[30] Kujiua (kujichoma moto kama njia ya kulalamika) ni kawaida pia kwa wanawake wa India.^[3]

Pathofisiolojia

Viwango vitatu vya majeraha

Katika halijoto zilizozidi °C 44 (°F 111), protini huanza kupoteza umbo lake la umbo-tatu na kuvunjika.^[33] Hii husababisha uharibifu wa seli na tishu.^[10] Madhara mengi ya moja kwa moja ya afya huja baada ya uharibifu wa kazi ya ngozi.^[10] Hujumuisha uharibifu wa hisi za ngozi, uwezo wa kuzuia maji kutoka kwa kupitia mvukizo, na uwezo wa kudhibiti joto ya mwili.^[10] Uharibifu wa membreni za seli husababisha seli kukosa virutubishi vya potasiamu kwa nafasi ya nje ya seli na kupitisha maji na virutubishi vya sodiamu.^[10]

Kwa majeraha makubwa (zaidi ya asilimia 30 ya sehemu ya mwili kwa ujumla), kuna mwitikio wa maana wa inflamesheni.^[34] Hii huzidisha utokaji wa viowevu kutoka kwa kapilari,^[7] na tishu zinazofutia uvimbe.^[10] Hii husababisha upotezaji wa damu, na yanayobaki kukosa umuhimu plazma, na kufanya damu ikolee zaidi.^[10] Damu chache huingia kwa viungo kama vile figo na ufereji wa utumbo inaweza kusababisha kutofanya kazi kwa figo na vidonda tumboni.^[35]

Kuongezeka kwa viwango vya katekolamini na haidrokotisoni inaweza kusababisha hali ya haipametaboli inayoweza kukaa kwa miaka.^[34] Hii inahusishwa na ongezeko la kiwango cha damu moyo, metaboli, moyo kwenda mbio, na kazi ya kinga mwili mbaya.^[34]

Utambuzi

Majeraha ya moto yanaweza kuainishwa kwa undani, utaratibu wa jeraha, ukubwa, na majeraha yanayohusishwa. Uainisho unaotumiwa sana ni undani wa jeraha. Undani kwa kawaida hubainishwa kupitia uchunguzi, ingawa uchunguzi wa tishu inaweza kutumiwa.^[10] Inaweza kuwa ngumu kubaini undani wa jeraha kwa uchunguzi mmoja na inaweza kuwa muhimu utekeleze uchunguzi kadha.^[7] Kwa wale wanao umwa na kichwa au wanahisi kizunguzungu na wana majeraha yaliyosababishwa na moto, monoksidi ya kaboni wanapaswa kushughulikiwa.^[36]Sianidi pia wanapaswa kushughulikiwa.^[7]

Ukubwa

Ukubwa wa jeraha hupimwa kama asilimia ya sehemu yote ya mwili iliyoathiriwa na jeraha kwa sehemu kiasi au kubwa.^[10] Kiwango cha kwanza kilicho nyekundu pekee na hayana malengelenge hayakujumuishwa.^[10] Zaidi ya (asilimia 70) ya majeraha inahusisha chini ya asilimia 10 ya sehemu ya mwili kwa ujumla.^[15]

Kuna mbinu mbalimbali za kubainisha sehemu yote ya mwili, ikiwa ni pamoja na "rule of nines", chati ya Lund na Browder, na ukadiriaji kulingana ukubwa wa kiganja cha mtu.^[5] Rule of nines ni rahisi kukumbuka lakini ni sahihi tu kwa watu waangalifu waliozidi  miaka 16.^[5] Makadirio sahihi zaidi yanaweza kufuatwa kwa kutumia chati ya Lund na Browder, ambayo huzingatia sehemu tofauti ya mwili ya mtu mzima na ya watoto.^[5] Ukubwa wa alama ya mkono (ikiwa ni pamoja na viganja na vidole) ni takriban asilimia 1 ya sehemu ya mwili kwa ujumla.^[5]

Ukali

Muungano wa waliochomeka Marekani ya kuainisha ukali^[36]

Ndogo	Kiasi	kubwa
Mzima <asilimia 10 ya mwili	Mzima asilimia 10-20 ya mwili	Mzima >asilimia 20 ya mwili
Kijana au mzee < asilimia 5 ya mwili	Kijana au mzee asilimia 5-10 ya mwili	Kijana au mzee > asilimia 10 ya mwili
< asilimia 2 jeraha kubwa	asilimia 2-5 jeraha kubwa	>asilimia 5 jeraha kubwa
	Jeraha ya volti ya juu	Jeraha ya voltejii ya juu
	Uwezekano wa jeraha liliosababishwa na ufutaji hewa	Jeraha la kuvuta hewa linalojulikana
	majeraha katika maeneo mengine	Jeraha kubwa kwa uso, viungo, mikono au miguu
	matatizo mengine ya afya	Majeraha yaliohusika

Ili kubaini haja ya rufaa kwa kituo cha jeraha la moto, Muungano wa huduma ya jeraha la moto nchini Marekani ilitengeneza mfumo wa kuainisha. Katika mfumo huu, majeraha yanaweza kuainishwa ikiwa ni kubwa, kiasi na ndogo. Hii inatathminiwa kulingana na idadi ya vipengele, ikiwa ni pamoja na sehemu ya mwili iliyoathirika, uhusiano wa eneo maalum ya anatomia, umri wa mtu, na majeraha yaliyohusika.^[36] Majeraha madogo yanaweza kudhibitiwa nyumbani, majeraha ya wastani hudhibitiwa hospitalini, na majeraha makubwa hudhibitiwa kwa kituo cha majeraha ya moto.^[36]

Uzuiaji

Kulingana na historia, karibu nusu ya majeraha yaliaminika kuwa yangezuiliwa.^[1] Utaratibu wa kuzuia majeraha ya moto yamepunguza viwango vya majeraha makubwa.^[33] Hatua za kuzuia ni pamoja na: kuweka mpaka kwa halijoto ya maji, kin’gora cha moshi, mfumo wa unyunyizaji, ujenzi bora, na nguo za kujikinga kutokana na moto.^[1] Wataalamu wanapendekeza vifaa vya kuchemshia maji viwekwe chini °C 48.8 (°F 119.8).^[15] Hatua zingine za kuzuia kutoka kwa ngozi ni pamoja na kupima maji ya kuoga kwa kutumia kipimajoto, na vizuizi vya kurushia maji vya stovu.^[33] Wakati madhara ya kudhibiti fataki haijulikani, kuna ushahidi wa faida isiyoaminika^[37] na ushauri ikiwa ni pamoja na kuweka mipaka ya kuuzia fataki kwa watoto wadogo.^[15]

Kudhibiti

Kurudisha fahamu huanza na utathmini na uimarishaji wa njia za kupumua, upumuaji na mzunguko wa damu.^[5] Ikiwa jeraha la kuvuta hewa itashukiwa, intubesheni ya haraka inaweza kuhitajika.^[7] Hii inafuatiliwa na huduma ya jeraha la moto. Watu waliochomeka sana wanaweza kufunikwa na shuka hadi hospitalini.^[7] Kwa vile majeraha ya moto yana uwezo wa kupata maambukizi, mtu anapaswa kudungwa sindano ya pepopunda iwapo hajapata chanjo kwa miaka mitano iliyopita.^[38] Nchini Marekani, asilimia 95 ya majeraha yanayoripotiwa katika kitengo cha dharura hutibiwa na kuruhusiwa kwenda nyumbani; asilimia 5 huhitaji kulazwa.^[3] Ni muhimu kuwalisha haraka, walio na majeraha makubwa.^[34]Okisijeni ya haipabariki inaweza kuwa muhimu pamoja na matibabu ya kiasili.ref>Cianci, P (2013 Jan-Feb). "Adjunctive hyperbaric oxygen therapy in the treatment of thermal burns". Undersea & hyperbaric medicine : journal of the Undersea and Hyperbaric Medical Society, Inc. 40 (1): 89–108. PMID 23397872. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)</ref>

Viowevu kwa mshipa

Kwa walio na upitishaji duni kwa tishu, mchanganyiko wa myeyuso wa chembechembe inatolewa.^[5] Kwa watoto waliochomeka zaidi ya asilimia 10-20  ya mwili, na watu wazima walio na zaidi ya asilimia 15  , mtindo wa urejeshaji wa maji mwilini na ufuatiliaji hufuata.^[5][39][40] Hii inapaswa kuanza kabla ya kwenda hospitalini ikiwa inawezekana kwa wale walio na majeraha zaidi ya asilimia 25  ya mwili.^[39] Fomyula ya Parkland inaweza kusaidia kuamua kiasi cha kiowevu cha mshipa kinachohitajika kwa muda wa masaa 24 ya kwanza.  . Fomyula hulingana na ukubwa wa mwili na uzito wa mwathiriwa. Nusu ya kiwango cha kiowevu kinapeanwa kwa masaa 8 ya kwanza, na kinachosalia masaa 16 yafuatayo.  Muda huhesabiwa kutoka wakati ambapo jereha lilitokea, na sio wakati wa kuanza urejelishaji wa kiowevu. Watoto huhitaji kiowevu cha ziada ikiwa ni pamoja na glukosi.^[7] Zaidi ya hayo, wale walio na majeraha kwenye mfumo wa kupumua wanahitaji kiowevu cha ziada.^[41] Ingawa upungufu wa kiowevu unaweza kusababisha matatizo, kuhusu urejeshaji wa kiowevu inaweza pia kuleta madhara.^[42] Fomyula hizi ni miongozo tu, kiasi cha kiowevu hulingana na kiasi cha mkojo zaidi ya mililita 30 kwa saa kwa watu wazima au mililita 1 kwa kilo kwa watoto na shinikizo la damu zaidi ya mmHg 60. .^[7]

Ingawa mchanganyiko wa Lactated Ringer hutumika mara nyingi, hakuna ushahidi kuwa ni bora kuliko chumvi. <refname=EMP2009/> Viowevu vya myeyuso wa chembechembe huwa bora tu kama vile [koloidi]], na kwa vile kololidi ni ghali zaidi hazipendekezwi.^[43] Uongezaji wa damu haihitajiki sana.^[10] Hupendekezwa tu wakati kiwango cha hemoglobini kiko chini ya miligramu 60-80 kwa desilita (gramu 6-8   kwa desilita) ^[44] Kutokana na hatari zinazohusishwa na matatizo.^[7] Katheta ya kiowevu cha mshipa kinaweza kuwekwa kwenye ngozi iliyochomeka ikiwa inahitajika au kiowevu kwa intraosseous inaweza kutumika.^[7]

Utunzaji wa jeraha

Kupoeza mapema (dakika 30 baada ya kuchomeka) hupunguza kina cha jeraha na maumivu, lakini uwe makini kwa sababu ikiwekwa baridi sana inaweza kusababisha hipothemia.^[10][5] Lazima ifanywe na maji baridi °C 10–25 (°F 50.0–77.0) na sio barafu maana inaweza kusababisha madhara zaidi.^[5][33] Kuchomwa na kemikali kunaweza kuhitaji umwagiliaji zaidi.^[10] Usafishe kwa maji na sabuni, kuondoa tishu zilizokufa, na kufunika jeraha ni masuala muhimu kwa huduma ya jeraha. Ikiwa kuna malengelenge ambayo hayajapasuka, hayajawekwa wazi ya kufanya nayo. Baadhi husema ziwaachwe hivyo. Jeraha la kiwango cha pili lazima litathminiwe upya baada ya siku mbili.^[33]

Katika udhibiti wa jeraha la kwanza na la pili, ushahidi mdogo upo wa kuamua ni aina gani ya vifaa yva kufunga vidonda vya kutumia.^[45][46] Ni muhimu kudhibiti jeraha la kwanza bila kulifunika.^[33] Ingawa matumizi ya antibiotiki kwa ngozi mara nyingi hupendekezwa, kuna ushahidi mdogo wa kudhibitisha matumizi yao.^[47] Silva salfadiazini (aina ya antibiotiki) haipendekezwi kwa kuwa inaweza kurefusha muda wa kupona.^[46] Kuna ushahidi wa kutosha kudhibitisha matumizi ya bidhaa za kufunika jeraha lenyewesilva^[48] au negative-pressure wound therapy.^[49]

Matibabu

Majeraha ya moto yanaweza kuwa chungu sana na baadhi ya uchaguzi mbalimbali unatumika kwa kudhibiti maumivu. Hizi ni pamoja na dawa za kupunguza maumivu(kama vileibuprofen na acetaminophen) na opioids kama vile morphine.Benzodiazepines zinaweza kutumika pamoja na analijesiki ili kuondoa wasiwasi.^[33] Wakati wa mchakato wa uponaji, antihistamini, kusugua, au uchangamshaji wa neva kupitia kwa gozi zinaweza kutumika ili kuzuia mwasho.^[8] Antihistamini, hata hivyo, ni bora tu kwa hali hii kwa asilimia 20 ya watu.^[50] Kuna ushahidi unaodhibitisha matumizi ya gabapentini^[8] na matumizi yake yanaweza kuwa muhimu kwa wale hawasaidiwi na antihistamini.^[51]

Antibiotiki kwenye mshipa hupendekezwa kabla ya upasuaji kwa walio na majeraha makubwa (zaidi ya asilimia 60 ya mwili).^[52]As of 2008^[update], miongozo hazipendekezi matumizi yao kwa kawaida kutokana na wasiwasi kuhusu kutofanya kazi kwa antibiotiki^[47] na ongezeko la hatari ya maambukizi ya fungasi.^[7] Ushahidi, hata hivyo, huonyesha kwamba inaweza kuboresha viwango vya wanaoishi kwa wale walio na majeraha makubwa na kali.^[47] Erithiropoietimu haijakuwa na ufanisi kwa kuzuia au kutibu anaemia kwa waliochomeka.^[7] Kwa majeraha yaliyosababishwa na asidi ya hidrofloriki, calcium gluconate ni antidoti maalum na inaweza kutumika kupitia kwa mshipa na/au kwa kupaka.^[22]

Upasuaji

Majeraha yanayohitaji kufungwa kwa grafti ya ngozi (kwa kawaida jeraha lolote zaidi ya jeraha ndogo la moto kwa ngozi) unapaswa kushughulikiwa mapema iwezekanavyo.^[53] Majeraha mengi ya kwa limbu au kifua yanaweza kuhitaji upasuaji wa haraka wa kuachanisha ngozi, inayojulikana kama, Upasuaji wa kigaga.^[54] Hii inafanywa ili kutibu au kuzuia matatizo kwa mzunguko wa damu upande wa chini, au upitishaji wa hewa.^[54] Hakuna uhakika ikiwa ni muhimu kwa jeraha kwa shingo/vidole.^[54]Fasciotomies inaweza hitajika kwa kuchomeka kwa umeme.^[54]

Dawa mbadala

Asali imekuwa ikitumika tangu zamani kusaidia uponaji wa jeraha na inaweza kuwa na manufaa kwa jeraha la kiwango cha kwanza na cha pili.^[55][56] Ushahidi wa Mshubiriunasifa duni.^[57] Ingawa inaweza kuwa ya manufaa kwa kupunguza maumivu, ^[11] na ukaguzi wa 2007 ulionyesha ushahidi wa kuboreshwa muda wa uponaji^[58]na ukaguzi wa baadaye wa 2012 haukuonyesha uboreshwaji zaidi wa uponaji kuliko silva salfadiazini.^[57]

Kuna ushahidi mdogo kuwa vitamini E husaidia kwa keloidi au kovu. ref name=Juck2009/> Siagi haipendekezwi.^[59] Katika nchi za mapato ya chini, majeraha ya moto hutibiwa hadi mara theluthi moja ya muda na dawa za kihazili, ambayo inaweza kuwa ni pamoja na kupaka mayai, matope, majani au kinyesi cha ng'ombe.^[16] Matibabu kwa njia ya upasuaji ni mdogo kwa baadhi ya hali kutokana na ukosefu wa rasilimali za kutosha za kifedha.^[16] Kuna baadhi ya njia zingine ambazo zinaweza kutumika pamoja na dawa za kupunguza maumivu na wasiwasi kutokana na taratibu ikiwa ni pamoja na: virtual reality therapy, hipnosisi, na njia za kitabia kama vile mbinu za kumtoa kwa shuguli hiyo.^[51]

Prognosisi

Prognosisi nchini Marekani^[60]

Sehemu yote ya mwili	Vifo
<asilimia 10	asilimia 0.6
asilimia 10-20	asilimia 2.9
asilimia 20-30	asilimia 8.6
asilimia 30-40	asilimia 16
asilimia 40-50	asilimia 25
asilimia 50-60	asilimia 37
asilimia 60-70	asilimia 43
asilimia 70-80	asilimia 57
asilimia 80-90	asilimia 73
>asilimia 90	asilimia 85
Uvutaji hewa	asilimia 23

Prognosisi huwa duni zaidi kwa waliochomeka sehemu kubwa, wazee, na wanawake.^[10] Kuwepo kwa jeraha kwa kuvuta moshi, majeraha mengine makubwa kama vile kuvunjika kwa mafupa marefu, na magonjwa mengine makali yanayoambatana (kwa mfano ugonjwa wa moyo, kisukari, ugonjwa wa akili, na nia ya kujiua) pia huchochea prognosisi. ^[10] Takriban, asilimia 4 hufa, kwa waliolazwa kwa vituo vya majeraha ya moto nchini Marekani,^[15] matokeo hutegemea kiwango cha jeraha. Kwa mfano, walazwao na jeraha chini ya asilimia 10 ya mwili walikuwa na uwezekano wa kufa wa chini ya asilimia 1, ilhali walio na zaidi ya asilimia 90 walikuwa na uwezekano asilimia 85 wa kufa.^[60] Nchini Afuganistan, ni nadra kwa watu walio na majeraha zaidi ya asilimia 60 kuishi.^[15] Baux score imetumika kwa muda mrefu kuamua prognosisi ya majeraha makubwa; hata hivyo, kwa sababu ya utunzaji bora, sio hivyo tena^[7] Alama hubainishwa kwa kuongeza ukubwa wa jeraha (asilimia  ya mwili) kwa umri wa mtu ambaye huwa karibu au sawa na hatari ya uwezekano wa kifo.^[7]

Matatizo

Baadhi ya matatizo yanaweza kutokea, na maambukizi yakiwa ya kawaida.^[15] Kwa utaratibu, matatizo yanayoweza kutokea ni pamoja na: nimonia, selulitisi, maambukizi katika njia ya mkojo na kushindwa kupumua.^[15] Hali hatari kwa maambukizi ni pamoja na: majeraha zaidi ya asilimia 30 ya mwili yote, umri mdogo au mkubwa sana (vijana au wazee), majeraha yanayohusiana na miguu au msamba.^[61] Nimonia hutokea kwa wale wana majeraha kwa mfumo wa kupumua.^[7]

Ni kawaida kwa anaemia kutokea baada ya mwili kuchomeka na asilimia zaidi ya 10.^[5] Majeraha ya umeme yanaweza kusababisha compartment syndrome au rhabdomyolysis kutokana na kukatika kwa misuli ^[7] Damu kuganda kwa vena ya miguu inakadiriwa kutokea kwa asilimia 6-25 ya watu ^[7] Hali ya hypermetabolic inayoweza kudumu kwa miaka baada ya mchomo mkali inaweza kupunguza uzito wa mfupa na molekuli ya misuli.^[34] Keloidi zinaweza kutokea baada ya kuchomeka, hasa kwa walio na ngozi nyeusi na vijana.^[62] Kufuatia jeraha la moto, watoto wanaweza kuathirika kisaikolojia matatizo ya baadaye.^[63] Kovu linaweza pia kusababisha usumbufu kwa mwili.^[63] Katika nchi zinazoendelea, majeraha makubwa yanaweza kufanya watu wajitenge na jamii, umaskini na watotokutelekezwa.<^[3]

Epidemiolojia

Ulemavu-uliobadilisha miaka ya maisha moto kwa wakaji 100,000 mwakani 2004.^[64]

no data      < 50      50-100      100-150      150-200      200-250      250-300

300-350      350-400      400-450      450-500      500-600      > 600

Katika mwaka wa 2004, milioni 11  ya majeraha yalihitaji huduma ya kiafya kote duniani na yalisababisha vifo 300,000.^[3] Hii huifanya kisababishi kikuu cha 4 cha majeraha baada ya kugongana kwa magari, kuanguka, na vurugu.^[3] Takribani asilimia 90 ya majeraha ya moto hutokea kwa nchi zinazoendelea.^[3] Hii imehusishwa na msongamano wa watu na hali za kupikia sisizo salama.^[3] Kwa jumla, karibu asilimia 60 ya kuchomeka kali hutokea katika Kusini mashariki mwa Asia kwa kiwango cha 11.6 kwa kila 100,000.^[15]

Katika nchi zilizoendelea, wanaume wazima wana uwezekano mara mbili wa kufa kuliko wanawake kufuatia majeraha ya moto. Hii pengine ni kutokana na kazi zao na shughuli za hatari. Katika nchi nyingi zinazoendelea, hata hivyo, wanawake wako katika hatari mara mbili zaidi ya wanaume. Hii mara nyingi inahusiana na ajali za jikoni au vurugu za kinyumbani. ^[3] Kwa watoto, vifo kutokana na majeraha ya moto hutokea kwa kiwango cha juu zaidi ya mara kumi katika nchi zinazoendelea kuliko zilizoendelea.^[3] Kwa jumla, kwa watoto ni moja ya sababu kuu kumi na tano ya vifo.^[1] Kutoka mwakani 1980 hadi 2004, nchi nyingi viwango na ukali wa majeraha umepunguka kwa jumla.^[3]

Nchi zilizoendelea

Takriban majeruhi 500,000 ya waliochomeka hupata matibabu kila mwaka nchini Marekani. ref name=Rosen2009/> Majeraha yalisababisha takriban vifo 3,300 mwaka wa 2008.^[1] majeraha mengi (asilimia 70) na vifo kutokana na jeraha la moto hutokea kwa wanaume.^[4][10] Matukio mengi ya majeraha hutokea kwa walio na miaka 18Kigezo:Endash35  ikiwa tukio la juu kutoka kwa ngozi ni kwa watoto chini ya miaka mitano na watu wazima walio zaidi ya miaka 65.^[10] Majeraha ya umeme husababisha vifo 1,000 kila mwaka.^[65] Radi husababisha vifo vya watu takriban 60 kila mwaka.^[9] Barani Ulaya, majeraha ya kujitakia hutokea sana kwa wanaume wa umri ya kati.^[29]

Nchi zinazoendelea

Nchini India, takriban watu 700,000 hadi 800,000 kila mwaka hupata majeraha ya moto, ingawa wachache hutibiwa kwa vitengo maalamu vya majeraha ya moto.^[66] Viwango vikubwa hutokea kwa wanawake wa miaka 16-35  ^[66] Sababu moja ya kiwango hiki cha juu huhusiana na ukosefu wa usalama jikoni na mavasi ya nguo huru kama ilivyo kawaida India.^[66] Inakadiriwa kuwa moja kwa tatu ya majeraha yoyote nchini India hutokana na mwako wa moto wazi kushika nguo.^[67] Majeraha ya kujitakia pia ni kisababishi cha kawaida na hutokea kwa viwango vya juu kwa wanawake wa umri wa chini, kufuatia vurugu za kinyumbani na madhara ya hiari.^[29][3]

Historia

GuillaumeDupuytren (1777-1835) ambao walitengeneza uainishaji wa kiwango cha majeraha

Uchoraji wa pangoni kutoka zaidi ya miaka 3500  iliyopita huonyesha jeraha na udhibiti wake.^[2] Misri BCE wa 1500  Smith papyrus inaeleza matibabu kwa kutumia asali na dawa ya resin.^[2] Matibabu mengine yametumika kwa muda, ikiwa ni pamoja na majani ya chai na Wachina inayoonyeshwa katika 600 BCE, mafuta ya nguruwe na siki na Hippocrates imeandikwa kwa 400  divai  myrrh na Celsus imeonyeshwa kwa 100  CE.^[2] Kinyozi wa upasuaji wa Kifaransa AmbroiseParé alikuwa wa kwanza kuelezea viwango tofauti za majeraha mwaka wa 1500.^[68] Guillaume Dupuytren aliongezea viwango hivi sita tofauti kuwa kali mwaka wa 1832. ^[69][2] Hospitali ya kwanza ya majeraha ya moto ilifunguliwa mwaka wa 1843 nchini London, Uingereza na huduma za kisasa za majeraha yalianza mwisho wa miaka ya 1800 na mwanzo mwa miaka ya 1900.^[2][68] Wakati wa Vita ya Dunia vya 1, Henry D. Dakin na Alexis Carrel walianzia viwango vya kusafisha na uambukuaji wa majeraha kwa kutumia mchanganyiko wa sodium hypochlorite ambayo kwa kiasi kikubwa ilipunguza vifo. ^[2] Katika miaka ya 1940, umuhimu wa kukata mapema ngozi iliyokufa na kuweka kipandikizi cha ngozi ilikubalika, na wakati huo, maji ya kurejesha kiowevu mwilini na miongozo ya fomyula ziliwekwa. ^[2] Katika miaka ya 1970, watafiti walionyesha umuhimu wa hali za hypermetabolic zinazofuata majeraha makubwa.^[2]

Marejeo

1. Herndon D (mhr.). "Chapter 4: Prevention of Burn Injuries". Total burn care (tol. la 4th). Edinburgh: Saunders. uk. 46. ISBN 978-1-4377-2786-9.
2. Herndon D (mhr.). "Chapter 1: A Brief History of Acute Burn Care Management". Total burn care (tol. la 4th). Edinburgh: Saunders. uk. 1. ISBN 978-1-4377-2786-9.
3. Peck, MD (2011 Nov). "Epidemiology of burns throughout the world. Part I: Distribution and risk factors". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 37 (7): 1087–100. doi:10.1016/j.burns.2011.06.005. PMID 21802856. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
4. "Burn Incidence and Treatment in the United States: 2012 Fact Sheet". American Burn Association. 2012. Iliwekwa mnamo 20 Aprili 2013.
5. Granger, Joyce (2009). "An Evidence-Based Approach to Pediatric Burns". Pediatric Emergency Medicine Practice. 6 (1). {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
6. Herndon D, mhr. (2012). "Chapter 10: Evaluation of the burn wound: management decisions". Total burn care (tol. la 4th). Edinburgh: Saunders. uk. 127. ISBN 978-1-4377-2786-9.
7. Brunicardi, Charles (2010). "Chapter 8: Burns". Schwartz's principles of surgery (tol. la 9th). New York: McGraw-Hill, Medical Pub. Division. ISBN 978-0-07-154769-7.
8. Goutos, I (2009 Mar-Apr). "Pruritus in burns: review article". Journal of burn care & research : official publication of the American Burn Association. 30 (2): 221–8. PMID 19165110. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
9. Marx, John (2010). "Chapter 140: Electrical and Lightning Injuries". Rosen's emergency medicine : concepts and clinical practice (tol. la 7th). Philadelphia: Mosby/Elsevier. ISBN 0-323-05472-2.
10. Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. ku. 1374–1386. ISBN 0-07-148480-9.
11. Lloyd, EC (2012 Jan 1). "Outpatient burns: prevention and care". American family physician. 85 (1): 25–32. PMID 22230304. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
12. Buttaro, Terry (2012). Primary Care: A Collaborative Practice. Elsevier Health Sciences. uk. 236. ISBN 978-0-323-07585-5.
13. Kowalski, Caroline Bunker Rosdahl, Mary T. (2008). Textbook of basic nursing (tol. la 9th). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. uk. 1109. ISBN 978-0-7817-6521-3.
14. National Burn Repository Pg. i
15. Herndon D (mhr.). "Chapter 3: Epidemiological, Demographic, and Outcome Characteristics of Burn Injury". Total burn care (tol. la 4th). Edinburgh: Saunders. uk. 23. ISBN 978-1-4377-2786-9.
16. Forjuoh, SN (2006 Aug). "Burns in low-and middle-income countries: a review of available literature on descriptive epidemiology, risk factors, treatment, and prevention". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 32 (5): 529–37. PMID 16777340. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
17. Training in paediatrics : the essential curriculum. Oxford: Oxford University Press. 2009. uk. 36. ISBN 978-0-19-922773-0. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); Unknown parameter |editors= ignored (|editor= suggested) (help)
18. Maguire, S (2008 Dec). "A systematic review of the features that indicate intentional scalds in children". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 34 (8): 1072–81. PMID 18538478. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
19. Peden, Margie (2008). World report on child injury prevention. Geneva, Switzerland: World Health Organization. uk. 86. ISBN 978-92-4-156357-4.
20. World Health Organization. "World report on child injury prevention" (PDF).
21. Hardwicke, J (2012 May). "Chemical burns--an historical comparison and review of the literature". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 38 (3): 383–7. PMID 22037150. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
22. Makarovsky, I (2008 May). "Hydrogen fluoride--the protoplasmic poison". The Israel Medical Association journal : IMAJ. 10 (5): 381–5. PMID 18605366. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
23. Edlich, RF (2005). "Modern concepts of treatment and prevention of lightning injuries". Journal of long-term effects of medical implants. 15 (2): 185–96. PMID 15777170. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
24. Prahlow, Joseph (2010). Forensic pathology for police, death investigators, and forensic scientists. Totowa, N.J.: Humana. uk. 485. ISBN 978-1-59745-404-9.
25. Kearns RD, Cairns CB, Holmes JH, Rich PB, Cairns BA (2013). "Thermal burn care: a review of best practices. What should prehospital providers do for these patients?". EMS World. 42 (1): 43–51. PMID 23393776. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
26. Balk, SJ (2011 Mar). "Ultraviolet radiation: a hazard to children and adolescents". Pediatrics. 127 (3): e791-817. PMID 21357345. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
27. Marx, John (2010). "Chapter 144: Radiation Injuries". Rosen's emergency medicine : concepts and clinical practice (tol. la 7th). Philadelphia: Mosby/Elsevier. ISBN 0-323-05472-2.
28. Krieger, John (2001). Clinical environmental health and toxic exposures (tol. la 2nd). Philadelphia, Pa. [u.a.]: Lippincott Williams & Wilkins. uk. 205. ISBN 978-0-683-08027-8.
29. Peck, MD (2012 Aug). "Epidemiology of burns throughout the World. Part II: intentional burns in adults". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 38 (5): 630–7. PMID 22325849. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
30. Herndon D, mhr. (2012). "Chapter 61: Intential burn injuries". Total burn care (tol. la 4th). Edinburgh: Saunders. uk. 689-698. ISBN 978-1-4377-2786-9.
31. Jutla, RK (2004 Mar-Apr). "Love burns: An essay about bride burning in India". The Journal of burn care & rehabilitation. 25 (2): 165–70. PMID 15091143. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
32. Peden, Margie (2008). World report on child injury prevention. Geneva, Switzerland: World Health Organization. uk. 82. ISBN 978-92-4-156357-4.
33. Marx, John (2010). "Chapter 60: Thermal Burns". Rosen's emergency medicine : concepts and clinical practice (tol. la 7th). Philadelphia: Mosby/Elsevier. ISBN 978-0-323-05472-0.
34. Rojas Y, Finnerty CC, Radhakrishnan RS, Herndon DN (2012). "Burns: an update on current pharmacotherapy". Expert Opin Pharmacother. 13 (17): 2485–94. doi:10.1517/14656566.2012.738195. PMC 3576016. PMID 23121414. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
35. Hannon, Ruth (2010). Porth pathophysiology : concepts of altered health states (tol. la 1st Canadian). Philadelphia, PA: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins. uk. 1516. ISBN 978-1-60547-781-7.
36. Garmel, edited by S.V. Mahadevan, Gus M. (2012). An introduction to clinical emergency medicine (tol. la 2nd). Cambridge: Cambridge University Press. ku. 216–219. ISBN 978-0-521-74776-9. {{cite book}}: |first= has generic name (help)
37. Jeschke, Marc (2012). Handbook of Burns Volume 1: Acute Burn Care. Springer. uk. 46. ISBN 978-3-7091-0348-7.
38. Klingensmith M, mhr. (2007). The Washington manual of surgery (tol. la 5th). Philadelphia, Pa.: Lippincott Williams & Wilkins. uk. 422. ISBN 978-0-7817-7447-5.
39. Enoch, S (2009 Apr 8). "Emergency and early management of burns and scalds". BMJ (Clinical research ed.). 338: b1037. PMID 19357185. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
40. Hettiaratchy, S (2004 Jul 10). "Initial management of a major burn: II--assessment and resuscitation". BMJ (Clinical research ed.). 329 (7457): 101–3. PMID 15242917. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
41. Jeschke, Marc (2012). Handbook of Burns Volume 1: Acute Burn Care. Springer. uk. 77. ISBN 978-3-7091-0348-7.
42. Endorf, FW (2011 Dec). "Burn management". Current opinion in critical care. 17 (6): 601–5. PMID 21986459. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
43. Perel, P (2012 Jun 13). Perel, Pablo (mhr.). "Colloids versus crystalloids for fluid resuscitation in critically ill patients". Cochrane database of systematic reviews (Online). 6: CD000567. doi:10.1002/14651858.CD000567.pub5. PMID 22696320. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
44. Curinga, G (2011 Aug). "Red blood cell transfusion following burn". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 37 (5): 742–52. PMID 21367529. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
45. Wasiak, J (2013 Mar 28). "Dressings for superficial and partial thickness burns". Cochrane database of systematic reviews (Online). 3: CD002106. PMID 23543513. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
46. Wasiak J, Cleland H, Campbell F (2008). Wasiak, Jason (mhr.). "Dressings for superficial and partial thickness burns". Cochrane Database Syst Rev (4): CD002106. doi:10.1002/14651858.CD002106.pub3. PMID 18843629.
47. Avni T, Levcovich A, Ad-El DD, Leibovici L, Paul M (2010). "Prophylactic antibiotics for burns patients: systematic review and meta-analysis". BMJ. 340: c241. doi:10.1136/bmj.c241. PMC 2822136. PMID 20156911.
48. Storm-Versloot, MN (2010 Mar 17). Storm-Versloot, Marja N (mhr.). "Topical silver for preventing wound infection". Cochrane database of systematic reviews (Online) (3): CD006478. doi:10.1002/14651858.CD006478.pub2. PMID 20238345. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
49. Dumville, JC (2012 Dec 12). "Negative pressure wound therapy for partial-thickness burns". Cochrane database of systematic reviews (Online). 12: CD006215. PMID 23235626. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
50. Zachariah, JR (2012 Aug). "Post burn pruritus--a review of current treatment options". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 38 (5): 621–9. PMID 22244605. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
51. Herndon D, mhr. (2012). "Chapter 64: Management of pain and other discomforts in burned patients". Total burn care (tol. la 4th). Edinburgh: Saunders. uk. 726. ISBN 978-1-4377-2786-9.
52. Herndon D, mhr. (2012). "Chapter 31: Etiology and prevention of multisystem organ failure". Total burn care (tol. la 4th). Edinburgh: Saunders. uk. 664. ISBN 978-1-4377-2786-9.
53. Jeschke, Marc (2012). Handbook of Burns Volume 1: Acute Burn Care. Springer. uk. 266. ISBN 978-3-7091-0348-7.
54. Orgill, DP (2009 Sep-Oct). "Escharotomy and decompressive therapies in burns". Journal of burn care & research : official publication of the American Burn Association. 30 (5): 759–68. PMID 19692906. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
55. Jull AB, Rodgers A, Walker N (2008). Jull, Andrew B (mhr.). "Honey as a topical treatment for wounds". Cochrane Database Syst Rev (4): CD005083. doi:10.1002/14651858.CD005083.pub2. PMID 18843679.
56. Wijesinghe, M (2009 May 22). "Honey in the treatment of burns: a systematic review and meta-analysis of its efficacy". The New Zealand medical journal. 122 (1295): 47–60. PMID 19648986. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
57. Dat, AD (2012 Feb 15). "Aloe vera for treating acute and chronic wounds". Cochrane database of systematic reviews (Online). 2: CD008762. PMID 22336851. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
58. Maenthaisong, R (2007 Sep). "The efficacy of aloe vera used for burn wound healing: a systematic review". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 33 (6): 713–8. PMID 17499928. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
59. Cox, Carol Turkington, Jeffrey S. Dover ; medical illustrations, Birck (2007). The encyclopedia of skin and skin disorders (tol. la 3rd ed.). New York, NY: Facts on File. uk. 64. ISBN 9780816075096. {{cite book}}: |edition= has extra text (help)
60. National Burn Repository, Pg. 10
61. Young, Christopher King, Fred M. Henretig, mhr. (2008). Textbook of pediatric emergency procedures (tol. la 2nd). Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins. uk. 1077. ISBN 978-0-7817-5386-9.
62. Juckett, G (2009 Aug 1). "Management of keloids and hypertrophic scars". American family physician. 80 (3): 253–60. PMID 19621835. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
63. Roberts, edited by Michael C. (2009). Handbook of pediatric psychology (tol. la 4th). New York: Guilford. uk. 421. ISBN 978-1-60918-175-8. {{cite book}}: |first= has generic name (help)
64. "WHO Disease and injury country estimates". World Health Organization. 2009. Iliwekwa mnamo Nov. 11, 2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
65. Edlich, RF (2005). "Modern concepts of treatment and prevention of electrical burns". Journal of long-term effects of medical implants. 15 (5): 511–32. PMID 16218900. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
66. Ahuja, RB (2004 Aug 21). "Burns in the developing world and burn disasters". BMJ (Clinical research ed.). 329 (7463): 447–9. PMID 15321905. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
67. Gupta (2003). Textbook of Surgery. Jaypee Brothers Publishers. uk. 42. ISBN 978-81-7179-965-7.
68. Song, David. Plastic surgery (tol. la 3rd ed.). Edinburgh: Saunders. uk. 393.e1. ISBN 9781455710553. {{cite book}}: |edition= has extra text (help)
69. Wylock, Paul (2010). The life and times of Guillaume Dupuytren, 1777-1835. Brussels: Brussels University Press. uk. 60. ISBN 9789054875727.

Nakala

• National Burn Repository (PDF). American Burn Association. 2012. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2016-03-03. Iliwekwa mnamo 2013-11-28. {{cite book}}: Unknown parameter |= ignored (help)

Viungo vya nje

Wikimedia Commons ina media kuhusu:

Jeraha la moto

• Jeraha la moto katika Open Directory Project