پنجابی ناٹک دی تریخ (کتاب)

پنجابی ناٹک دا اتہاس

لکھاری	ڈاکٹر سبندرجیت سنگھ ساگر
دیس	پنجاب، بھارت
بولی	پنجابی
موضوع	ناٹک
تریخ چھپائی	2012
چھاپن آلے	وارث شاہ فاؤنڈیشن، امرتسر
قسم ذرائع ابلاغ	پرنٹ

ایہہ کتاب پنجابی ناٹک دا اتہاس، ڈاکٹر. سبندرجیت ساگر ولوں لکھی گئی ہے۔ جس وچ پنجابی ناٹک دے اتہاس بارے گل بات کیتی گئی ہے۔ اس کتاب نوں لکھاری نے 7 باباں وچ ونڈیا ہے۔

کم

سبندرجیت سنگھ ساگر انوسار پنجابی ناٹک دے ادبھو توں دو دہاکے مگروں ہی اتہاس لیکھن دا کارج شروع ہو گیا سی۔ 1933 وچ ناٹک متعلق رچنا ‘ناٹک رتناکر’ لکھی گئی۔ جس دے لیکھک سن، گیانی پیارا سنگھ گلّ تے ایل.ایس کیہر سنگھ ‘اجیت’۔ ناٹک رتناکر توں مگروں دو کوُ دہاکے توں پہلاں ہی گرچرن سنگھ دی رچنا پنجابی پنجابی ناٹک کار (1951 ای.) پرکاشت ہوئی۔ ایہہ مڈھلیاں رچناواں ہن۔ ناٹک رتناکر وچ ناٹک دے اتہاس نوں تنّ کال کھنڈاں وچ ونڈیا گیا ہے۔

1. پرانا سماں
2. نواں سماں
3. موجوہ سماں

ناٹک دے ادبھو توں لے کے 1947 تکّ دے پنجابی ناٹک دا اتہاس اس پستک وچ دتا گیا ہے۔ سارے ادھٔین نوں ہیٹھ لکھے ادھیائے وچ ونڈیا گیا ہے۔ جویں-

پنجابی ناٹک دا اتہاسی پچھوکڑ

پنجابی ناٹک دا اتہاس لگبھگ 1 صدی پرانا ہے۔ 19 ویں صدی دے انتم دو دہاکیاں وچ غیر پنجابی پیشاور مدھورگ دا وشیس پربھاو سی جسدے مقابلے وچ پنجابی پیشاور مدھورگ اپنے مڈھلے پڑائ وچ سی۔ اس سمیں ہی رنگمنچی چیتنا دا وکاس ہویا۔ 19 ویں صدی دے انتم دہاکیاں وچ ہی دوجے پراتاں توں پیشاور پارسی رنگمنچ دیاں کمپنیاں دا پنجاب وچ آؤنا اس ورگ دیاں لوڑاں ولّ سنکیت ہن۔ پنجابی ناٹک مول روپ وچ شہری مدھورگ نے ہوند وچ لیادا سی۔

پنجابی ناٹک دا ادبھو

پنجابی ناٹک دے اتہاس دے اتہاس دا سبھ توں مہتوپورن پڑائ پنجابی وچ ناٹک دی ودھا دا ابھرنا ہے۔ پنجابی ناٹک دے ادبھو بارے کئی پرکار دے

وچار ہن۔ پہلے اوہ ہن جو پنجابی ناٹک نوں ورثے وچوں لبھن دی کوشس کردے ہن۔ ایہناں وچ ناٹک رتناکر دے لیکھک گیانی پیارا سنگھ گلّ تے ایل.ایس. کیہر سنگھ ‘اجیت’ اتے کئی ہور ودوان ہن۔

دوجے اوہ ودوان ہن جو اشور چندر نندہ نوں آدھونک پنجابی ناٹک دا موڈھی مندے ہن۔ تیسرے اوہ ودوان ہن جو ایشور چندر نندہ توں پہلاں دے کجھ ناٹک کاراں دے ناٹکاں دے آدھار تے 20ویں صدی دے آرنبھ وچ پنجابی ناٹک دا ادبھو مندے ہن۔

جے پنجابی اسیں پنجابی تھیٹر دے اتہاس نوں دیکھیئے تاں پتہ چلدا ہے کہ 1895 وچ مخمور چند دا ناٹک ‘شراب کور’ خالصہ ٹیپریس سوسائٹی ولون امرتسر تے لاہور وچ کھیڈیا گیا۔ 1913 توں بعد لکھے ناٹک ایہہ سپشٹ کردے ہن کہ ناٹک منچن لئی ہی لکھیا جا رہا ہے۔

پنجابی ناٹک: حقیقت ولّ جھکاء

پنجابی ناٹک دے اتہاس وچ ایشور چندر نندہ نوں موڈھی ناٹک کار تے آدھونک ناٹک کار منیا جاداں ہے۔ پنجابی ناٹک وچ یتھارتھک جھکاواں نوں لیون والا ایشور چندر نندہ سی۔ بھاویں ایشور چندر نندہ دی ناٹک کلا دی وی سیما ہے پر اسدا اہم یوگدان ناٹک نوں پرمپرا وچوں باہر کڈھ کے اوہنوں یتھارتھ دے دھراتل تے لیا کھڑا کرنا ہے۔

پنجابی ناٹک وچ سیاسی وچاردھارا

پنجابی ناٹک دے اتہاس وچ ایشور چندر نندہ دے مقابلے، کرپا ساگر دے ناٹکاں دی چرچہ بہت گھٹّ ہوئی ہے۔ اسدے ناٹکاں دا وشا اتہاس نال سنبندھت ہون کرکے اوہنوں اتہاسک ناٹک کار منّ لیا جاداں ہے۔ کرپا ساگر دے ناٹک 1920-34 تکّ دی قومی راجنیتک ستھتی وچ کھاڑکو راجنیتی دے وچاراں دے پربھاو ادھین لکھے گئے ہن۔

5. 1934 توں 1940 دا سماں: پنجابی ناٹک وچ نواں موڑ:

1934 توں 40 دے سمیں دوران لکھے بہتے ناٹک رومانی پہنچ والے تے ادرش مکھی ہن۔ اس طرحاں 1934 توں 40 تکّ دا سماں پنجابی ناٹک دے کھیتر وچ مہتوپورن ہے۔

سیاسی بدلاؤ اتے 1940 توں 47 تکّ دا پنجابی ناٹک

اس سمیں وچ کاوَ ناٹک دا مڈھ بجھا ہے۔ اس سمیں دے ناٹک تنّ پرواہاں وچ ونڈے نظر آؤندے ہن۔

1. 1940 توں 42 وچ سبھ توں ودھ ناٹک لکھے گئے۔
2. 1944 وچ لکھے گئے ناٹک دوجے پرواہ وچ آؤندے ہن۔
3. انتم پرواہ 1946 تے 47 دے ناٹکاں دا ہے جس وچ گھٹّ گنتی وچ ناٹک لکھے گئے۔

اس طرحاں 1940 توں 47 تکّ دے ناٹک مدھورگ دی چڑت تے آپا پچھان دے ناٹک ہن۔

پنجابی ناٹک دی سرجنا

19 ویں صدی دے انتم دہاکیا وچ پچھمی پربھاو کرکے ناٹک دی چیتنا وکست ہوئی۔ جسنے پنجابی ناٹک دے وکاس دا راہ پدھرا کیتا۔ 20 ویں صدی دے آرنبھ وچ بھائی ویر سنگھ تے باوا بدھ سنگھ دوارا لکھے ناٹکاں وچ وچ ورودھ دیکھن نوں ملدا ہے۔

1913 تو بعد لاہور وچ تھئیٹر اسارن دا سلسلے وار یتن آرنبھ ہندا ہے۔ 20 ویں صدی دے انت وچ ناٹک وچاردھارک درشٹی توں شہری مدھورگی پہنچ دی جکڑ ‘چوں نکل کے کسانی وشے تے درشٹی نوں ابھارن دا یتن کردا ہے۔ 60 سالاں دے پنجابی ناٹک دے اتہاس وچ پنجابی ناٹک دا جو سروپ وکست ہویا ہے، اس وچ رنگمنچ دیاں سمبھاوناواں بنیاں رہیاں۔ 1947 دی ونڈ نال پنجابی نٹک دی سرجنا دا ایہہ سلسلہ رکیا نہیں سگوں وڈیاں چنوتیاں دا مقابلہ کرن تے نویں راہ لبھن لئی یتنشیل رہا۔

حوالے