Trazirat e Stonewall-it (të njohura gjithashtu si Kryengritja e Stonewall-it, Rebelimi i Stonewall-it, ose thjesht Stonewall) ishin një seri protestash spontane nga anëtarët e komunitetit gay në përgjigje të një bastisjeje të policisë që filloi në orët e hershme të mëngjesit të 28 qershorit më 1969, në Stonewall Inn në lagjen Greenwich Village të Lower Manhattan në New York City. Mbrojtësit e Stonewall-it, anëtarët e komunitetit LGBT të zonës dhe njerëzit e rrugëve të lagjes u kundërpërgjigjën kur policia u bë e dhunshme. Trazirat konsiderohen gjerësisht si ngjarja e parë në luftën e shekullit të njëzetë për të drejtat LGBT në Shtetet e Bashkuara. [1][2][3]
Siç ishte e zakonshme për baret amerikane të homoseksualëve në atë kohë, Stonewall Inn ishte në pronësi të mafias. [4][5][6] Ndërsa bastisjet e policisë në baret e homoseksualëve ishin rutinë në vitet 1960, oficerët humbën shpejt kontrollin e situatës në Stonewall Inn më 28 qershor 28 1969. Tensionet midis policisë së qytetit të Nju Jorkut dhe banorëve homoseksualë të Greenwich Village shpërthyen në protesta të tjera mbrëmjen e ardhshme dhe përsëri disa netë më vonë. Brenda disa javësh, banorët e fshatit u organizuan në grupe aktiviste që kërkonin të drejtën për të jetuar hapur në lidhje me orientimin e tyre seksual dhe pa frikë se do të arrestoheshin. Organizatat e reja aktiviste u përqendruan në taktika konfrontuese dhe brenda disa muajsh u krijuan tre gazeta për të promovuar të drejtat për meshkujt dhe lezbiket homoseksuale.
Një vit pas kryengritjes, për të shënuar përvjetorin më 28 qershor 1970, u zhvilluan marshimet e para të krenarisë së homoseksualëve në Çikago, Los Anxhelos, Nju Jork dhe San Francisko. [7] Brenda pak vitesh, u themeluan organizata të ndryshme për të drejtat e homoseksualëve në të gjithë SHBA dhe më tej. Sot, paradat e krenarisë të LGBT mbahen çdo vit në qershor për nder të trazirave të Stonewall.
Shumë pak biznese i hapën dyert e tyre për personat gej. E shumica nga ato biznese ishin bare (edhe pse pronaret e menagjeret e tyre shumë rralle ishin gej). Ne ate kohe Stonewall Inn ishte nen pronesine e mafias amerikane dhe ishte e frekuentuar nga grupet me te varfera e me te marginalizuara te shoqerise si: lesbiket butch, djemt feminin, drag queens, prostitutet burra, njerezit njerezit transgjinor, dhe rinia pa shtepi. Bastisjet nga policia ishin te shpeshta ne baret gej ne vitet '60, por oficeret ne diten e kryengritjes Stonewall e humben kontrollin e situates shumë shpejte. Tensionet mes policise se Nju Jorkut dhe residenteve gej te Greenwich Village shperthyen ne proteste mbremjen e neserme dhe prap pas disa ditesh. Brenda disa javesh residentet u organizuan ne grupe aktivistesh qe ti forconin perpjekjet per themelimin e vendeve ku burrat gej dhe lesbiket mund te flasnin hapur per orientimin seksual te tyre pa friken e arrestimit.
Pas kryengritjes Stonewall burrat gej dhe lesbiket u perballen me pengesa gjinore e racore para se te beheshin nje komunitet i bashkuar. Per gjashte muaj, u formuan dy organizata aktiviste gej ne Nju Jork dhe u publikuan tri gazeta qe promovonin te drejtat gej. Ne vitet e ardhshme u formuan shumë organizata per te drejtat gej ne gjithe territorin e SHBA dhe ne bote. Me 28 qershor 1970 u mbajten marshet e para te krenarise gej ne New York, San Francisco dhe Los Anxheles. Sot, eventet e krenarise LGBT mbahen cdo vit nga fundi i qershorit ( per te shenjuar ngjarjet Stonewall ne gjithe boten. Me 6 qershor 2019, komisioneri i policise se Nju Jorkut, James P. O'Neill dha nje kerkim falje formale ne emer te departamentit te policise se qytetit per veprimet e oficerve te saj ne veren e 1969.
Monumenti Kombëtar i Stonewall-it u krijua në vend e ngjarjes në vitin 2016. [8] Rreth 5 miliona pjesëmarrës përkujtuan 50 vjetorin e kryengritjes së Stonewall-it, [9] dhe më 6 qershor 2019, Komisioneri i Policisë së qytetit të Nju Jorkut, James P. O'Neill kërkoi një falje formale për veprimet e policëve më 1969 në Stonewall. [10][11]
