Ćuprija

Ne treba izjednačavati sa mostom.

Ćuprija Ћуприја
grad
Grb
Ćuprija
Koordinate: 43.932433°N 21.373606°E / 43.932433; 21.373606
Država	Srbija
Statistički region	Šumadija i zapadna Srbija
Okrug	Pomoravski
Uprava
• Gradonačelnik	Jovica Antić (SNS)
Površina
• Ukupno	287 km²
Nadmorska visina	124 m
Stanovništvo  (2022)
• Ukupno	25.325
• Gustina	88/km²
Poštanski broj	35230-35231
Pozivni broj	(+381) 035
Registarska oznaka	ĆU

Ćuprija je grad i sedište istoimene opštine u Pomoravskom okrugu. Prema popisu iz 2022. broji 25.325 stanovnika.^[1]

Geografske odlike

Ćuprija se nalazi između drumskog i železničkog magistralnog puta Beograd-Niš, 146 km udaljena od Beograda, odnosno 90 km od Niša. Sam grad leži na ušću Ravanice u Veliku Moravu.

Historija

Arheološko nalazište "Horreum Margi"

U srednjem veku grad se zvao Ravno, a u vreme Rimljana Horeum Margi.

Ćuprija ima biografiju dugu dve hiljade godina, mada nas materijalni dokazi o ljudskim zajednicama na ovim prostorima vraćaju u 4. milenijum pre nove ere, kada je nadomak današnje Ćuprije, na lokalitetu Stublina, postojalo neolitsko naselje. Ipak, prava istorija grada na Moravi počinje dolaskom Rimljana.

Šireći svoju imperiju na istok, rimski carevi na prostoru današnje Srbije stvaraju pokrajinu Meziju. U njoj, na strateški važnom vojnom putu (via millitaris) podižu prva utvrđenja, koja će vremenom prerasti u gradove. Jedno od naselja nazvali su „Žitnica Morave“ (Horreum Margi) i uz njega podigli kameni most.

Horeum Margi će puna četiri veka biti jedan od značajnijih gradova ovog dela rimske carevine. O tome svedoče pisani dokumenti i definisani arheološki lokalitet. U njemu se nalazila velika kovnica oružja, a sam grad je, u skladu sa rimskom praksom, imao potpuno uređenu infrastrukturu. U 4. veku n.e. Horeum Margi je bio sedište episkopa, što samo po sebi svedoči o veličini i značaju grada na Moravi. Polovinom 5. veka n.e. Huni se poput požara spuštaju sa severa uništavajući sve pred sobom. Sudbinu svih rimskih gradova na njihovom putu podeliće i Horeum Margi. Narednih nekoliko vekova na mestu nekadašnjeg velikog grada podizaće se i nestajati anonimne slovenske naseobine.

Spomenik knezu Lazaru

Nastankom države Nemanjića, naselje pored Ravanice i Morave već nosi slovensko ime Ravno. Nalazi se na severnoj granici mlade srpske države i opet ima strateški položaj. U njemu će se osnivač srpske države Stefan Nemanja sresti sa Fridrihom Barbarosom, a neku deceniju kasnije i „prvovenčani“ srpski kralj Stefan sa ugarskim kraljem Andrijom. Slovensko ime Ravno će nositi manje od dva veka, koliko bude trajala i srpska država. Dolaskom Turaka na ove prostore, naselje zadržava svoj značaj zbog prelaska preko Morave, ali dobija novo ime (tur. Köprü). Nema podataka kada je Ćuprija dobila novo ime koje joj je ostalo do danas. Još manje koliko je podignuto mostova, koje su - češće Morava a nekad i ratovi - odnosili. Danas se, za vreme niskog vodostaja, mogu izbrojati ostaci bar desetak drvenih mostova.

Za vreme duge turske vladavine Ćuprija je opet bila na granici. Ovaj put na južnoj granici Beogradskog pašaluka. Ta geografija će odrediti i mesto jedne od najznačajnijih bitaka Prvog srpskog ustanka. Augusta 1805. godine vojvode Milenko Stojković i Petar Dobrnjac sa svojim ustanicima su kod Ivankovca sačekali i pobedili daleko brojniju vojsku Hafiz paše^{[α 1]}. Bila je to prva pobeda ustaničke vojske nad regularnim turskim jedinicama.

Konačnu i potpunu slobodu Ćuprija će morati da čeka do decembra 1834. godine. Nakon turskog hatišerifa koji je Srbiji garantovao autonomiju turska vojna posada definitivno napušta Ćupriju. Ćuprija je posle gotovo četiri veka ponovo bila slobodna. Ta sloboda će nakratko biti prekinuta još samo dva puta, privremenim okupacijama u Prvom i Drugom svetskom ratu. Ćuprija je 1918. oslobođena 25. oktobra, na četvrtu godišnjicu je osvećen spomenik posvećen palim borcima 1912/18.

Gvozdeni železnički most preko Morave je pušten u saobraćaj krajem 1922.^[2] U Kraljevini Slovenaca, Hrvata i Srba, Ćuprija je bila glavno mesto Moravske oblasti, koja je 1929. ušla u sastav Moravske banovine. U vreme okupacije 1941/44. Ćuprija je bila u jagodinskom okrugu.

Mesta od posebnog značaja

Manastir Ravanica

Na teritoriji opštine Ćuprija nalazi se manastir Ravanica, zadužbina kneza Lazara, kao i mesto prve pobede Srba protiv regularne vojske Osmanskog carstva u Prvom srpskom ustanku - Šančevi na Ivankovcu.

Privreda

Posle skoro tri decenije tavorenja i tranzicionog propadanja, privreda Ćuprije postavljena je kao stub razvoja cele opštine. Sredinom druge dekade 21. veka je na delu trend reindustrijalizacije ćuprijske opštine. Tako je ćuprijska privreda već u prvih šest meseci 2017. godine^[3] postala srpski rekorder u spoljnotrgovinskom suficitu, a u 2019. godini i nosilac BFC sertifikata, koju joj je dodelila Mreža za povoljno poslovno okruženje u jugoistočnoj Evropi. Ova mreža je tada u Budvi predstavnicima 17 gradova i opština iz Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore uručila sertifikate da su „po meri privrede“.

Ćuprija je od 2016. izgradila i opremila potpuno novu industrijsku zonu, a od 2020. godine, tik pored auto-puta, gradi se i nadograđuje centralna industrijska zona za ovaj deo Srbije – „Industrijski park Dobričevo“, koja je novembra 2021. i zvanično dočekala prvog investitora tj. nemački SMP automotiv.

Velika pažnja poklanja se i braunfild investicijama. Tako je za samo tri godine dobrano reindustrijalizovan prostor na kome su se, u doba bivše države, nalazili privredni subjekti: na mestu fabrike stočne hrane "Napredak" ("Komponenta") sada se nalazi holandski Rojal de Heus; umesto GP "Ingrap" sada je tu kineski "Jurofajber"; objekat negdašnjeg "Kompresora" sada zauzima uspešna domaća firma "NE-PEC", dok je strateški partner "Ravanice" postao poznati vrbaški konditor "Medela".

Kultura

Ravanelius 2021: Stefan Milenković

Za svoj najznačajniji kulturni događaj, koji traje više od četiri decenije, Ćuprija ima da zahvali slavnom sugrađaninu Dušanu Matiću. Od 1981. godine, kada su u rodnom mestu velikog pesnika prvi put otvoreni,„Matićevi dani” su u narednim godinama postali kulturna manifestacija od nacionalnog značaja. Uz različite kulturne sadržaje koji prate sve aspekte bogatog Matićevog umentičkog stvaralaštva, centralni događaj „Matićevih dana“ je „Matićev šal“, pesnička nagrada za najbolju zbirku poezije izdatu u godini između dve manifestacije. Gotovo da nema iole značajnijeg srpskog pesnika koji nije bio laureat „Matićevog šala“.

Ako za „Matićeve dane“ Ćuprija treba da zahvali Dušanu Matiću, onda za „Ravanelijus - festival muzičke izuzetnosti” zahvala ide iznimno aktivnoj Školi za muzičke talente. Za samo dva izdanja, Ravanelijus je stekao prestižno mesto jednog od značajnijih festivala umetničke muzike na ovim prostorima. Time su značajno doprineli Roman Simović i Stefan Milenković, ali i druga značajna imena srpske i evropske umetničke scene.

Osnovna škola „Đura Jakšić” u Ćupriji.

Slikarska umetnička scena u Ćupriji može poneti epitet jedne od najživljih u Srbiji. Za to je prevashodni zaslužan Zavičajni klub likovnih umentika Ćuprije koji okuplja tridesetak slikara i vajara. Kolektivnoj izložbi, koja se organizuje svakog novembra, prethode redovne mesečne izložbe srpskih likovnih umetnika. Svake godine Muzej „Horeum Margi - Ravno“ organizuje izložbe slika najznačajnijih srpskih slikara. Tako je u samo nekoliko godina ćuprijska umentička publika mogla da vidi dela Milene Pavlović-Barili, Save Šumanovića, Miće Popovića, Uroša Predića i drugih velikana srpskog slikarstva 20. veka.

Ćuprija ima bogatu tradiciju pozorišnog stvaralaštva koja seže čitav vek unazad. I danas entuzijasti teatra u Ćupriji, u okviru amaterskog pozorišta Moravište, svake godine publici predstavljaju svoje viđenje, najčešće, savremenih pozorišnih ostvarenja.

Naselja

Dud u Isakovu

• Batinac
• Bigrenica
• Dvorica
• Isakovo
• Ivankovac
• Jovac
• Kovanica
• Krušar
• Mijatovac
• Ostrikovac
• Paljane
• Senje
• Supska
• Virine
• Vlaška

Demografija

U naselju Ćuprija da danas živi 25.325 stanovnika^[1] (prema popisu iz 1991. bilo je 21367 stanovnika). Prema popisu iz 1991. bilo je 21.367 stanovnika.

Prosečna starost stanovništva iznosi 40,1 godina (38,6 kod muškaraca i 41,5 kod žena).^{[nedostaje referenca]} U naselju ima 6.891 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,98. Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima, prema popisu iz 2002. godine.

Demografski podaci

Etnički sastav 2002.[4] Narod Stanovnika % Srbi 19.379 94,14% Romi 249 1,20% Jugoslaveni 78 0,37% Crnogorci 76 0,36% Makedonci 53 0,25% Vlasi 50 0,24% Hrvati 37 0,17% Slovenci 15 0,07% Goranci 11 0,05% Bugari 10 0,04% Muslimani 9 0,10% ostali 25 0,05% nepoznato 447 2,17% [5] Kretanje broja stanovnika Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka Demografija Godina Stanovnika 1948. 9609 [6] 1953. 11967 1961. 14053 1971. 17564 1981. 20547 1991. 21367 20624 2002. 21982 20585 Etnički sastav prema popisu iz 2002. Srbi    19379 94.14% Romi    249 1.20% Jugosloveni    78 0.37% Crnogorci    76 0.36% Makedonci    53 0.25% Vlasi    50 0.24% Hrvati    37 0.17% Slovenci    15 0.07% Goranci    11 0.05% Bugari    10 0.04% Muslimani    9 0.04% Rumuni    7 0.03% Česi    5 0.02% Ukrajinci    3 0.01% Mađari    3 0.01% Rusini    2 0.00% Slovaci    1 0.00% Rusi    1 0.00% Nemci    1 0.00% Bunjevci    1 0.00% Albanci    1 0.00% nepoznato    447 2.17% Stanovništvo prema polu i starosti [7] m ž ? 48       66 80+ 138       235 75-79 247       425 70-74 409       577 65-69 563       648 60-64 507       657 55-59 538       586 50-54 803       872 45-49 901       958 40-44 696       802 35-39 598       645 30-34 592       639 25-29 688       679 20-24 762       752 15-19 671       646 10-14 658       577 5-9 590       526 0-4 443       443 prosek 38.6 41.5 Domaćinstva Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2934 3511 4328 5421 6665 6830 6891 Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 1347 1673 1287 1539 602 327 81 19 12 4 2.98 Domaćinstva Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 8161 2213 5214 366 294 74 9187 Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 1828 5251 1479 567 62 Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija Proizvodnja i snabdevanje... Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze Muški 3532 178 - 22 1013 100 197 566 66 306 Ženski 3213 73 - 2 765 27 28 552 78 89 Oba 6745 251 - 24 1778 127 225 1118 144 395 Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato Muški 20 76 260 159 265 125 - - 179 Ženski 52 64 174 256 879 83 1 - 90 Oba 72 140 434 415 1144 208 1 - 269

Partnerski gradovi

Ćuprija je u partnerstvu sa sljedećim gradovima:

• Celje
• Doboj
• Gradiška

Istaknute ličnosti

• Dušan Matić, pesnik^[8]
• Dragoslav Mihailović, književnik
• Filip Stojković, fudbaler
• Snežana Pajkić, atletičarka^[9]
• Vera Nikolić, sportašica i trenerica^[10]
• Dragan Zdravković, atletičar^[11]

Beleške

1. Mustafa Hafiz-paša, umro 1805., osmanski državnik i vojnik, borio se i poginuo tokom bitke kod Ivankovca.

Reference

1. Statistički podaci iz popisa stanovništva 2022. godine.
2. "Ilustrovani list", br. 3, 18 - 25. jan. 1923, str. 4
3. Izvor: PKS-Regionalna privredna komora Šumadije i Pomoravlja.^[tko?]
4. 2. Knjiga 1, Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku Arhivirano 2008-03-02 na Wayback Machine-u, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-00-9
5. 1. Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
6. Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
7. Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
8. [1]
9. [2]
10. [3]
11. [4]

Ćuprija na Wikimedijinoj ostavi

Spoljašnje veze

• Opština Ćuprija
• Ćuprija kao na dlanu
• Radio "Stara čaršija" - Ćuprija
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain) Arhivirano 2009-07-11 na Wayback Machine-u
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)