Zgrada Narodne banke nalazi se u ulici Maršala Tita u općini Centar, u Sarajevu, BiH. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 1. do 4. decembra 2009. godine, donijela je odluku da se zgrada, sa pokretnpm imovinom, proglasi za nacionalni spomenik BiH. [1] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća),. Pokretnu imovinu čine: sedam umjetničkih slika, četiri stare kase, stari ormar iz radionice R. Tànczos-a, bista Vladimira Perića Valtera, dvije bronzane figure na ulazu zgrade i bronzana skulptura „Kupačica“ koja se nalazi u parku iza zgrade.
Historija
Godine 1929. projekat beogradskog arhitekte Milana Zlokovića pobjedio je na arhitektonskom konkursu za Narodnu (Centralnu) banku u Sarajevu. Zloković pripada struji koja se kolokvijalno naziva „Beogradska moderna“. Zlokovićev projekat je svojevremeno izazvao polemike i različite ocjene javnosti. Za ovu historijsku građevinu jedni smatraju da pripada arhitekturi koja je nastala pod uticajem moderne (Predrag Milošević), dok drugi to osporavaju (Nedžad Kurto).[1]
Godine 1932, gradnja i opremanje objekta su u potpunosti završeni i od tada, pa do početka II svjetskog rata, objekat radi kao Glavna filijala državne Hipotekarne banke. Istovremeno, objekat je imao i stambenu funkciju, jer su na sjevernoj strani bili smješteni stanovi zaposlenih.
Tokom II svjetskog rata zgrada nije oštećena. U njoj bila je smještena Komanda njemačkih okupacionih snaga.
Nakon završetka rata u zgradi smještena je Narodna banka NR Bosne i Hercegovina.
Krajem pedesetih godina XX vijeka izvršena je dogradnja sjevernog krila gdje je smještena Služba društvenog knjigovodstva, koja se izdvaja iz Narodne banke prije 1964. godine. Danas je u istom objektu smješteno Federalno ministarstvo finansija. Sedamdesetih godina urađena je nova dogradnja, a osamdesetih dograđen je cijeli sprat.
Tokom rata 1992-95 služila je za čuvanje predmeta od velikog kulturno-istorijskog značaja i kao sklonište. Nekoliko puta bila je pogođena, ali bez oštećenja.
Avgusta mjeseca 1997. godine osnovana je Centralna banka BiH koja je smještena u objekat. U periodu 2001-2005 djelimično je restaurirana.
Opis
Tlocrtna osnova zgrade je približno pravougaonog oblika dimenzija 49,15m x 51,23m.
U pogledu oblikovanja fasada, za stilski izraz zgrade Narodne banke se može reći da predstavlja ostvarenje moderne, što se očituje u obradi velikih prozorskih otvora, oblikovanju istaknutih polustubova, jasnim i efektnim masama rizalita i neskriveno istaknutim dijelovima konstrukcije. Primjese „novog klasicizma 20. vijeka” su na južnoj fasadi, sa obloženim kamenim pločama, i elementima kamene fasadne plastike, čime je udovoljeno investitorovom poimanju „monumentalnosti”[1]
Fasada je ukrašena sa osam reljefa, rad Vladimira Zagorodnjika, scenografa Narodnog pozorišta u Beogradu, od kojih su dva u funkciji nadprozornika (čeona fasada), a šest u funkciji parapeta (bočne fasade). Izrađeni su u kamenu pješčaru (sive i žute boje), različitih petrografskih svojstava. Neposredan uzor za oblikovanje reljefa, je u djelima grčke umjetnosti, (ukočenost, sa hipertrofijom muskulature iako su figure u pokretu). Svojim stilom, ali i sadržajem izrađeni reljefi u potpunosti odgovaraju namjeni zgrade. Središtem kompozicije obično dominira jedan od motiva s izraženom simboličkom porukom (snop klasja, rog obilja, lađa, čekić i dlijeto, šestar i mapa, vojnički oklop, vaga, nit), a oko dominantnog motiva raspoređene su nage muške i ženske figure.
Glavni ulaz u zgradu banke, flankiran je s dvije monumentalne figure muškarca i žene, postavljene na postament, također izrađene prema obrascu koji je primijenjen u oblikovanju reljefa (prenaglašena muskulatura). U postamentu, s desne strane nalazi se ćirilični natpis: V. ZAGORODNJIK/1931, a sasvim u dnu LIVENO U LIVNICI/„VOŽDOVAC“/BEOGRAD.
Ormari i kase koji su pripadali prvobitnom inventaru Uprave fondova, iz austrougarskog perioda, a koji se čuvaju u prostorijama Centralne banke, posebno su zanimljiv dio inventara imajući u vidu specifičan mehanizam otvaranja i zatvaranja.
U ulaznom holu banke, godine 1953. podignute su bista i spomen-ploča u znak sjećanja na Vladimira Perića – Valtera.
U zaleđu banke, ispred ulaza u zgradu Ministarstva finansija i trezora nalazi se hortikulturno oblikovan prostor s fontanom. Na vrhu fontane postavljena je bronzana figura Kupačice, nepoznatog autora.
Literatura
Alija Bejtić -Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva 1973. godine
