Taksonomia e Bloom-it

Taksonomia e Bllumit - Fusha kognitive

Taksonomia e Bloom-it është një grup i tre modeleve hierarkike të përdorura për të klasifikuar objektivat mësimore të arsimit në nivele kompleksiteti dhe specifike. Të tre listat mbulojnë objektivat e të mësuarit në domenet njohëse, emocionale dhe ndijore. Lista e domenit njohës ka qenë fokusi kryesor i arsimit tradicional dhe përdoret shpesh për të strukturuar objektivat, vlerësimet dhe aktivitetet e mësimit të kurrikulit.

Modelet u emëruan pas Benjamin Bloom, i cili kryesoi komitetin e edukatorëve që krijuan taksonominë. Ai gjithashtu redaktoi vëllimin e parë të tekstit standard, Taksonomia e Objektivave Arsimore: Klasifikimi i Qëllimeve Arsimore.^[1][2]

Historia

Rreth 50 vjet më parë, një grup ekspertësh në vlerësimin pedagogjikë, të udhëhequr nga B. Bloom, iu futën punës për të përmirësuar provimet në kolegje dhe universitete. Efekti i punës së tyre preku arsimin në të gjitha nivelet, në të gjithë (Anderson & Sonsiak, 1994). Bloom dhe kolegët e tij zhvilluan një taksonomi , ose sistem klasifikimi, të objektivave mësimorë. në taksonominë e sferëa së të menduarit, ose të fushës kognjitive të Bloom, renditen 6 nivele. Taksonomia e Bloom i ka udhëhequr mësuesit për më shumë se 50 vjetë. Ajo është konsideruar si një nga punimet pedagogjike më domethënëse të shek të 20-të.^[3] Ekzistojnë 3 fusha të arsimimit, përkatësishtë mënyra të të nxënit:

1. Domeni kognjitiv – përfshin objektivat që merren me përsëritjen ose njohjen e dijeve, si dhe me zhvillimin e aftësive dhe shprehive intelektuale.
2. Domeni afektiv – është zona që merret me qëndrimet, bindjet dhe tërë spektrin e vlerave dhe sistemeve të vlerave.
3. Domeni psiko-motorik – përfshin aspektet e lëvizjes fizike dhe të bashkrendimit.^[4]

Domeni kognjitiv

Njohuritë

Kjo kategori objektivash përfshin riprodhimin, të kujtuarit e të vecantave dhe të përgjithëshmeve; të kujtuarit e të metodave dhe të proceseve; të kujtuarit e cfarëdo modeli, strukture ose kushtesh. Njohuritë përbëjnë kategori që theksojnë procesin e riprodhimit ose duke sjellë në kujtesë dicka, ose përmes njohjes ose duke tërhequr informacionin e regjistruar në kujtesë. Informacioni në thelbë tërhiqet në të njëjtën mënyrë sic është regjistruar. Njohuri përfshin njohjen ose përkujtimin e fakteve, termave, koncepteve themelore ose përgjigjeve pa e kuptuar domosdoshmërisht atë që nënkuptojnë. Karakteristikat e njohjes mund të përfshijnë:

• Njohja e specifikave-terminologjia, fakte specifike.
• Njohja e mënyrave dhe mjeteve të trajtimit të specifikave-konventave, tendencave dhe sekuencave, klasifikimeve dhe kategorive, kritereve, metodologjisë.
• Njohja e të përgjithëshmeve dhe të vecantave në një fushë-parimet dhe përgjithësimet, teoritë dhe strukturat.

Shembull: Emërtoni tre varietetet e zakonshme të mollës.

Kuptimi

Ne kete nivel edhe nga radhitja eshte nje nivel pak me i larte se ai i njohjes dhe perkufizon dhe aftesite per te zberthyer matialin e dhene. pyetjet ne formulimin e tyre kerkojne cfaqen e perkthimit apo te ndryshimit te materialit nga nje forme ne nje tjeter, psh: nga fjale ne numra apo dhe e kunderta nepermjet interpretimit te materialit, duke shpjeguar apo e permbledhur ate. Hartimi i pyetjeve behet i tille qe ato te kene brenda tyre folje vepruese, si psh; parashiko, interpreto, argument, mbro etj. Pyetjet ne pergithesi kerkojne ne pergjigjen e tyre pershkrimin e nje figure te caktuar me fjale, vleresimin dhe paashikimin e shkaqeve dhe pasojave.

Kuptimi përfshin demonstrimin e kuptimit të fakteve dhe ideve duke organizuar, krahasuar, përkthyer, interpretuar, duke dhënë përshkrime dhe duke deklaruar idetë kryesore. Shembull: Krahasoni karakteristikat identifikuese të një mollë Golden Delicious me një mollë Granny Smith.

Aplikimi

Aplikimi përfshin përdorimin e njohurive të fituara nga zgjidhja e problemeve të ndryshme në situata të reja duke aplikuar njohuritë, faktet, teknikat dhe rregullat e fituara. Nxënësit duhet të jenë në gjendje të përdorin njohuritë paraprake për të zgjidhur problemet, për të identifikuar lidhjet dhe marrëdhëniet dhe si ato aplikohen në situata të reja.

Shembull: A do ta parandalonin mollët stërlina, një sëmundje të shkaktuar nga mungesa e vitaminës C?

Analiza

Analiza përfshin shqyrtimin dhe thyerjen e informacionit në pjesët përbërëse, përcaktimin se si pjesët lidhen me njëri-tjetrin, identifikimin e motiveve ose shkaqeve, nxjerrjen e konkluzioneve dhe gjetjen e provave për të mbështetur përgjithësimet. Karakteristikat e saj përfshijnë:

• Analiza e elementeve
• Analiza e marrëdhënieve
• Analiza e organizimit

Shembull: Jepni katër mënyra për t'i shërbyer ushqimeve të bëra me mollë dhe të shpjegoni ato që kanë përfitimet më të mira shëndetësore. Jepni referenca për të mbështetur deklaratat tuaja.

Sinteza

Sinteza përfshin ndërtimin e një strukture ose modeli nga elementë të ndryshëm; ajo gjithashtu i referohet aktit të bashkimit të pjesëve për të formuar një tërësi. Karakteristikat e saj përfshijnë:

• Prodhimi i një komunikimi unik
• Prodhimi i një plani, ose grupi i propozuar i operacioneve
• Derivimi i një sërë marrëdhëniesh abstrakte

Shembull: Ktheni një recetë "jo të shëndetëshme" për byrek me mollë në një recetë "të shëndetshme" duke zëvendësuar zgjedhjen e përbërësve. Shpjegoni përfitimet shëndetësore të përdorimit të përbërësve që keni zgjedhur në krahasim me ato origjinale.

Vlerësimi

Vlerësimi përfshin paraqitjen dhe mbrojtjen e opinioneve, duke bërë gjykime mbi informacionin, vlefshmërinë e ideve ose cilësinë e punës bazuar në një sërë kriteresh. Karakteristikat e saj përfshijnë:

• Gjykimet në lidhje me provat e brendshme
• Gjykimet në lidhje me kriteret e jashtme

Shembull: Cilat lloje mollësh janë më të mira për të bërë një byrek dhe pse? Gjykimet e dukurive, fenomeneve, koncepteve, fakteve gjeografike e bazohen ne kritere te cakuara qe mund te jene kritere te brendshme qe kane te bejne me organizimin si dhe kritere te jashtme qe kane te bejne me qellimet. Ne hirearkine e objektivave njohese sipas veshtiresise rezultatet e te nxenit ne kategorine e analizes jane me te lartat, sepse ato permbajne elemente edhe nga kategorite e tjera si dhe gjykime vetjake e kane te bejne me formimin dhe bindjen e gjthsecilit. Nxenesi gjykon ne aspektin e qendrueshmerise llogjike te materjalit te dhene, saktesine e konkluzioneve qe dalin nga interpretimi i te dhenave

Taksonomia e rishikuar e Bloom-it

Taksonomia e Bloom i ka rezistuar dhe vazhdon ti rezistoj kohës, duke bërë kështu taksonomia më e përdorur në mjaftë vende të botës. Megjithatë shumë studiues janë përpjekur ta përmirësojnë atë duke ruajtur thelbin e saj. një prej tyre është edhe Lorin Anderson (2001), ish student i Bloom-it. Kjo taksonomi e përmirësuar synon të përmbushë nevojat e nxënësve dhe të mësuesve për shekullin ku jetojmë, në përputhje me kërkesat e shoqërisë për dijen. Përmirësimet e Taksonomisë përfshijnë midis të tjerash edhe dy kategori: terminologjinë dhe strukturën.^[4]

Ndryshimet në terminologji

Ndryshimet në terminologji midis modelit të mëparshëm dhe dhe atij të përmirësuar janë: së pari, emërtimet e niveleve kanë ndryshuar nga emra në folje, për më tepër ka disa ndryshime edhe në emërtime.^[4] Nivelet e taksonomisë së përmirësuar përshkruhen si më poshtë:

Të kujtuarit

Rikujtimi apo sjellja ndërmend, rinjohja dhe riprodhimi i njohurive përkatëse nga kujtesa afatgjatë.

Të kuptuarit

Ndërtimi i kuptimit nga mesazhet gojore, të shkruara apo grafike përmes interpretimit, ilustrimit, klasifikimit, përmbledhjes, krahasimit dhe shpjegimit.

Të zbatuarit

Zbatimi apo përdorimi i një procedure përmes ekzekutimit ose plotësimit. Rezultatet e te nxenit ne nivelin e zbatimit do te korrespondonin ne hartimin e pyetjev te nje niveli te mesem. Nxenesi nese ne dy kategorite e para duhet te njohe dhe te kuptoje materialin e dhene, ne kategorine e te zbatuarit ai duhet te jete ne gjendje qe informacionet e marra ti hfrytezoje dhe ti zbatoje per te zgjidhur probleme ne situata konkrete dhe reale qe te paraqit jeta ne te ardhmen. Ne kete informacion mund te perfshihen dukuri gjeografike, metoda, parime, ligje, koncepte, teori etj. Ne hartimin e pyetjeve duhet te perqendrohemi qe ato te kene folje vepruese si psh: modifiko, zhvillo, pergatit, ndrysho, paraqit, vepro etj; pra pyetje qe vecanerisht i kerkojne nxenesve si te zbatojne metodat, ligjet, formulat, parimet, ne situata konkrete.

  Zbatimi ne thelbin e tij ka:

-Zbatimin e fakteve dhe parimeve ne situate te ndryshme, -Zbatimin e dukurive dhe teorive ne situate konkrete, -Zbatimin e metodave dhe procedurave, -Zgjidhje te situatave problematike -Shembulli 1 -Lexoni madhesine ne grade te paralelit (x) dhe te meridianit (y) ne rrjetin hartografik. -Shembulli 2 -Plotesoni harten skice te lumenjve te Shqiperise -Shembulli 3 -Si mund te provoni ne glob nderrimin e dites me naten? Formimin e stineve? ... -Shembulli 4 -Si do ta ndertoni nje grafike shtyllor ose linear per...? -Zbatimi i fakteve dhe parimeve ne situata te reja. (shembuj) -Zbatimi i ligjit dhe teorive ne situata praktike. (shembuj)

Të analizuarit

Ndarja e materialit në pjesë përbërëse, përcaktimi si lidhen pjesët me njëra tjetrën në një strukturë të përgjithëshme apo të qëllimshme përmes dallimeve, organizimit dhe vetive. Nxenesit ne kete kategori duhet qe te kene aftesine qe materialin e dhene ta zberthejne ne pjese dhe te kuptojne strukturen ne perberje te saj. Gjithashtu ata duhet te jene ne gjendje qe te bejne identifikimin e pjeseve te materialit, si dhe te analizojne lidhjen qe kane pjeset me njera tjetren. Pra ne kete kategori kerkohet analiza si dhe kuptimi, si i permbajtjes se materialit te dhene por edhe i formes dhe struktures se tij.

  Pyetjet e analizes:

Ne hartimin e pyetjeve te kategorise se analizes duhet qe te kene shprhje te te menduarit kritik dhe ne pergjithesi keto lloj petjesh ne kuptimin e aftesive te te menduarit kerkojne te kene dy lloje qe jane: Kuptimi dhe zberthimi i materialit qe eshre dhene ne pjeset perberese. Si dhe kerkimi i lidhjeve qe nderveprojne ndermjet pjeseve. Vec te tjerave ne hartimin e pyetjeve te amalizes te behet kujdes qe ato ne permbajtjen e tyre te kene folje vepruese si psh: modifiko, ilustro, organizo, zhvillo, vepro, lidh etj. Ne kete kategori disa kerkesa qe shprehen jane: diferenco, nenvizo, trego, ilustro, ndaj etj.

Shembulli 1- Pse Tirana eshte qyteti me i mah i Shqiperise/

   Shembulli 2- Pse pati nje rritje te shpejte numri i shteteve te Europes pas vitit 1990?

Cilet jane faktoret qe sollen nje levizje te popullsise nga zonat malore ne Shqiperi ne ato fushore?

Të vlerësuarit

Dhënia apo bërja e gjykimeve të bazuara në kritere dhe standarde përmes verifikimit dhe analizës kritike.

Të krijuarit

Vendosja sëbashku e elementëve për të formuar një tërësi koherente ose funksionale;riorganizimi i elementëve sëbashku në një model ose një strukturë të re përmes gjenerimit, planifikimit ose prodhimtarisë.^[5]

Ndryshimet strukturore

Ndryshimet, strukturore, në një këndvështrim të parë, duken radikale, por nuk është kështu. Dallimi është se taksonomia e mëparëshme ka qënë një përmasore, përmbante vetëm proceset njohëse, ndërsa modeli i përmirësuar është dy përmasor. njëra përmas identifikon njohuritë ndërsa e dyta ka të bëjë me proceset njohëse që do të përdoren në procesin e të nxënit. Përmasa e njohurive është e ndërtuar në katër nivele: faktike, konceptuale, procedurale dhe meta-kognjitive. Proceset e njohjes janë të renditura në 6 nivele të emërtuara si: kujto,kupto,zbato,analizo,vlerëso dhe krijo.^[4]

Referime

1. Bloom, B. S.; Engelhart, M. D.; Furst, E. J.; Hill, W. H.; Krathwohl, D. R. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals (në anglisht). Vëll. Handbook I: Cognitive domain. New York: David McKay Company.
2. Shane, Harold G. (1981). "Significant writings that have influenced the curriculum: 1906-1981". Phi Delta Kappan (në anglisht). 62 (5): 311–314.
3. Anderson & Sonsiak, 1994
4. ^ Musai, Bardhyl (2014). Metodologji e mësimdhënies. Tirana: CDE. fq. 108–115. ISBN 99927-822-2-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
5. Anderson & Krathëohl, 2001

Referime

• Bloom, B. S. (1994). "Reflections on the development and use of the taxonomy". përmbledhur nga Rehage, Kenneth J.; Anderson, Lorin W.; Sosniak, Lauren A. (red.). Bloom's taxonomy: A forty-year retrospective. Yearbook of the National Society for the Study of Education (në anglisht). Vëll. 93. Chicago: National Society for the Study of Education. ISSN 1744-7984.
• Clark, Donald R. (1999). "Bloom's Taxonomy of Learning Domains" (në anglisht). Marrë më 28 jan 2014.
• Krathwohl, D. R.; Bloom, B. S.; Masia, B. B. (1964). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals (në anglisht). Vëll. Handbook II: the affective domain. New York: David McKay Company.
• Morshead, Richard W. (1965). "On Taxonomy of educational objectives Handbook II: Affective domain". Studies in Philosophy and Education (në anglisht). 4 (1): 164–170. doi:10.1007/bf00373956.
• Orlich, Donald; Harder, Robert; Callahan, Richard; Trevisan, Michael; Brown, Abbie (2004). Teaching strategies: a guide to effective instruction (në anglisht) (bot. 7th). Houghton Mifflin. ISBN 978-0-6182-9999-7.