پاکستانی پنجابی ادب

1947 وچ جد پنجاب دو حصےآں وچ ونڈیا گیا تاں بھارتی پنجاب تے پاکستانی پنجاب وکھ ہو گئے ۔ اس طرحاں 1947 توں پچھوں پاکستان وچ جہڑا ادب پنجابی وچ لکھیا گیا اس نوں پاکستانی پنجابی ادب دا ناں دتا جاندا اے کیونکہ ادب بولی یا زبان وچ رچیا جاندا اے ۔ پاکستان وچ اردو سرکاری زبان اے ۔ کچھ لوک پنجابی نوں عامَ طور تے اردو، اسلام تے پاکستان دے حوالے نال ویکھدے ہن۔ کئی وار ایہہ وی کیہا جاندا اے کہ پنجابی سکھاں دی زبان اے اتے پاکستان وچ فارسی اکھراں یا شاہ مکھی لپی وچ لکھی جاندی پنجابی مسلم پنجابی اے ۔ اس دا بھارت وچ گرمکھی اکھراں وچ لکھی جاندی سکھی پنجابی نال کوئی تعلق نہیں ۔ اس طرحاں کجھ حلقیاں وچ پنجابی نوں دھرم نال جوڑ کے ویکھیا جاندا اے۔ سکولاں دی پدھر تے پنجابی دی پڑھائی دا کوئی پربندھ نہیں۔ نہ ہی سیاسی، سماجی اتے سبھیاچاری پکھاں توں پنجابی دی کوئی پچھ پرتیت اے۔ پھر وی اجوکے ویلے اندر پنجابی بولی سکھن ول جھکاؤ ودھ رہا اے اتے پنجابی ساہت دی سرجنا ول وی کافی دھیان دتا جان لگ پیا اے۔ اتھوں تک کہ بدیساں وچ رہندے پاکستانی مول دے پنجابی لکھاری وی پنجابی ساہت دے وکھ-وکھ روپاں وچ کتاباں لکھ راے ہن۔ عام لوکاں دے یتناں توں چھٹّ لوک ورثہ، اسلام آباد اتے پاکستان پنجابی ادبی بورڈ، لاہور نے پنجابی دے وادھے لئی کافی کوشش کیتی اے۔ پچھلے سال (2004) وچ پنجاب سرکار نے پنجابی دے وادھے لئی پنجاب انسٹیچیوٹ آف لینگوئیجز آرٹ اینڈ کلچر دا قیام کیتا اے۔

پاکستان وچ پنجابی ادب

پاکستان دی قائمی (1947) توں لے کے ہن تک پنجابی ساہت دے وکھ-وکھ روپاں بارے نکی جہی جانکاری ایداں وے۔

پاکستانی پنجابی شاعراں پاس شاعری/شاعری دی زوردار روایت اے۔ شریف کنجاہی نے پاکستانی پنجابی شاعری ناں دی کتاب وچ پنجابی شاعری نوں 1947 توں 1997 تک پنج پڑاواں وچ ونڈیا اے۔ پنج دریا دا نظم نمبر، غلام مصطفیٰ بسمل رچت میلے متراں دے اتے سرفراز قاضی دی کتاب نویں نظم اس گل دا ثبوت ہن کہ پنجابی شاعری پنج دریاواں دی دھرتی دیاں سنہری روایتاں نوں باقائدہ قایم رکھ رہی اے۔ ہن تک سینکڑے شاعراں/شاعراں دے پنج سو دے لگپگ شعری مجموعے چھپ چکے ہن۔

پاکستانی پنجابی ادب دے رجہان

ایہناں رچناواں نوں پڑھ کے جہڑے خاص(خاص) نقطے جاں رجھان نظر آؤندے ہن، اوہ ہن :

• 1. روائتی شاعری
• 2. پنجاب-ونڈ دا اثر
• 3. ڈر، خوف تے پرتیک ودھان
• 4. اکلاپا
• 5. لوک شاعری روپاں دی ورتوں
• 6. پیار، رمانس اتے جنسیات
• 7. ناماتیا شاعری
• 8. غریباں، مزدوراں تے کامیاں نال ہمدردی
• 9. پنجاب، پنجابی تے پنجابیت وغیرہ

پاکستانی پنجابی ساہت کار

نویں نظم ناں دی کتاب(کتاب) وچ شریف کنجاہی توں لے کے اقبال صلاح الدین تک جنہاں 17 شاعراں بارے گل بات کیتی گئی اے، اوہناں وچ شریف کنجاہی، احمد راہی، منیر نیازی، افضل رندھاوا، صفیہ عقیل، نجم حسین سید اتے فخر زمان وغیرہ شامل ہن۔ شریف کنجاہی نے سخنور عورتاں دی شاعری سرلیکھ ہیٹھ شائستہ حبیب، کوثر صدیقی، نسریم انجم بھٹی، سروتّ محی الدین، شاہین کاپانی اتے عائشہ اسلم نوں شامل کیتا اے۔ بہتے شاعراں نے نظماں/ کویتاواں دے نال-نال غزلاں وی لکھیاں ہن۔ پنجاہ دے لگپگ غزلاں دے مجموعے وی شائع ہوئے ہن۔ جگتار نے پاکستانی غزلاں دی چون کر کے دو مجموعے گواچی چھاں اتے پرلے پار سمپادت کر کے گورمکھی وچ وی چھپوائے ہن۔

ناول نگار

عبدالمجید بھٹی دے ناول ٹھیڈا (1960) توں شروع کر کے محمد منشا یاد دے ٹانواں ٹانواں تارہ (1997) تک لگپگ 80 ناول لکھے گئے ہن۔ پرتندھ ناولکاراں وچ افضل احسن رندھاوا، فخر زمان، سلیم خاں سمی، احمد سلیم، فرزند علی، مستنصر حسین تارڑ، احسان بٹالوی اتے منشا یاد دے ناں لئے جا سکدے ہن۔ ایہناں ناولاں وچوں کجھ اک وچ پنجاب دی ونڈ دا ذکر اے۔ شاعری وانگ ناولاں دا پرتیک ودھان وی ویکھن یوگ اے۔ ایہناں ناولاں وچ پاکستانی سماج وچ عورت دے یوگ ستھان دتے جان دی گل وی کیتی گئی اے۔ لکھے گئے بہتے ناولاں نوں لمیاں کہانیاں جاں ناولیٹ کیہا جا سکدا اے۔ گنتی دے کجھ اک ناولاں نوں چھڈّ کے پاکستانی پنجابی ناول دی حالت بہت تسلی بخش نہیں اے۔

کہانی کار

ناول دے ٹاکرے پنجابی کہانی دے مدان وچ ودھیرے ترقی(ترقی) ہویا اے۔ 150 توں اپر کہانی- مجموعے سائع ہوئے ہن۔ کہانی کاراں دی گنتی وی سو توں اپر اے۔ بھاویں بہتیاں کہانیاں روائتی رنگن دیاں ہن، پر افضل رندھاوا، محمد منشا یاد، حنیف چودھری، انور علی، اکبر لاہوری، سجاد حیدر، الیاس گھمن، افضل توصیف، کہکشاں ملک، حنیف باوا، حسین شاہد، کنول مشتاق وغیرہ نے چنگیاں کہانیاں لکھیاں ہن۔ ناولاں وانگ بہتیاں کہانیاں سماجی، سبھیاچاری، اتہاسی اتے معاشی مسئلےآں نال جڑیاں ہوئیاں ہن۔ وڈیرا حصہ(حصہ) پنجاب دی پینڈو رہتل نال متعلق(متعلق) اے۔ کجھ کہانیاں پنجاب دی ونڈ دے مسئلےآں نال جڑیاں ہوئیاں ہن۔ ناول تے شاعری وانگ ایہناں کہانیاں دا خاص(خاص) پہلو ورتی گئی پرتیکاتمک سٹائل اے۔ پاکستانی پنجابی کہانی فلحال تجربیاں وچوں لنگھ رہی اے۔

ڈراما

پاکستانی پنجابی ناٹک نوں سٹیجی ناٹک، ریڈیو ڈرامے اتے ٹیلی وژن سیریل/ڈرامہ سیریز وچ ونڈیا جا سکدا اے۔ اک درجن دے لگپگ سٹیج نال متعلق جہڑے ناٹک کتاب(کتابی) روپ وچ چھپ کے پاٹھکاں تک پجے ہن، اوہناں وچوں توں کون، شکّ شباے دا ویلا، سرمد صہبائی، مسلی، ککنس، میجر اسحاق محمد، تخت لاہور، نجم حسین سید، قصہ دو بھراواں دا، منیر نیازی اتے خصماں کھانیاں، شاہد ندیم خاص ذکر یوگ(بیان دے قابل) ہن۔ سٹیجی ناٹک بھاویں بہت گھٹ لکھے گئے ہن، پر ایہناں وچوں کجھ سفلتا نال سٹیج اپر کھیڈے گئے ہن۔

سفر نامے تے جیونیاں

پاکستان وچ ٹکسالی پنجابی دا پوری طرحاں ٹھکّ نہیں بجھا، اس لئی ساہتی وارتک مولوں ہی اپنے مڈھلے پڑاء تے اے۔ پنجابی اتے سرائیکی(ملتانی) وچ لکھیاں گئیاں لیکھاں دیاں کل 20 کتاباں(کتاباں) ہی چھپیاں ہن۔ فلحال اک وی پرتندھ شیلیکار(صاحب طرز) نظر نہیں آیا۔ سفر نامےآں دیاں صرف تن کتاباں ہی لکھیاں گئیاں ہن - یورپ توں چیونگم دے نال (اعجاز الحق)، دیس پردیس (سلیم خاں گمی) اتے میریاں بھارت پھیریاں (شہباز ملک)۔ جیونیاں/ سویجیونیاں دی لڑی وچ افضل توصیف دی لکھی ہوئی آپ بیتی من دیاں بستیاں ہی ذکر یوگ اے۔ انور علی دی رچنا گواچیاں گلاں نوں وی سویجیونی دی گٹھ وچ وچاریا جا سکدا اے۔ سیف الرحمٰن ڈار دی کتاب ٹیکسلا اتے عبدالغفور فلسفہ دی رچنا نخاس نوں واقفی بھرپور وارتک وجوں ویکھ سکدے ہاں۔ اصل وچ کسے وی بولی وچ وارتک دا ترقی پترکاری تے انحصار(انحصار) کردا اے۔ پر پاکستان وچ پنجابی پترکاری دی حالت کافی پتلی اے۔

کھوج تے تنقید

پاکستان وچ پنجابی تنقید تے کھوج متعلق جہڑا کم ہویا اے، اس وچ لگپگ اک درجن کتاباں ساہت دی اتہاسکاری بارے ہن، جنہاں وچوں انعام الحق جاوید دی کتاب پنجابی ادب دا ارتقا (1947–88) نوں چھڈّ کے باقی جاں تاں تذکرے ہن جاں اوہناں نوں پڑھ کے کجھ سمسیاواں دس آؤندیاں ہن۔ تنقید دے کھیتر وچ وی سید نجم حسین سید دیاں ادھی درجن کتاباں نوں چھڈّ کے باقی رچناواں تنقید دے معیار تے پوریاں نہیں اتردیاں۔ کھوج اتے تنقید دیاں بہتیاں کتاباں ایم۔اے۔ دے طالب علماں دیاں امتحانی لوڑاں پوریاں کرن لئی لکھیاں گئیاں ہن۔ پنجابی لوک ساہت دی کھوج تے سنبھال بارے ہویا کم تعریف یوگ اے۔ پنجاب یونیورسٹی دے پنجابی ڈیپارٹمنٹ(ڈیپارٹمنٹ) ولوں شائع ہو راے چھماہی رسالہ کھوج نے وی کھوج دے کھیتر وچ ملوان کم کیتا اے۔

حوالے

باہرلے جوڑ