Nord (departament francez)

Veri Nord
Departament
Ndërtesa e prefekturës në departamentin Nord, në Lilë
Flamuri Stema
Vendndodhja e Veriut në Francë
Shteti	Francë
Rajoni	Hauts-de-France
Prefektura	Lilë
Nënprefekturat	Avesnes- sur-Helpe Cambrai Douai Dunkirk Valenciennes
Sipërfaqja
• Gjithsej	5.742.740 km^2 (2,217284 sq mi)
Popullsia  (Janar 2020)
• Gjithsej	2.607.746
• Vendi	1
• Dendësia	450/km^2 (1,200/sq mi)
Zona kohore	UTC+1 (CET)
• Verës (DST)	UTC+2 (CEST)
Numri i departamentit	59
Qarqet	6
Kantonet	41
Komunat	648
^1 French Land Register data, which exclude estuaries, and lakes, ponds, and glaciers larger than 1 km^2

Nord ( shqiptimi frëngjisht: [nɔʁ]  ( dëgjoni); Frëngjishte zyrtare: département du Nord ; Pikard: départémint dech Nord ; Holandisht: Noorderdepartement , Shqip: departamenti i Veriut ) është një departament në rajonin Hauts-de-France, Francë në kufi me Belgjikën . Ai u krijua nga gjysma perëndimore e qarqeve historike të Flanders dhe Hainaut, dhe Peshkopia e Cambrai. Stema moderne u trashëgua nga Qarku i Flanders .

Nord është departamenti më i populluar i vendit. Kishte një popullsi prej 2,608,346 banorësh në 2019. ^[1] Ai gjithashtu përmban rajonin metropolitane të Lilës (qyteti kryesor dhe prefektura e departamentit ), zona e katërt më e madhe urbane në Francë pas Parisit, Lionit dhe Marsejës . Departamenti është pjesa e Francës ku dialekti francez flamand i holandishtes është folur historikisht si gjuhë amtare. Në mënyrë të ngjashme, dialekti i veçantë pikard, Ch'ti, flitet.

Historia

Fiset e Belgae, të tilla si Menapii dhe Nervii ishin popujt e parë të regjistruar në zonën e njohur më vonë si Nord.

Gjatë shekujve IV dhe V, sundimtarët romakë të Gallia Belgica siguruan rrugën nga porti kryesor i Bononias (Boulogne) në Colonia (Këln), duke bashkuar popujt gjermanë në veri-lindje të këtij korridori, si Tungri . Në fakt, zona e njohur më vonë si Nord u bë një isoglos (kufi gjuhësor) midis gjuhëve gjermanike dhe romane . Kolonizimi sakson i rajonit nga shekulli i 5-të në shekullin e 8-të ka të ngjarë ta ketë zhvendosur isogjuhën më në jug, kështu që, në shekullin e 9-të, shumica e njerëzve menjëherë në veri të Lilës flisnin një dialekt të holandishtes së vjetër . Kjo ka mbetur e dukshme në emërtimet e vendeve të rajonit. Pasi Qarku i Flanders u bë pjesë e Francës në shekullin e 9-të, izoglossi u zhvendos në veri dhe lindje. ^[2]

Shtrirja e flemishtes perëndimore e folur në rrethin e Dankërkut në 1874 dhe 1972 respektivisht.

Gjatë shekullit të 14-të, pjesa më e madhe e zonës ra nën kontrollin e Dukatit të Burgundisë dhe në shekujt pasues ishte pjesë e Holandës Habsburge (nga 1482) dhe Holandës Spanjolle (1581).

Zonat që më vonë përbënin Nord iu dorëzuan Francës me traktate në 1659, 1668 dhe 1678, duke u bërë qarqet e Flanders dhe Hainaut, dhe pjesë e Peshkopisë së Cambrait .

Më 4 mars 1790, gjatë Revolucionit Francez, Nord u bë një nga 83 departamentet origjinale të krijuara për të zëvendësuar qarqet.

Politikat moderne të qeverisë që e bëjnë frëngjishten të vetmen gjuhë zyrtare kanë çuar në një rënie të përdorimit të dialektit holandez perëndimor flems. Aktualisht ka 20,000 folës të një nën-dialekti të flamandishtes perëndimore në rrethin e Dankërkut dhe duket se ky nëndialekt i veçantë do të zhduket brenda disa dekadave. ^[2]

Gjeografia

Nord është pjesë e rajonit aktual Hauts-de-France dhe është i rrethuar nga departamentet franceze të Pas-de-Calais, Somme dhe Aisne, si dhe nga Belgjika dhe Deti i Veriut . Sipërfaqja e saj është 5,742.8 km katrorë. ^[3] Është departamenti më i gjatë në Francën metropolitane, me madhësi 184 km nga Fort-Philippe në veri-perëndim në Anor në jug-lindje.

Qytetet kryesore

Komuna më e populluar është Lila, prefektura. Me Roubaix, Tourcoing dhe Villeneuve-d'Ascq aty pranë, ajo përbën qendrën e një grupi qytetesh industriale dhe ish-minerare që arrijnë pak më shumë se një milion banorë. Që nga viti 2019, ka 10 komuna me më shumë se 30,000 banorë: ^[1]

Komuna	Emri në shqip	Popullsia (2019)
Lille	Lilë	234,475
Roubaix	Rube	98828
Turcoing	Turkang	98656
Dunkirk	Dankërk	86279
Villeneuve-d'Ascq	VIlarejas	61,957
Valenciennes	Valencë	43,229
Wattrelos	Vatrelos	40,898
Douai	Duai	39613
Marcq-en-Barœul	Mark	38,486
Cambrai	Kambrai	32,176

Demografia

Popullsia në vite Viti Pop. ±% 1801 765,001 —     1806 839,53 +9.7% 1821 905,777 +7.9% 1831 989,938 +9.3% 1841 1,085,298 —     1851 1,158,285 —     1861 1,303,380 —     1872 1,447,764 —     1881 1,603,259 —     1891 1,736,341 —     1901 1,866,994 —     1911 1,961,780 —     1921 1,787,918 —     1931 2,029,449 —     1936 2,022,167 —     1946 1,917,452 —     1954 2,098,545 —     1962 2,293,112 —     1968 2,417,899 —     1975 2,511,478 —     1982 2,520,526 —     1990 2,531,855 —     1999 2,555,020 —     2007 2,564,950 —     2012 2,587,128 —     2017 2,604,361 —

Me një popullsi prej 2,608,346 në 2019, ^[1] Nord është departamenti me popullsinë më të madhe, duke qenë afërsisht i barabartë me atë të Shqipërisë .

Ekonomia

Në ballë të industrializimit të Francës në shekullin e XIX-të, zona vuajti rëndë gjatë Luftës së Parë Botërore dhe tani përballet me probleme ekonomike, sociale dhe mjedisore që lidhen me zbehjen e aktivitetit të minierave të qymyrit duke ndjekur rënien e industrisë tekstile Lille-Roubaix.

Deri kohët e fundit, departamenti dominohej ekonomikisht nga minierat e qymyrit, të cilat shtriheshin në zemër të departamentit nga Artois fqinje në Belgjikën qendrore.

Turizmi

• 
  Bursa e vjetër e Lilës
• 
  Abacia e Shën Winoc në Bergues
• 
  Belfia e Douai
• 
  Mulli ere në Boeschepe
• 
  Muzeu i minierave në Lewarde

Referime

1. ^ Populations légales 2019: 59 Nord, INSEE
2. ^ "Dutch dialect" (PDF). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2022-10-09. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) (404 KB) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "Dutch" defined multiple times with different content
3. "Comparateur de territoire − Comparez les territoires de votre choix - Résultats pour les communes, départements, régions, intercommunalités... | Insee". www.insee.fr (në frëngjisht). Marrë më 2022-01-13.