Trenutna površina džamije pokriva 356.800m2, uključujući unutrašnje i spoljašnje površine za molitvu, i može da primi do 4 miliona hodočasnika tokom Hadža, jednog od najbrojnijih ljudskih okupljanja na svetu. Nasuprot tome što većina džamija ima odvojene delove za muškarce i žene, u ovoj džamiji segregacije nema i svi mogu obavljati molitvu zajedno.
Istorija
Meka 1850. godine, tokom Osmanlijskog periodaMeka 1910. godine
Period pre Muhameda
Prema islamskoj tradiciji, prvu konstrukciju Kabe, srca Velike džamije, započeo je Avram. Kur'an svedoči da je ovo mesto prva građevina za obožavanje Allaha.
Božijom naredbom, Ibrahim (Avram) i njegov sin Ismail (Samuilo), pronašli su originalne temelje i obnovili Kabu godine 2130. p. n. e. Ḥağar-Al-Aswad, crni kamen, smešten na donjem delu istočnog zida Kabe, smatra se jedinim ostatkom prvobitne građevine koju je Avram napravio.
U muslimanskim predanjima, pominje se priča o Ismailovoj majci, koja je tražila izvor vode u blizini džamije. Naime, Hagara je obilazila dva brda, Safu i Marvu, u potrazi za vodom za svog sina, kada joj Bog pokazuje izvor Zemzem. „Zemzem“ i „Safa i Marva“ su sada u sklopu Velike džamije.
Prvi islamski period
Nakon što se Muhamed slavno vratio u Meku, 630. godine, zajedno sa svojim zetom, Alijem (Ali Ibn Abu Talib) razbio je sve idole u Kabi i oko nje, i stavio tačku na pagansko doba. Ovime započinje islamska vladavina nad Kabom i Velikom džamijom oko nje.
Prva velika obnova džamije desila se 692. godine. Pre ove restauracije, koja je uključivala izgradnju spoljnog zida oko džamije i dekoraciju plafona, džamija je bila mala otvorena oblast sa Kabom u centru. Do kraja 8. veka, stari drveni stubovi džamije zamenjeni su mermernim stubovima, a krila odaje za molitvu proširena su na obe strane, uz dodavanje minareta. Naglo širenje islama na Bliskom istoku i stalni priliv hodočasnika zahtevali su gotovo potpunu izmenu izgleda, odnosno dodavanje mermernih površina i još tri minareta.
Osmanlije
Godine 1570. osmanlijskisultanSelim II naredio je glavnom arhitekti Mimar Sinanu da obnovi džamiju. Restauracija je uključivala zamenu ravnog krova kupolama koje su iznutra ukrašene islamskom kaligrafijom, kao i postavljanje novih potpornih stubova, koji se smatraju najranijim arhitektonskim osnovama sadašnje džamije. Ove osnove su najstariji preživeli delovi građevine.
Tokom jakih padavina i obilnih poplava tokom 1621. i 1629. godine, zidovi Kabe i džamije pretrpeli su znatna oštećenja.[4] Tokom 1629. godine, za vreme vladavine sultana Murata IV, Kaba je izgrađena kamenom iz Meke i džamija je obnovljena. Tada je dodat novi kameni zid, izgrađena su još 3 minareta (time dovodeći njihov broj na 7), i mermerni pod je popločan. U ovom stanju džamija ostaje naredna tri veka.
Saudi
Prva velika obnova tokom vladavine saudijske kraljevske porodice odvijala se u periodu od 1955. do 1973. godine. Ovom prilikom izgrađena su još četiri minareta, plafon je popravljen, i pod je zamenjen veštačkim kamenom i mermerom. Galerija Mas'a stavljena je pod okrilje džamije, uz pomoć natkrivanja i ograđivanja. Tokom ove rekonstrukcije, mnogi istorijski objekti osmanske ere, naročito potporni stubovi, bili su uništeni.
Drugom saudijskom obnovom, pod vođstvom kralja Fahda, dodato je novo krilo i područje za molitvu na otvorenom. Novom krilu, koje takođe služi za molitvu, pristupa se kroz kapiju kralja Fahda. Ovo dograđivanje je vršeno u periodu između 1982. i 1988. godine.
Treće dograđivanje Sauda (1988–2005.) uključuje izgradnju novih minareta, podizanje kraljevske rezidencije koja nadgleda džamiju, kao i još mesta za molitvu, u sklopu džamije kao i oko nje. Ova izgradnja odvijala se uporedo sa obnovama na planini Arafat, Mini i Muzdalifi. Ova treća obnova uključuje i osamnaest novih kapija, tri kupole koje odgovaraju položaju kapija, kao i dodavanje oko 500 mermernih stubova. Drugi moderni dodaci uključuju tople podove, klima-uređaje, liftove i sistem za odvodnjavanje.
Trenutni projekti proširenja
Početkom 2007. godine, na džamiji je započet četvrti projekat proširenja, za koji se pretpostavlja da će biti završen do 2020. godine. Kralj Abdulah (Abdullah Ibn Abdul Aziz) planira da poveća kapacitet džamije na 2 miliona hodočasnika.[2][5]
Proširenje severnog dela džamije započeto je u avgustu 2011. godine i uskoro se očekuje završetak radova. Površina džamije će se proširiti sa 356.000m2 na 400.000m2. Nova kapija, koja nosi ime kralja Abdulaha, biće izgrađena zajedno sa još dva minareta, što će njihov broj dovesti na 11. Troškovi ovog projekta iznose 10,6 milijardi dolara, i nakon završetka, džamija će moći da primi više od 2,5 miliona hodočasnika. Mataf (područje za cirkumambulaciju oko Kabe) će takođe biti proširen, a sve zatvorene prostorije biće klimatizovane.[6]
Kontroverze oko projekata
Pojavile su se mnoge kontroverze po pitanju proširenja džamije i Meke uopšte, zbog nanošenja velike štete ranoislamskom nasleđu. Mnoge drevne građevine, neke stare i preko hiljadu godina, uništene su ne samo zarad dogradnje Velike džamije, nego i izgradnje hotela i tržnih centara. Neki primeri uključuju:[7][8]
Bayt Al-Mawlid, kuća u kojoj je rođen Muhamed, srušena i izgrađena kao biblioteka.
Dar Al-Arqam, prva islamska škola, u kojoj je Muhamed predavao, sravnjena i pokrivena mermernim pločama.
Kuća Amr ibn Hishāma (Abu Jahal), uništena i zamenjena javnim kupatilima.
Kupola koja je prekrivala izvor Zemzem, uništena.
Nekoliko osmanlijskih svodova u sklopu Velike džamije, srušeno i u opasnosti.
Muhamedova kuća u Medini, u kojoj je živeo nakon preseljenja iz Meke.
Verski značaj
Značaj džamije je dvostruk. Ona ne samo da služi kao zajednički pravac prema kojem se svi muslimani mole, već je i glavno mesto za hodočašće.
Kibla - smer u kome se muslimani okreću tokom svoje molitve (salat) - pokazuje prema Kabi i simbolizuje jedinstvo u obožavanju Alaha (Boga). U početku, pravac Kible bio je okrenut prema Beit el-Makdisu (Jerusalim) (i zato se zove prva od dve kible). Međutim, to je važilo samo sedamnaest meseci, nakon čega je Kibla okrenuta ka Kabi u Meki. Prema zapisima Muhamedovih pratilaca, promena se desila iznenada, tokom podnevne molitve u Medini u džamiji al-Kiblatajn.
Panorama Svete džamije tokom hadžiluka 2007. godine.
Ova džamija je glavna destinacija za hodočašće i umru[9], koji se obavljaju u mesecu Zulhidže u islamskom kalendaru i u bilo koje doba godine. Hodočašće u Meku je jedan od pet stubova islama, obavezno za sve fizički sposobne muslimane koji mogu da priušte putovanje. U novije vreme, oko 3 miliona muslimana obavlja hadžiluk svake godine.
Neki od rituala koje obavljaju hodočasnici su simbol istorijskih događaja. Na primer, Hagarinu potragu za vodom muslimani oponašaju obilaskom dva brda Al-Safu i Al-Marvu.
Hadžiluk je povezan sa životom proroka Muhameda iz 7. veka, ali muslimani smatraju da je ritual hodočašća u Meku ustanovljen pre nekoliko hiljada godina u vreme Ibrahima (Avrama).
