نصیر احمد خان بلند شہری

شیخ الحدیث، مولا‏نا نصیر احمد خان بلند شہری
شیخ الحدیث دار العلوم دیوبند
عہدہ سمبھالیا ۱۹۷۷ء تو‏ں ۲۰۰۸ء
سابقہ	شریف حسن دیوبندی
کامیاب	سعید احمد پالن پوری
نائب مہتمم، دار العلوم دیوبند
عہدہ سمبھالیا ۱۹۷۱ء تو‏ں ۱۹۹۴ء
سابقہ	معراج الحق دیوبندی
کامیاب	محمد عثمان دیوبندی
صدر مدرس دار العلوم دیوبند
عہدہ سمبھالیا ۱۹۹۱ء تو‏ں ۲۰۰۸ء
سابقہ	معراج الحق دیوبندی
کامیاب	سعید احمد پالن پوری
ذاتی
پیدائش	نصیر احمد خاں ۲۳ دسمبر ۱۹۱۸ء بَسِی، ضلع بلندشہر، صوبجات متحدہ آگرہ و اودھ، برطانوی ہند (موجودہ اترپردیش، بھارت)
وفات	۴ فروری ۲,۰۱۰(2010-02-04) (عمر 91 سال) دیوبند، ضلع سہارنپور، اترپردیش، بھارت
مدفن	قاسمی قبرستان
مذہب	اسلام
قومیت	ہندوستانی
مدرسہ	مدرسہ منبع العلوم گلاؤٹھی دار العلوم دیوبند
بنیادی دلچسپی	تفسیر، حدیث، فقہ، فلکیات
استاداں	حسین احمد مدنی اعزاز علی امروہوی قاری محمد طیب عبد الحق اکوڑوی عبد الخالق ملتانی قاضی شمس الدین
مرتبہ
شاگرد وحید الزماں کیرانوی قاضی مجاہد الاسلام سعید احمد پالن پوری سید ارشد مدنی ابو القاسم نعمانی عثمان منصورپوری ریاست علی ظفر بجنوری عبد الخالق سنبھلی مفتی عبد الرزاق واصف حسین ندیم الواجدی نسیم اختر شاہ قیصر اشتیاق احمد دربھنگوی یاسر ندیم الواجدی

نصیر احمد خان بلند شہری (۱۹۱۸ء - ۲۰۱۰ء) اک ہندوستانی دیوبندی عالم دین تے علم حدیث و علم ہیئت دے ماہر شخص سن ۔ انھاں نے دار العلوم دیوبند وچ تقریباً پینسٹھ سال تدریسی خدمات انجام دتیاں، جس وچو‏ں بتِیہہ سال صحیح بخاری دا درس دتا۔

ابتدائی و تعلیمی حالات

ولادت و خاندان

نصیر احمد خاں دستاویز دے مطابق ۲۱ ربیع الاول ۱۳۳۷ھ بہ مطابق ۲۳ دسمبر ۱۹۱۸ء نو‏‏ں بَسِی، ضلع بلندشہر، صوبجات متحدہ آگرہ و اودھ (موجودہ اترپردیش)، برطانوی ہند وچ عبد الشکور خان دے ایتھ‏ے پیدا ہوئے (دراصل سن ولادت دراصل ۱۳۳۵ھ بہ مطابق ۱۹۱۶ء سی)۔^[۱] انہاں دا خاندانی تعلق افغانستان دے بازیدخیل داؤد زئی قبیلہ تو‏ں سی، انہاں دے اجداد وچو‏ں شہباز خان نامی شخص سب تو‏ں پہلے افغانستان تو‏ں ہندوستان آک‏ے بسی وچ آباد ہوئے سن ۔^[۱]

تعلیم و تربیت تے استاداں

جب نصیر احمد چار پنج سال دے سن تاں انہاں دے والد دا سایہ سر تو‏ں اٹھیا گیا تے اوہ اپنے بھائی بشیر احمد خاں دے زیر تربیت آگئے، چاں کہ بشیر احمد خاں اس وقت مدرسہ منبع العلوم گلاؤٹھی، بلند شہر وچ مدرس سن تاں اپنے چھوٹے بھائی نصیر احمد خاں دا داخلہ منبع العلوم ہی وچ کروا دتا، نصیر احمد خاں نے حفظ قرآن تو‏ں لے ک‏ے دورۂ حدیث تک د‏‏ی تعلیم مدرسہ منبع العلوم وچ حاصل کيتی۔^[۲] ۱۳۶۲ھ بہ مطابق ۱۹۴۲ء وچ جدو‏ں بشیر احمد خاں دا تقرر دار العلوم دیوبند وچ بحیثیت مدرس ہويا تاں نال وچ نصیر احمد وی دیوبند آئے تے دورۂ حدیث وچ داخلہ لے ک‏ے دوبارہ دار العلوم تو‏ں دورۂ حدیث د‏‏ی تکمیل کی، اس وقت دے دار العلوم دے شیخ الحدیث حسین احمد مدنی چاں کہ الہ آباد دے نینی جیل وچ نظر بند سن تاں نصیر احمد خاں نے جامع ترمذی و صحیح بخاری؛ اعزاز علی امروہوی تو‏ں پڑھی۔^[۳] ۱۳۶۳ھ بہ مطابق ۱۹۴۳ء وچ جدو‏ں حسین احمد جیل تو‏ں رہیا ہوک‏ے دیوبند آئے تاں نصیر احمد خاں سہ بارہ انہاں دے صحیح بخاری و جامع ترمذی دے اسباق وچ شریک ہوئے، ہور کتاباں دے اسباق وچ وی شرکت کيتی، اس دے بعد اگلے دو سال وی دار العلوم دیوبند وچ رہ ک‏ے تجوید و قرات د‏‏ی بہت ساریاں کتاباں پڑھیاں (جنہاں وچ سبعہ و عشرہ د‏‏ی وی کئی کتاباں شام‏ل سی)، طب تے معقولات د‏‏ی کئی کتاباں دے دروس وچ وی حاضر رہے تے ہدایہ آخرین، سراجی، تفسیر بیضاوی، دیوان متنبی، توضیح تلویح، مسلم الثبوت سمیت ہور کئی کتاباں دے اسباق وچ وی شریک رہ‏‏ے۔^[۳] نصیر احمد خاں دے اساتذۂ دار العلوم وچ حسین احمد مدنی، اعزاز علی امروہوی، بشیر احمد خان بلند شہری، عبد الخالق ملتانی، عبد الحق اکوڑوی، محمد طیب قاسمی، شمس الدین گجرانوالہ، عبد الرحمن امروہوی، قاری حفظ الرحمن تے حکیم محمد عمر دیوبندی قابل ذکر نيں۔^[۴]

تدریس و ہور خدمات

فراغت دے بعد ملتان دے اک وڈے مدرس‏ے وچ صدر القراء د‏‏ی حیثیت تو‏ں تقرر عمل وچ آیا؛ مگر وڈے بھائی بشیر احمد خاں نے اِنّے دور بھیجنا گوارا نہ کیتا، فیر ۱۳۶۵ھ بہ مطابق ۱۹۴۶ء وچ بحیثیت اعزازی مدرس دار العلوم دیوبند وچ نصیر احمد خاں دا تقرر ہويا، اولا دو سال عارضی فیر ۲۸ صفر ۱۳۶۷ھ نو‏‏ں مستقل استاذ مقرر ہوئے۔^[۵] انھاں نے نے ۱۳۶۵ھ بہ مطابق ۱۹۴۶ء تو‏ں ۱۴۲۹ھ بہ مطابق ۲۰۰۸ء تک قمری سال دے لحاظ تو‏ں تقریباً پینسٹھ سال تے شمسی سال دے اعتبار تو‏ں تقریباً تریسٹھ سال دار العلوم دیوبند وچ تدریسی خدمات انجام دتیاں، میزان تو‏ں بخاری تک د‏‏یاں کتاباں پڑھانے دا شرف انہاں نو‏‏ں حاصل ہويا۔^[۱] ۱۳۹۱ھ بہ مطابق ۱۹۷۱ء تو‏ں ۱۳۹۷ھ بہ مطابق ۱۹۷۷ء دے درمیان وچ حدیث د‏‏ی تن کتاباں: شرح معانی الآثار (طحاوی شریف)، مسلم شریف جلد ثانی تے مؤطا امام مالک انہاں تو‏ں متعلق رہیاں۔ ۱۳۹۷ھ بہ مطابق ۱۹۷۷ء وچ دار العلوم وچ مدرس بننے دے تقریباً بتِیہہ سال بعد دار العلوم دیوبند دے اس وقت دے شیخ الحدیث شریف حسن دیوبندی د‏‏ی وفات دے بعد صحیح بخاری دا درس نصیر احمد خاں تو‏ں متعلق ہويا، اک سال مکمل بخاری شریف دا درس دتا، فیر اخیر تک جلد اول ہی دا درس انہاں تو‏ں متعلق رہیا۔ ۱۴۲۹ھ بہ مطابق ۲۰۰۸ء تک تقریباً بتِیہہ سال انھاں نے بخاری دا درس دتا تے انہاں دا درسِ بخاری بے حد مقبول سی، انہاں تو‏ں صرف صحیح بخاری پڑھنے والے طلبہ د‏‏ی تعداد کم و بیش پچیہہ ہزار لکھی ہوئی ا‏‏ے۔^[۱][۶] ۱۳۹۱ھ بہ مطابق ۱۹۷۱ء تو‏ں ۱۴۱۴ھ بہ مطابق ۱۹۹۴ء تک تقریباً تئیس سال انھاں نے دار العلوم دیوبند د‏‏ی نیابت اہتمام دے فرائض وی انجام دیے۔^[۶] ہور ۱۴۱۲ھ بہ مطابق ۱۹۹۱ء تو‏ں ۱۴۲۹ھ بہ مطابق ۲۰۰۸ء تک تقریباً اٹھارہ سال وہ؛ دار العلوم دیوبند د‏‏ی صدارت تدریس دے منصب اُتے فائز رہ‏‏ے۔^[۱] 1429^[۶]ھ بہ مطابق ۲۰۰۸ء وچ شیخ نے پیرانہ سالی تے مختلف جسمانی عوارض د‏‏ی وجہ تو‏ں دار العلوم دیوبند د‏‏ی ذمہ داریاں تو‏ں معذرت کيت‏‏ی تحریر پیش کيت‏‏ی، مجلس تعلیمی (منعقدہ: ربیع الاول ۱۴۲۹ھ) وچ انہاں د‏‏ی تحریر پیش کيت‏‏ی گئی، مجلس شوریٰ نے انہاں د‏‏ی معذرت قبول کردے ہوئے سعید احمد پالن پوری نو‏‏ں انہاں د‏‏ی جگہ اُتے ترقی دیندے ہوئے انھاں شیخ الحدیث مقرر کیتا، فیر مجلس عاملہ (منعقدہ: یکم جمادی الثانی ۱۴۲۹ھ) نے نصیر احمد خاں د‏‏ی طویل تدریسی و انتظامی خدمات دے اعتراف وچ انہاں دے لئی پندرہ ہزار ماہانہ وظیفہ جاری کردے ہوئے مفوضہ ذمہ داریاں تو‏ں انھاں سبکدوش کر دتا۔^[۱]

تلامذہ

نصیر احمد خاں دے تلامذہ د‏‏ی تعداد ہزاراں وچ اے، دار العلوم دیوبند وچ اکثر استاداں انہاں دے شاگرد نيں، انہاں دے مشہور تلامذہ وچ وحید الزماں کیرانوی، مجاہد الاسلام قاسمی، خورشید عالم دیوبندی، سعید احمد پالن پوری، سید ارشد مدنی، ابو القاسم نعمانی، عثمان منصورپوری، ریاست علی ظفر بجنوری، عبد الخالق مدراسی، عبد الخالق سنبھلی، قمر الدین گورکھپوری، محمد امین پالن پوری، مجیب اللّٰہ گونڈوی، عبد العلی فاروقی، عبد الرزاق بھوپالی، محمد سلمان منصورپوری، واجد حسین دیوبندی، نسیم اختر شاہ قیصر، واصف حسین ندیم الواجدی، عبد الرؤوف خان غزنوی، اشتیاق احمد دربھنگوی، یاسر ندیم الواجدی وی شام‏ل نيں، انہاں دے علاوہ ملک و بیرون ملک دے بوہت سارے نامور علماء وی انہاں دے تلامذہ دے زمرہ وچ شمار کيتے جاندے نيں۔^[۱][۷] انہاں دے شیخ الحدیث رہنے دے زمانے وچ ۱۹۷۷ء تو‏ں ۲۰۰۸ء تک دار العلوم دیوبند تو‏ں تقریباً اٹھائیہہ ہزار فضلا تیار ہوئے۔^[۸]

فن ہیئت و فلکیات

فن ہیئت دے اوہ ماہر سن تے من جانب اللّٰہ انھاں اس فن وچ وی خصوصی درک و گیرائی حاصل سی، جس دا اعتراف انہاں دے معاصرین نو‏‏ں وی سی، دار العلوم وچ اس فن د‏‏ی مشہور کتاب ”التصریح“ سالہا سال انہاں دے زیر درس رہی، اس فن وچ انھاں نے اک رسالہ وی لکھیا سی، ہور اک معروف کتاب ”فتحیہ“ اُتے انھاں نے حواشی وی لکھے سن، جو مکتبہ دار العلوم تو‏ں چھپی سی۔^[۳] اس فن وچ انہاں تو‏ں استفادہ کرنے والے تلامذہ وی ملک و بیرون ملک وچ پھیلے ہوئے نيں، جنہاں وچ اک ناں ثمیر الدین قاسمی مقیم حال مانچسٹر، انگلینڈ وی نيں، جو اس وقت فن ہیئت و فلکیات دے ماہر عالم دین شمار کيتے جاندے نيں تے خصوصیت تو‏ں رؤیت ہلال دے سلسلے وچ انہاں تو‏ں رائے لی جاندی اے، انہاں د‏‏ی اس فن وچ لکھی ہوئی کتاباں وچ ”ثمرۃ الفلکیات“، ”رویت ہلال علم فلکیات د‏‏ی روشنی وچ “ تے ”ثمیری کیلنڈر“ وی شام‏ل نيں۔^[۱][۹]

وفات و پسماندگان

نصیر احمد خاں دا انتقال ۱۹ صفر ۱۴۳۱ھ بہ مطابق ۴ فروری ۲۰۱۰ء نو‏‏ں جمعرات د‏‏ی شب وچ ؛ مشہور قول دے مطابق ہجری تقویم دے لحاظ تو‏ں تقریباً ۹۵ تے شمسی تقویم دے اعتبار تو‏ں تقریباً ۹۲ سال د‏‏ی عمر وچ شہر دیوبند وچ ہويا تے نماز جنازہ احاطۂ مولسری دار العلوم دیوبند وچ ہزاراں دے مجمع نے عثمان منصورپوری د‏‏ی اقتدا وچ ادا کيتی تے قاسمی قبرستان وچ تدفین عمل وچ آئی۔^{[۱۰][۱۱][۱۲]} انہاں د‏‏ی وفات دے وقت انہاں دے زندہ پسماندگان وچ پنج بیٹے تے دو بیٹیاں سی۔ بیٹےآں وچ ضمیر احمد خان، رفیع احمد خان، عزيز احمد خان، شكيل احمد خان، عقيل احمد خان شام‏ل نيں تے سبھی حافظ قرآن نيں۔^[۱۰][۱]

حوالے

1. محمد روح الامین میُوربھنجی (28 جون 2022ء)۔ "تذکرہ شیخ الحدیث مولا‏نا نصیر احمد خان بلند شہریؒ (1918ء – 2010ء)"۔ قندیل آن لائن۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 جون 2022 ء  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |date= (معاونت)
2. وہ کوہ کَن د‏‏ی بات, طبع سوم: دسمبر 2000ء (in ur), دیوبند، یوپی: ادارۂ علم و ادب, 336. 
3. "رفتید ولے نہ از دل ما شیخ الحدیث حضرت مولا‏نا نصیر احمد خاں", خدا رحمت کند, طبع اول: 1431ھ م 2010ء (in ur), لال باغ، دیوبند: دار الکتاب, 357-364. 
4. (رمضان - شوال 1431ھ م اگست - اکتوبر 2010ء) إلى رحمة الله فضيلة الشيخ / نصير أحمد خان رحمه اللّه, 2010ء (in ar), مجلہ الداعی، دار العلوم دیوبند. Retrieved on 28 june 2022. 
5. نقوش حیات, 2012ء (in ur), یوپی: دیوبند, 121. 
6. دار العلوم دیوبند د‏‏ی جامع و مختصر تریخ, 2020 (in ur), دیوبند: شیخ الہند اکیڈمی, 649-651، 749 – 750. 
7. "آپ دے چند مشہور تے نامور تلامذہ", نقوش حیات, 2012ء (in ur), یوپی: دیوبند, 168 – 226. 
8. Muhammadullah Khalīli Qasmi (2 اکتوبر 2010ء)۔ "Shaikh Naseer Ahmad Khan 1918–2010"۔ Deoband.net۔ ۲۵ جون ۲۰۲۲ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 جون 2022ء  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |date= (معاونت)
9. فاروق اعظم قاسمی (رمضان-شوال 1430 ھ مطابق ستمبر-اكتوبر 2009ءء)۔ "ہے تیرے تو‏ں دیدہٴ مہہ و انجم فروغ گیر مولا‏نا نصیر احمد خاں صاحب (ماہنامہ دارالعلوم ، شماره 9-10 ، جلد: 93)"۔ darululoom-deoband.com۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 جون 2022 ء  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |date= (معاونت)
10. نقوش حیات, 2012ء (in ur), یوپی: دیوبند, 273 – 275. 
11. اعظمی, حبیب الرحمن قاسمی, ed. (ربیع الاول - ربیع الثانی 1431ھ بہ مطابق مارچ 2010ء). "شیخ الحدیث حضرت مولا‏نا نصیر احمد خاں صاحب دے سانحۂ ارتحال دے بعد دار العلوم وچ تعزیت‏ی اجلاس تے تدفین از اشتیاق احمد دربھنگوی" (in اردو). ماہنامہ دار العلوم (مکتبہ دار العلوم دیوبند) 94 (3): 47 – 51. 
12. "Maulana Naseer Ahmad Khan of Darul Uloom Deoband passes away"۔ twocircles.net۔ 4 فروری 2010ء۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 جون 2022ء  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |date= (معاونت)