Kolovrat

Za ostale upotrebe, v. Kolovrat (razvrstavanje).

Kolovrat
Moderniji kolovrat iz 19. vijeka Moderniji kolovrat iz 19. vijeka

Kolovrat (sintagma od kolo + vrat = vrtiti^[1]) ili čekrk, vitlić, je stara drvena mašina za predenje (pretvaranje vlakana vune, lana, kudelje i pamuka u niti pređe), koji je zamijenio raniju metodu predenja preslicom i vretenom.^[2]

Karakteristike

Najstarija verzija kolovrata bila je vrlo jednostavna, to je u suštini bilo fiksirano drveno kolo, koje se polako okretalo desnom rukom, dok se lijevom odmatalo niti vlakna sa preslice, koja je također vertikalno bila fiksirana na istu podlogu. Niti sa kola su na kraju namatane na vreteno.^[2]

Iako nije bio savršen, on je omogućio mehaničko ubrzanje procesa predenja, jer se pomoću kola dobijala ravnomjernija pređa.

Crtež vrlo stare verzije kolovrata

Historija

Kolovrat je najvjerojatnije razvijen u Indiji, iako se nezna točno - gdje, jer su mu korijeni mutni. Do Evrope je dospio preko Bliskog istoka tokom srednjeg vijeka.^[2]

Prvi kolovrat dokumentiran je u Veneciji - 1224., u Bologni 1256., a nakon tog u Parizu 1268. i njemačkom Speyeru 1280.^[3]

Početkom 16. vijeka kolovrat je u Evropi unapređen, kad mu je dodano sasko kolo sa pedalom, pa se kolo odtad moglo nogom brže okretati, a ne rukom koja je oslobođena za druge radnje. Druga inovacija u saskom kolu bio je kalem umjesto vretena na koji su se niti pređe kontinuirano namatale.^[2]

Značajno poboljšanje razboja, koje se dogodilo u Velikoj Britaniji tokom 18. vijeka, izazvalo je i potražnju za bržim mehaničkim predenjem, pa je nakon tog napravljen čitav niz izuma koji su pretvorili kolovrat u jednu od prvih mašina industrijske revolucije.^[2]

I pored toga što se kolovrat brzo širio Evropom, on nije posve istisnuo ručno predenje, u Hrvatskoj se počeo primjenjivati u posljednjim dekadama 19. vijeka.^[4]

Izvori

1. „Kolovrat” (hrvatski). Hrvatski jezični portal. Pristupljeno 4. 09. 2016. 
2. „Spinning wheel” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 04. 09. 2016. 
3. John Munro. „Wool and Wool-Based Textiles...” (engleski). University of Toronto. Pristupljeno 04. 09. 2016. 
4. „kolovrat” (hrvatski). Hrvatska enciklopedija. Pristupljeno 04. 09. 2016. 

Vanjske veze

Kolovrat na Wikimedijinoj ostavi

• Spinning wheel na portalu Encyclopædia Britannica (en)