Пекарскай Эдуард Карлович

Пекарскай Эдуард Карлович

Эдуард Карлович Пекарскай (25.10.1858—29.06.1934) — лингвист, этнограф, фольклорист, ССРС наукаларын Академиятын бочуоттаах чилиэнэ (1931).

Нуучча географияны чинчийэр уопсастыбатын этнография салаатын сэкирэтээрэ, сахалар уонна эбэҥкилэр этнографияларын тустарынан үлэлэр ааптардара, бастакы фундаментальнай саха тылын тылдьытын оҥорбут киһи.

Алтынньы 25 күнүгэр 1858 с. Минскэй күбүөрүнэҕэ Игуменскай уйуоска дьадайбыт польскай дворяннар дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүт. Ийэтэ эрдэ өлөн тастыҥ эһэтигэр (двоюродный дед) иитиллибит. Харьковскай ветеринарнай институтка үөрэммитэ (1877–78 с.). Народническай хамсааһыҥҥа кыттыбытын ("Земля и воля") иһин 1878 с. тутуллан байыаннай-полевой суут быһаарыытынан Саха Сиригэр көскө ыытыллыбыта.

Дьокуускайга сэтинньи 2 күнүгэр 1881 с. кэлбит, Ботуруускай улуус 1 Игидэй нэһилиэгэр олохтоммут. Онно сүүрбэччэ сыл олорбут. 1887 с. Пекарскай 7 тыһыынча саха тылын хомуйбут, 11 сылынан — 20 тыһыынча, оттон 1930 с. — 25 тыһыынча тылы. Үлэтигэр саха тылын билэр олохтоохтор көмөлөспүттэр: К.Г.Оросин, Р.Александров, аҕабыыт Д. Д. Попов, олоҥхоһут М.Н. Андросова-Ионова, лингвист С. А. Новгородов уонна аан дойдуга биллэр учуонай академиктар В. В. Радлов, К. Г. Залеман, В. В. Бартольд уонна да аттыттар.

1889 с. Э.К.Пекарскайы Дьокуускай куоракка олорорун көҥүллээбиттэрэ, бу сылга "Словарь якутского языка" диэн 7 тыһ. тыл киирбит саха тылдьытын бастакы таһаарыытын И.М.Сибиряков үбүлээн бэчээттээн саҕалаабыттара.

1905 с. наука Академията туруорсуутунан Пекарскайы Санкт-Петербург куоракка көһөрүгэр көҥүллээбиттэрэ.

1905-1910 сс. Пекарскай Нуучча түмэлин этнографическай салаатыгар үлэлээбитэ, онтон Нуучча Географическай уопсастыбатын Саха сирин үөрэтэр хамыыһыйаҕа чилиэнинэн сылдьыбыта.

1912 с. "Словарь якутского языка", "Образцы народной литературы якутов" диэн улахан үлэлэрин иһин Пекарскай Нуучча Географическай уопсастыбатын аатыттан кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

1926 с. алтынньытыгар Э. К. Пекарскай тылдьытыгар бүтэһик тыллары суруйбут. Ол туһунан Саха Сирин бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлигэр М.К. Аммосовка телеграмма охсубут. Бырабыыталыстыба политкаторжаннар Ленинградтааҕы уопсастыбаларын кытта Тылдьыт ааптарын чиэстээһини тэрийбиттэр.

Саха норуотун аатыттан Эҕэрдэ суругу эдэр поэт Г.В. Баишев (Алтан Сарын) аахпыт. Маннык тыллар бааллар эбит: «Эдуард Карлович, эн албан аатыҥ эн таптыыр Тааттаҥ хонуутугар, былыргы олоҥхоҕо ахтыллар Айыы Дьаргыл баҕанатын курдук, үс өргөстөөх, аҕыс кырыылаах суорба таас баҕанаҕа батары таміаланан үйэттэн үйэ тухары саха киһитэ күлүгүн быһа хаампат ытыга буолан туруохтун!»

1927 с. ССРС Наукаларын акадьыамыйатын чилиэн-кэрэспэдьиэнинэн талыллыбыта.

1930 с. 25 тыһ. тыл киирбит "Словарь якутского языка" диэн саха тылдьытын бүтэһик 13-с таһаарыытын Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын көмөтүнэн бэчээттээн таһаарбыта.

1931 с. түүр тылын үөрэтиигэ өҥөтүн иһин АН СССР бочуоттаах чилиэнэ буолбута.

1958 с. Пекарскай 100 сааһын бэлиэтээһиҥҥэ анаан 38 тыһ. тыл киирбит "Словарь якутского языка" диэн кини сүдү үлэтэ Венгрияҕа хаттаан тупсарыллан тахсыбыта.

Үлэлэрэ

Үс томнаах Саха тылын тылдьыта

• Пекарский Э. К. и Васильев В. Н.: Плащ и бубен якутского шамана. Материалы по этнографии России, т. I. — Санкт-Петербург, 1910.
• Пекарский Э. К. и Майнов И. И.: Программа для исследования домашнего и семейного быта якутов. — ЖС, 1913, в. 3—4; — с. 117—135.
• Пекарский Э. К.: Словарь якутского языка. Труды Якутской экспедиции, снаряженной на средства И. М. Сибирякова (1894—1896) — Том III. Часть I. При участии прот. Д. Д. Попова и В. М. Ионова. Том первый (А-К). — Издание Императорской Академии Наук. — Петроград, 1917.
• Пекарский Э. К.: Словарь якутского языка, 1—13. — Петербург, Петроград, Ленинград, 1907—1930.
• Пекарский Э. К.: Якутская сказка. В сб. «С. Ф. Ольденбургу. К 50-летию научно-общественной деятельности, 1882—1932». — Ленинград, 1934.
• Пекарский Э. К. и Попов Н. П.: Средняя якутская свадьба «В.. з…» — Ленинград, 1927.
• Пекарский Э. К. и Попов Н. Н.: Среди якутов. Случайные заметки. — В кн.: Очерки по изучению Якутского края. Вып. 2. — Иркутск, 1928. — с. 23—53.

Кириитикэ

Пекарскай Э.К. сыһыаннаах ыйынньыктар

Пекарскай уҥуоҕа (Санкт-Петербург)

• Пекарский Э. К. "Словарь Якутского Языка"
• Улахан сэбиэскэй энциклопедия
• «Орто Дойду» сайт Архыыптаммыт 2007, Балаҕан ыйын 28 күнүгэр.