1845.
1931.
Antonije, Anton ili Antun Vučetić (Dubrovnik, 18. decembar1845 — Dubrovnik, 16. maj1931) je bio istoričar, gimnazijski profesor,[1] publicista, arhivski radnik i upravnik Dubrovačkog arhiva.
Biografija
Rođen je u Dubrovniku 1845. godine, od majke Jelene, rođene Stipčić i oca Đure, rodom iz Popovog polja. Očeva porodica je bila u direktnom krvnom srodstvu po ženskoj liniji sa porodicom Ruđera Boškovića, odnosno njegovim ocem Nikolom Boškovićem iz Popovog polja.[2]
Antonije je rođen kao četvrto dete. U porodici je bilo devetoro dece, od kojih je troje rano umrlo.[3]
Škokovanje
Osnovnu školu i gimnaziju je završio u Dubrovniku. Posle školskih reformi iz 1848. u nedostatku profesora, školu su preuzeli italijanski isusovci, koji su se odupirali svakoj vladinoj naredbi i njenom petljanju u nastavne metode.[4] Predavanja su bila na italijanskom jeziku.
Školovanje je nastavio u Beču, gde je u periodu 1863—67 na filozofskom fakultetu studirao istoriju i geografiju. U Beču su u to vreme studirali i drugi mladi Dubrovčani, kao što su njegov vršnjak Luko Zore sa Cavtata, koji je studirio slavistiku. U Beču se u to vreme nalazio i nešto stariji Valtazar Bogišić, koji je radio kao bibliotekar Dvorske biblioteke. Bogišić ga je uputio u arhivska i bibliotečka istraživanja, što je uticalo na njegov dalji temeljan naučni rad.[5] Beč je u to vreme bio središte svih Slovena u austrijskoj prestonici i značajno je uticao na formiranje Vučetićevih slovenofilskih ideja. Delovao je u okviru „Slovanske besede“, kao i udruženja srpske đačke omladine „Zora“, osnovanih u Beču 1863. godine.[6]
Profesor
Nakon diplomiranja, najpre je radio kao profesor suplent u nižoj gimnaziji na Korčuli (1867—1868), a zatim je u periodu (1868—1870) predavao u šestorazrednoj Splitskoj realci. U Splitu se tada vodila borba za uvođenje narodnog jezika u nastavu. Borba je međutim bila neuspešna, pa se nastava i dalje odvijala na italijanskom jeziku.[7]
Nakon polaganja državnog ispita 1871.[1] dobio je konačno radno mesto mu je bilo u Dubrovačkoj gimnaziji, gde je predavanja držao na narodnom jeziku, najpre uveden u nižim, a postepeno i u višim razredima. Taj posao je obavaljao najveći deo svog radnog veka, osim s manjim prekidima (1883-1890), kada je bio angažovan kao prosvetni nadzornik.[7] Predavao je istoriju i geografiju i svoj posao je obavljao vrlo ozbiljno, neretko primajući na sebe dužnost da zameni odsutne nastavnike, pa je tada držao i časove latinskog, grčkog i nemačkog jezika.[8]
Dubrovačka gimnazija je bila jedna od najuticajnijih institucija Dubrovnika 19. veka. [7] Imao je prilike da utiče i usmerava i najznačajnije mlade intelektualce toga doba, među njima i svog rođaka Antuna Fabrisa.[9] Vučetićev učenik i štićenik je bio i Petar Kolendić.
Često je bio angažovan i u gimnazijskoj učiteljskoj i učeničkoj biblioteci, ali i kao „čuvar” geografsko-istorijske i numizmatičke zbirke.[10] Radio je i na udžbeničkoj literaturi, koju je štampao u glasilu Gimnazije, ali, kasnije, i kao posebna izdanja.[8] Napisao je na literaturi zasnovan tekst „Geografsko crtanje“, koji je kasnije, štampan i kao posebna knjiga. Po nalogu školskih vlasti je preveo udžbenik „Historija, geografija i statistika Austrougarske za više razrede srednjih škola“, autora Imanuela Hanka, štampanog u Beču (1901).[8] Njegova „Razgovorna slovnica talijanska“ (1880), osim u školi, korišćena je i za praktično učenje jezika.[11] Osim toga, napisao je „Pedagogičko didaktičke opaske“, u vidu napomena, povodom novoosnovane narodne škole u Zahumlju (1878).[11]
Zbog širenja srpske propagande je penzionisan 1903.[1] Ali je čak i 20. godina nakon penzionisanja (1903-1921),[7] u novoformiranoj državi, Ministarstvo prosvete, na čelu sa Svetozarom Pribićevićem ga je ukazom od 7. maja 1921. rehabilitovalo i ponovo postavilo u Dubrovniku za gimnazijskog profesora, a povećana su mu i mesečna primanja.[12]
Još kada je počeo da radi kao profesor u Dubrovniku 1871-72. godine je predložio osnivanje zadužbine koja bi pomagala materijalno najugroženijim đacima. Već naredne godine je osnovana „Zaklada Gundulić” prva školska zadužbina za pomaganje učenika srednjih škola u Dalmaciji,[9] a čiji su darodavci
bili najugledniji Dubrovčani. Godinama je bio blagajnik ove zadužbine.[10]
Kao školski nadzornik kotora Splitskog, u periodu 1883–1891. godina, u više navrata se bavio prosvetno-pedagoškim pitanjima. Povodom Pokrajinskuoučiteljske konferencije (1888), svoje predloge za reformu školstva je izneo u posebnoj publikaciji „Misli o pregledbi naukovnih osnova pučkih učiona dalmatinskih“.[13]
Naučni rad
Od 1881. se uključio u elitni krug naučnika koji objavljuju arhivska dokumenta iz Dubrovačkog arhiva. Tada je dao svoj prvi arhivski dobrinos pod nazivom Spomenici srpski objavljen u dubrovačkom književnom časopisu „Slovinac”.[14] U njemu je objavljen tekst zapisa iz Dubrovačkog arhiva, iz 1364, kojim župan Sanko potvrđuje da je od Dubrovčana primio 60 perpera na ime svog dohotka od mogoriša.[15] Naredni prilog je objavljen sledeće godine u „Slovincu” i u „Katoličkoj Dalmaciji”, pod naslovom Crkveni staroslovenski jezik u Dubrovačkoj Republici, u kome je naveo tekst dve odluke Malog vijeća od 31. jula 1391. i 5. marta 1392. i jednu odluku Velikog vijeća Dubrovačke Republike od 27. jula 1392. o upotrebi staroslovenskog jezika u katoličkim crkvama i imenovanju popova glagoljaša u Župi i Gružu.[15]
Mada to nije naznačeno, priredio je znatan deo građe koja je objavljena u drugoj knjizi Monumenta Ragusina u izdanju JAZU, kao i sve ostale knjige iz ove edicije, koje je potpisao upravnik Josip Đelčić od 1885.[16]
Već kao ozbiljan arhivski radnik, godine 1885, u uglednom časopisu JAZU „Starine” je objavio pisma srpskih kaluđera sa Svete Gore dubrovačkoj vlasteli.[15] U prilogu je objavio 13 potvrda kaluđera manastira Hilandara i Svetog Pavla, za odštetu koju je Dubrovačka Republika plaćala manastirima za pravoslavne kaluđere koji su sa Stona i Pelješca morali da se sklone u te manastire, nakon što su ta područja 1333. predata Dubrovačkoj Republici.[17] U prvoj deceniji 20. veka se bavio zbirkom dokumenata koja se najpre nalazila u privatnom posedu Dubrovčanina Mundija Negrinija. Zbirka je zalaganjem gradonačelnika Frana Gondole, poklonjena je opštinskoj biblioteci u Dubrovniku, a zatim poverena Vučetiću sa obavezom da je obelodani, što je Vučetić i učinio tokom 1906. i 1907, u časopisu „Srđ”, objavljujući iz broja u broj po jedan ili dva priloga. Dokumente je podelio na isprave srpskih vladara i srpske vlastele, isprave o vezama s ugarskijem kraljevima i hrvatskijem banovima, na grupu dokumenata vezanih za Turke i Tursku i na oporuke ili testamente Dubrovčana. Na početku svake grupe dokumenata je pisao svoje uvodne tekstove.[18]
Po otupštanju iz gimnazije postao je jedan od glavnih saradnika lista „Srđ“ i njegov glavni urednik u periodu 1906—1908. Početak izlaženja časopisa, je bilo uslovljeno Riječkom i Zadarskom deklaracijom, te kursom pomirenja. Posle prekida u izdavanju, od početka 1906. do poslednjeg broja 1908. urednik je bio Vučetić, dok je vlasnik i izdavač bio „Srpska dubrovačka štamparija dr Gracića”, jasno i programski označen kao srpski časopis, odnosno kao „književno glasilo svih Srba na Primorju” i nije bio agitatorski nastrojen. Broj saradnika je bio povećan, štampan je ćirilicom i latinicom, a naučni prilozi su imali prvenstvo nad književnim. Izdavanje je 1906. započeo obeležavanjem stogodišnjice od ulaska Napoleonovih vojnika u Dubrovnik, a zatim je, kao petobroj, priredio „Spomenicu o padu Dubrovačke Republike“, za koju je uvodnik napisao Stojan Novaković.[19]
U „Srđu“ je u periodu 1904-1907 objavio svoje radove pod zbirnim naslovom „Sitnice iz dubrovačke prošlosti“. Radi se o brojnim zanimljivostima na koje je nailazio tokom svog arhivskog rada, koje je marljivo beležio i sakupljao i kao odlični poznavalac dubrovačke istorijske i kulturne prošlosti, uobličavao u pričice, odnosno sitnice, dovodeći ih u vezu sa značajnim književnim delima, sudbonosnim događajima ili samo oslikavajući atmosferu života starog Dubrovnika.[20] Jedan od najznačajnijih tekstova je obajvljen pod naslovom „Dubrovčani počimlju ponavljati grad iza velike trešnje g. 1667“, u kome je opisao razorne posledice velikog zemljotresa[21] Posebno se zainteresovao za lik Marojice Kaboge, kao najznačajnijeg dubrovačkog poslanika u Carigradu, koji je bio prestupnik, razulareni ubica, ali i požrtvovani sužanj, te slavljeni rodoljub i spasilac Dubrovačke Republike.[22]
Posle prestanka izlaska „Srđa”, nastavio je da objavljuje svoje „sitnice” iz dubrovačke prošlosti i drugim glasilima: u „Dubrovniku”, kalendaru „L’Epidauritano”, listu „Narod” (1921), a najviše u „Dubrovačkom listu” (1924-28). U njima je bilo tekstova i o njegovim savremenicima, najčešće povodom njihove smrti, koji su ličili na male monografske portrete Dubrovčana na prelazu iz 19. u 20. vek, dajući uz to i široki uvid u njihove pretke.[23]
Kao vodeći intelektualac 20. veka, imao je prilike da bude svojevrsni domaćin poznatim ličnostima, posebno naučnicima, književnicima i intelektualcima, sačinio je svojerstan vodič kroz Dubrovnik, pod nazivom „Mali vođ putnicima kroz Dubrovnik i okoliciu“, koji je štampan u Dubrovniku 1910.[24] Dubrovačkim turistima je pripremio i uvodni tekst „Dubrovačka rivijera“, za publikaciju „Dubrovnik i okolica“ (1912).[25]
Knežev dvor
Posle ujedinjenja Jugoslavije, ponovo je raktiviran i postavljen za upravnika državnog arhiva u Dubrovniku (1921—1924). Radeći u Arhivu, napisao je veliki broj istorijskih rasprava iz dubrovačke istorije. Sarađivao je sa velikim brojem časopisa, u kojima je objavljivao građu i članke.[1]
Osnovao je Dubrovačko naučno društvo „Sveti Vlaho“. Društvo je zvanično konstituisano 30. novembra 1923. uoči a u čast svetkovine oslobođenja i ujedinjenja. Od 1924. društvo je dobijalo novčanu pomoć od gradske opštine.[26] Sedište društva je bilo u Kneževom dvoru, koji je posle Prvog svetskog rata preimenovan u Kraljev dvor i proglašen za istorijski spomenik i kraljevu rezidenciju,[27] odnosno u Dubrovačkom arhivu, na donjem spratu dvora, zajedno sa gradskom bibliotekom i Zavodom za zaštitu spomenika.[28] Glavni cilj društva je bio svestrano proučavanje Dubrovnika, njegov razvoj i veze sa Dalmacijom i drugim daljim oblastima, očuvanje obimne neproučene i neobrađene građe od propasti i njeno predavanje na ugled i amanet potomstvu. Osim osnovnog, prateći ciljevi su bili osnivanje biblioteke za naučne krugove kao i pomoć postojećem muzeju.[29] Članovi društva su mogli biti pravi, počasni i dopisni, a osim njih postojali su i dobrotvori, utemeljivači i pomagači, odnosno ličnosti koje su i finansijski pomagale rad.[28] Pokrenuo je i „Glasnik“ društva[1] (1929). Na saradnju u „Glasnik” su pozivani najugleniji naučnici i litearni radnici, ne samo vezani za Dubrovnik.[30]
Antun Vučetić je umro u Dubrovniku, u 86-oj godini, 15. maja 1931. godine.[33]
Dela
Važnija dela:
„O dubrovačkoj pomorskoj sili do svrhe srednjega vijeka“, u „Programma dell I.R. Gimnasio Superior di Stato in Ragusa“, Dubrovnik (1871)
„O dubrovačkoj pomorskoj sili početkom novoga vijeka“, u „Izvašće o C.K. Višoj dubrovačkoj gimnaziji“ 1872/73, Dubrovnik (1873)
„Dubrovnik za Kandijskog rata 1645-1669“, Dubrovnik (1896)
„Ukidanje Dubrovačke Republike 31. I 1808.“, u „Spomenici o padu Dubrovačke Republike“, Dubrovnik (1908)
„Dubrovčani na obrani svog teritrija i slobodne plovidbe prema Mlečanima početkom XVII vijeka“, Glasnik dubrovačkog učenog društva, knj. 1 (1929)
Porodica
U svojoj 44 godini (1889) se oženio Marijom Stanislavom Anom Banac, ćerkom Bože (1815–1887) i Ane, rođene Kolendić (1829–1910). Imali su četvoro dece: sin Ruđerko, rođen u Splitu 1889, ćerka Danica, rođena u Dubrovniku 1893, Darinka, rođena godinu dana kasnije (1894) i sin Dušan, umro je kao jednoipogodišnjak (1895).[34] Žena Mara je umrla svojoj 43-oj godini, početkom 1901. godine, pa je Antun ostao udovac sa troje nedorasle dece.[35] Ostatak života je proveo kao udovac starajući se o deci i njihovom školovanju i odrastanju.[36]
