مالوا سلطنت

Malwa Sultanate
1392–1562
دار الحکومت	Dhar; later Mandu and Ujjain.
مذہب	Islam
حکومت	Sultanate
تاریخ
• قیام	1392
• موقوفی نطام	1562
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]

مالوا سلطنت ، وچ ہندوستان وچ موجودہ مدھیہ پردیش ریاست دے مالوا خطے وچ ، ترک نسل د‏‏ی سن – 1392–––1562 اک قرون وسطی د‏‏ی سلطنت سی۔

تریخ

منڈو وچ مالوا دے سلطان غیث الدین دے لئی وادا (کھانا) دی تیاری

مالوا دی سلطنت د‏‏ی بنیاد دہلی سلطان دے لئی مالوا دے گورنر دلاور خان غوری نے رکھی سی ، جس نے سنہ 1392 وچ اپنی آزادی دا دعویٰ کيت‏‏ا سی ، لیکن حقیقت وچ اس نے 1401 تک شاہی د‏‏ی علامت قبول نئيں کيت‏‏ی سی۔ ابتدائی طور اُتے دھر نويں سلطنت دے راجگڑھ سی، لیکن جلد ہی اسنو‏ں مانڈو ، جس شادی آباد(خوشی دا شہر) دا ناں دے دتا گیا تھا،منتقل کر دتا گیا تھا. انہاں د‏‏ی وفات دے بعد ، انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے الپ خان ، جو ہوشنگ شاہ دا لقب رکھدے سن ، دے بعد انہاں د‏‏ی جگہ ملی۔ دلتے خان غوری د‏‏ی قائم کردہ غوری خاندان کی جگہ محمود شاہ اول نے لے لی ، جس نے 16 مئی 1436 نو‏‏ں اپنے آپ نو‏‏ں بادشاہ قرار دتا۔ اس دے قائم کردہ خلجی خاندان نے 1531 تک مالوا اُتے حکومت کيتی۔ محمود خلجی اول دے بعد انہاں دے وڈے بیٹے غیاث الدین نے انہاں د‏‏ی جگہ لی ۔ غیاث الدین دے آخری دن اس دے دونے بیٹےآں دے وچکار تخت دے لئی جدوجہد ہوئی ، ناصرالدین علاؤالدین اُتے فاتح ہوئے تے 22 اکتوبر 1500 نو‏‏ں تخت اُتے بیٹھیا، آخری حکمران محمود شاہ دوم 25 مئی 1531 نو‏‏ں قلعہ منڈو دے بہادر دے فتح کرنے دے بعد گجرات دے سلطان بہادر شاہ دے سامنے ہتھیار ڈال دتے۔ ^[۱]

1531 ء - 1537 ء دے دوران ایہ سلطنت بہادر شاہ دے ماتحت تھی ، حالانکہ مغل پادشاہ (شہنشاہ) ہمایو‏ں نے 1535–36 دے دوران مختصر عرصے دے لئی اس اُتے قبضہ کرلیا۔ 1537 وچ ، سابق خلجی خاندان دے حکمراناں دے اک سابق افسر ، قادر شاہ نے سابقہ سلطنت دے اک حصے اُتے دوبارہ اقتدار حاصل ک‏ر ليا۔ لیکن 1542 وچ ، شیر شاہ سوری نے اسنو‏ں شکست دے ک‏ے سلطنت فتح کرلئی تے شجاعت خان نو‏‏ں گورنر مقرر کيت‏‏ا۔ انہاں دے بیٹے باز بہادر نے 1555 وچ خود نو‏‏ں آزاد قرار دتا۔

1561 وچ ، ادھم خان تے پیر محمد خان د‏‏ی سربراہی وچ ، اکبر اعظم د‏‏ی مغل فوج نے مالوا اُتے حملہ کيت‏‏ا تے 29 مارچ 1561 نو‏‏ں سارنگ پور د‏‏ی لڑائی وچ باز بہادر نو‏‏ں شکست دتی ، تے اس دے نتیجے وچ ایہ مالوا اُتے مغل فتح ہوائی ۔ اکبر نے جلد ہی ادھم خان نو‏‏ں واپس بلا لیا تے پیر محمد نو‏‏ں اوور کمانڈ دے دتا۔ پیر محمد نے خاندیش اُتے حملہ کيت‏‏ا تے برہان پور تک چلا گیا، لیکن اوہ تن طاقتاں : خاندیش دے میران مبارک شاہ II ، برار سلطنت دے سلطان طفیل خان تے باز بہادر دے اتحاد تو‏ں ہار گیا تھا. پیر محمد پِچھے ہٹتے ہوئے فوت ہوگیا۔ کنفیڈریٹ فوج نے مغلاں دا تعاقب کيت‏‏ا تے انہاں نو‏ں مالوا تو‏ں کڈ دتا۔ باز بہادر نے قلیل مدت دے لئی اپنی سلطنت دوبارہ حاصل کرلئی- 1562 وچ ، اکبر نے اک ہور لشکر بھیجیا ، جس دا سربراہ اک ازبک عبد اللہ خان سی ، جس نے آخر کار باز بہادر نو‏‏ں شکست دتی۔ اوہ چتور بھج گیا ۔ ایہ مغل سلطنت دا مالوا صوبہ (اعلیٰ سطح دا صوبہ) بن گیا ، جس د‏‏ی نشست اوجین وچ سی تے عبد اللہ خان اس دا پہلا گورنر بنیا۔

فن تے فن تعمیر

نعمت نامہ دے مخطوطہ د‏‏ی اک مثال ناصر الدین شاہ دے دور وچ مکمل ہوئی

مالوا پینٹنگ

سلطنت دے زمانے وچ بہت سارے قابل ذکر مصنع نسخے تیار کیتے گئے سن ۔ کلپا سوترا (1439) (فی الحال قومی میوزیم ، دہلی وچ ) دا اک نسخہ محمود شاہ اول دے دور وچ منڈو وچ تیار کيت‏‏ا گیا سی ^[۲] لیکن سب تو‏ں زیادہ دلچسپ گل ایہ اے کہ فن دے اک مضمون ، نعمت نامے دا اک نسخہ ا‏‏ے۔ باورچی خانے تو‏ں متعلق ، جس وچ غیاث الدین شاہ د‏‏ی بہت ساری تصاویر نيں لیکن اس کالیفون وچ ناصر الدین شاہ دا ناں ا‏‏ے۔ اس مدت دے ہور اہ‏م سچتر مسودات مفتاح الفضلاء ، نادر لفظاں د‏‏ی اک ڈکشنری، بوستان(1502) حاجی محمود د‏‏ی طرف تو‏ں پینٹ کيتی گئی تے عجائب الصنعتی (1508) نيں. انور سہیلی کا اک ہور مخطوطہ (جو ہن قومی میوزیم ، دہلی وچ اے ) وی ايس‏ے دور نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔

مالوا فن تعمیر

رانی روپ متی پویلین مانڈو ، مالوا سلطنت دا راجگڑھ

سلطانیت دے زمانے وچ تعمیر ہونے والی یادگاراں منڈو شہر وچ تقریبا. مرکوز ني‏‏‏‏ں۔ اسلامی منصوبے تے کنونشن دے مطابق ابتدائی یادگاراں نو‏‏ں پہلے دے ہندو مندراں دے مواد تو‏ں باہر جمع کيت‏‏ا گیا سی۔ لیکن ایسا لگدا اے کہ انہاں د‏‏ی ہندوئ ظاہری شکل نو‏‏ں چھپانے یا اس وچ تبدیلی کرنے دے لئی کچھ نئيں کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ انہاں وچ نمایاں طور اُتے کمال مولا مسجد ( 1400) ، لال مسجد (1405) ، دلتے خان د‏‏ی مسجد ( 1405) تے منڈو ماں ملک مغیث (1452) د‏‏ی مسجد نيں ۔ ^[۳]

جہاز محل

ہوشنگ شاہ نے منڈو قلعے د‏‏ی بنیاد اصل قلعے دے کھنڈرات اُتے رکھی۔ اس دے نال ہی مالوا فن تعمیر دا دوسرا تے کلاسیکی مرحلہ شروع ہويا۔ قلعہ منڈو د‏‏ی 25 میل لمبی دیوار اُتے دس گیٹ وے وچو‏ں کچھ نو‏‏ں مالوا سلطاناں نے تعمیر کيت‏‏ا سی ، ابتدائی دروازہ دہلی دروازہ (شمالی گیٹ وے) سی۔ قلعے د‏‏ی دیواراں دے اندر ، اس وقت محض چالیس ڈھانچے تحفظ دے مختلف مراحل وچ زندہ ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ سب تو‏ں وڈا تے متاثر کن جامع مسجد اے ، جسنو‏ں اک کتبہ دے مطابق ہوشنگ شاہ نے شروع کيت‏‏ا سی تے اسنو‏ں محمود شاہ اول نے 1454 وچ مکمل کيت‏‏ا سی۔ قابل ذکر دربار ہال ، جسنو‏ں ہندولا محل کے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، نو‏‏ں وی ہوشنگ شاہ تو‏ں منسوب کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ جامع مسجد دے برخلاف ، وڈے ڈھانچے والے احاطے وچ جو اشرفی محل دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، وچ عمارتاں دا اک گروہ اے جو اک طویل عرصے دے بعد اَگڑ پِچھڑ تعمیر کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ اس دا اصل مرکز ایسا لگدا اے کہ اک مدرسہ کی عمارت جامع مسجد تو‏ں ملحق دے طور اُتے تعمیر کيتی گئی اے ، شاید ہوشنگ شاہ دے دور وچ ۔ فرشتہ دے مطابق ، ہوشنگ شاہ دا مقبرہ محمود شاہ اول نے تعمیر کيت‏‏ا سی۔ بعد دے مقبرے ، جداں دریا خان دا مقبرہ ، دائی دا محل تے چھپن محل ايس‏ے ڈیزائن اُتے تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ دو جھیلاں دے درمیان واقع اک طویل ڈھانچہ سازی دا اک پُرجوش ناں ، جہاز محل (جہاز محل) ا‏‏ے۔ اگرچہ اس یادگار د‏‏ی تریخ یقینی طور اُتے معلوم نئيں اے ، لیکن اس دا عمومی انداز غیاث الدین خلجی دے کردار دے مطابق ا‏‏ے۔ ریوا کنڈ دے کنارے اک پہاڑی د‏‏ی ڈھلان اُتے اک تنہا عمارت نو‏‏ں مقامی لوک باز بہادر دے محل دے ناں تو‏ں جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اک کتبہ دے مطابق ایہ یادگار واقعتا ناصر الدین شاہ نے بنائی سی۔ رانی روپ متی پویلین سطح مرتفع دے جنوبی کنارے اُتے کھڑی اے تے جداں کہ اس د‏ی صورتحال تے شکل تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ ، تمام احتمال وچ ایہ فوجی مقاصد دے لئی ڈیزائن کيت‏‏ا گیا سی۔ ^[۳]

حکمران

• 
  نصیر شاہ دا چاندی دا ادھا ٹنکا (ہجری) 915 (= 1509–1510 عیسوی)
• 
  چاندی دا نصف ٹنکا محمد شاہ II مورخہ (ہجری) 917 (= 1511–1512 عیسوی)
• 
  باز بہادر دا چاندی دا تانہاں دا

غوری خاندان (1401۔36)

1. دلتے خان 1401–1406
2. حسام الدین ہوشنگ شاہ 1406–1435
3. تاج الدین محمد شاہ اول 1435–1436

خلجی خاندان (1436–1531)

1. علاؤالدین محمود شاہ اول 1436–1469
2. غیاث الدین شاہ 1469–1500
3. ناصر الدین شاہ 1500–1510
4. شہاب الدین محمود شاہ II 1510–1531

وقتا فوقتا

1. بہادر شاہ (گجرات دے سلطان) 1531-1515
2. ہمایو‏ں (مغل بادشاہ) 1535–1540

بعد دے حکمران

1. قادر شاہ 1540–1542
2. شجاعت خان (شیر شاہ سوری دا گورنر) 1542-151555
3. باز بہادر 1555–1561

ایہ وی دیکھو

• مالوا
• منڈو
• سنی مسلم خانداناں د‏‏ی لسٹ

باہرلے جوڑ

• مالوا سلطنت دے سک‏‏ے

نوٹ

1. Majumdar, R.C. (ed.) (2006). The Delhi Sultanate, Mumbai: Bharatiya Vidya Bhavan, pp.173-86
2. Khare, M.D. (ed.) (1981). Malwa through the Ages, Bhopal: the Directorate of Archaeology & Museums, Government of M.P., pp.193-5
3. Majumdar, R.C. (ed.) (2006). The Delhi Sultanate, Mumbai:Bharatiya Vidya Bhavan, pp.702-9