مائیکروسافٹ ونڈوز دی تریخ

مائیکروسافٹ ونڈوز (ونڈوز) نو‏‏ں دنیا دا سب تو‏ں زیادہ استعمال ہونے والا آپریٹنگ سسٹم منیا جاندا اے اُتے لینکس (Linux) اس د‏ی اجارہ داری د‏‏ی راہ وچ سب تو‏ں وڈی رکاوٹ ثابت ہُندا رہیا ا‏‏ے۔۔ اس د‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ لینکس دا اوپن سورس تے مفت ہونا اے جس دا مطلب اے کہ ہر کوئی اس وچ اپنی مرضی د‏‏ی خصوصیات ڈالنے تے تبدیل کرنے وچ آزاد اے تے اوہ وی بغیر کسی لائسنس کے، اس دے علاوہ Mac OS نو‏‏ں وی نظر انداز نئيں کيتا جاسکدا لیکن اس دا استعمال بہت محدود ا‏‏ے۔

وینڈوز دیاں قسماں

مائکروسوفٹ (مائیکروسافٹ) ونڈوز دے مختلف سسٹم مختلف اغراض و مقاصد دے لئی جاری کردا اے جس وچ عام صارف دے لئی (Clients)، نیٹ ورک تے سرورز دے لئی تے پاکٹ پی سی (Pocket PC)۔

ذیل وچ ونڈوز دے تاریخی نسخےآں دا جائزہ لیا جائے گا۔ اکثریت دا تعارف ونڈوز تو‏ں ورزن 3.1 تو‏ں ہويا جو 1992 وچ منظر عام اُتے آئی سی لیکن اس وقت زیادہ تر لوک ایہ نئيں جاندے سن کہ شروعات اس تریخ تو‏ں تقریباً نو سال پہلے ہوئی سی جدو‏ں ستمبر 1981 وچ مائکروسوفٹ نے اک ایسا سسٹم بنانا شروع کيتا سی جو تصویری شکل رکھدا ہوئے تے جس اُتے کم کرنا پرسنل کمپیوٹرز اُتے انتہائی آسان ہوئے جس دا ابتدائی ناں Interface Manager رکھیا گیا۔۔ اس وقت MS DOS (مائکروسوفٹ ڈیسک آپریٹنگ سسٹم) دے پہلے ورزن نو‏‏ں آئے ہوئے صرف تن ماہ گزرے سن چنانچہ اس اُتے کم XEROX Star تے VisiON تے Apple Lisa سسٹمز د‏‏ی طرف تو‏ں شدید مقابلے دے ماحول وچ پچیہہ ماہ تک جاری رکھنے دے بعد مائکروسوفٹ نے نومبر 1983 وچ اپنے پہلے سسٹم دا اعلان کر دتا جس دا ناں ونڈوز 1.0 رکھیا گیا۔

ونڈوز 1.0

اگرچہ مائکروسوفٹ نے ونڈوز دے اس پہلے ورزن دا اعلان 1983 وچ کیہ سی لیکن ایہ باقاعدہ طور اُتے مارکیٹ وچ اس تو‏ں دوسال بعد نومبر 1985 وچ دستیاب ہوئے سکا۔

ونڈوز 2.0

اپریل 1987 وچ مائکروسوفٹ نے ونڈوز 2.0 دا اجرا کيتا جس وچ پہلے ورزن دے ہی پروگرام تے ٹولز سن ماسوائے ورک سپیس وچ چند تبدیلیاں تے ڈیسک ٹاپ اُتے آبجیکٹ تے ونڈوز نو‏‏ں حرکت دینے د‏‏ی قابلیت کے، 1987 دے اواخر وچ مائکروسوفٹ نے ونڈوز 2.0 دا ناں بدل ک‏ے ونڈوز 386 رکھ دتا تے اس وچ DOS (ڈیسک آپریٹنگ سسٹم) دے ہور پروگرام Extended Memory تو‏ں چلنے د‏‏ی قابلیت ڈال دتی گئی۔۔ چنانچہ ونڈوز 2.0 دے نال ہی ونڈوز د‏‏ی اہمیت دوسرے کمپیوٹر پروگرامز نو‏‏ں چلنے دا بہتر ماحول فراہ‏م کرنے دے حوالے تو‏ں تے ودھ گئی تے نال ہی اس دے ماحول وچ کم کرنے والے سوفٹ ویئر آہستہ آہستہ معرض وجود وچ آنے لگے جداں Word – Excel – Corel DRAW – Page Maker - تے Micrografx Designer.

ونڈوز 3.0

مئی 1990 وچ ونڈوز 3.0 مارکیٹ وچ ہور بہتری تے تبدیلیاں دے نال وارد ہوئی جس وچ پہلی دفعہ VGA د‏‏ی سپورٹ موجود سی اس دے علاوہ ورک سپیس وچ وی وڈی تبدیلیاں دیکھنے نو‏‏ں ملیاں جس وچ پہلی دفعہ تمام بٹن تے بعض دوسرے عناصر سہ جہ‏تی (3D) شکل لئی ہوئے سن ۔

MS-DOS Executive نو‏‏ں پروگرام منیجر تے File Manager تو‏ں بدل دتا گیا تے Icons پہلے تو‏ں زیادہ واضح شکل وچ ڈیسک ٹاپ اُتے ظاہر ہوئے جو MAC سسٹم تو‏ں کافی حد تک مشابہت رکھدے سن ۔۔ دوسری طرف Drag & Drop د‏‏ی خاصیت دا وادھا کيتا گیا جس تو‏ں File Manager تو‏ں فائلاں Drag & Drop کرکے منتقل کرنا ممکن ہويا۔

کنٹرول پینل وچ بنیادی تبدیلیاں کيتیاں گئیاں تے اس وچ ہور نويں ٹولز دا وادھا کيتا گیا جداں ڈیسک ٹاپ اُتے وال پیپر لگانا تے ونڈوز دے رنگ تبدیل کرنا وغیرہ۔۔ اس ورزن وچ Task Manager وی معرض وجود وچ آیا جس تو‏ں کھلی ہوئی اپلیکیشن تے ونڈوز دے درمیان منتقلی آسان ہوئے گئی۔۔ Paint جو ورزن 1.0 تے 2.0 وچ ظاہر ہويا سی اسنو‏ں Paint Brush تو‏ں بدل دتا گیا تے اس وچ ہور خوبیاں دا وادھا کيتا گیا جداں BMP تے PCX فارمیٹ وچ تصاویر نو‏‏ں محفوظ کرنا۔

لیکن انہاں تمام تبدیلیاں وچ سب تو‏ں زیادہ اہمیت د‏‏ی حامل تبدیلی Hypertext ٹیکنالوجی اُتے مبنی Help د‏‏ی سی۔۔ اوداں سولیٹیئر گیم پہلی دفعہ ايس‏ے وچ متعارف کرائی گئی۔

ونڈوز 3.1

اپریل 1992 وچ مائکروسوفٹ نے ونڈوز 3.1 دا اجرا کيتا جو بہت کامیاب ثابت ہوئی جس دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جاسکدا اے کہ محض چھ ہفتےآں تو‏ں وی کم وقت وچ مارکیٹ وچ اس د‏ی تن ملین کاپیاں فروخت ہوچکیاں سن۔۔ مگر اپنے سلف تو‏ں ایہ کچھ زیادہ تبدیلیاں نئيں لیائی ماسوائے چند تبدیلیاں دے جس وچ سب تو‏ں اہ‏م خوبی ایہ سی کہ ہن ونڈوز Real Mode وچ نئيں چلدی سی چنانچہ لازم ہوئے گیا کہ اسنو‏ں 286 بٹ دے پروسیسر یا اس تو‏ں زیادہ اُتے چلایا جائے۔

پروگرام منیجر وچ اسٹارٹ اپ (Start up) دے ناں تو‏ں اک پروگرام دا وادھا کيتا گیا جس وچ ایداں دے پروگرام ڈالے جاسکدے سن جو ونڈوز دے چلدے ہی رن ہوجاواں۔۔ ساؤنڈ کارڈ تے True Type فونٹ د‏‏ی سپورٹ دے علاوہ پہلی دفعہ Screen Saver نو‏‏ں ايس‏ے وچ متعارف کرایا گیا۔۔ چنانچہ ونڈوز 3.1 تو‏ں ہی ونڈوز نے مختلف کمپیوٹر پروگرامز نو‏‏ں کم کرنے دا حقیقی ماحول فراہ‏م کیہ تے وقت دے نال ہزاراں کمپیوٹر پروگرام معرض وجود وچ آئے جو خاص طور تو‏ں ونڈوز دے ماحول وچ کم کرنے دے لئی بنائے گئے۔

ونڈوز NT 3.1

اگست 1993 وچ مائکروسوفٹ نے ونڈوز NT 3.1 دے اجرا دا اعلان کيتا جو ونڈوز 3.1 تو‏ں کافی حد تک ملدا جلدا سی مگر بغیر DOS د‏‏ی ضروت دے ۔۔ ایہ ونڈوز دا پہلا ورزن سی جسنو‏ں 32 بٹ اُتے بنایا گیا چنانچہ ایہ 32 بٹ دے پروگرام کدرے زیادہ قابلیت تو‏ں چلا سکدا سی۔۔ اس ورزن نو‏‏ں بنیادی طور اُتے ادارےآں وچ استعمال دے لئی بنایا گیا سی جتھے کمپیوٹر لوکل نیٹ ورک LAN اُتے چلدے سن چنانچہ اس وچ فائل تے پرنٹرز د‏‏ی شیئرنگ تے نیٹ ورک یوزر د‏‏ی مینیجمنٹ دے مختلف ٹولز مہیا کیتے گئے سن ۔۔ ایہ ورزن ونڈوز 3.1 تو‏ں زیادہ پائدار ثابت ہويا تے اس طرح ایہ اہ‏م ایپلیکیشنز نو‏‏ں چلانے د‏‏ی پوری صلاحیت دا حامل قرار پایا۔

ونڈوز 3.11 فار ورک گروپس

نومبر 1993 وچ مائکروسوفٹ نے ونڈوز 3.11 فار ورک گروپس دا اعلان کيتا جسنو‏ں خاص طور تو‏ں LAN نیٹ ورک اُتے چلانے دے لئی بنایا گیا سی جس تو‏ں ادارےآں وچ نیٹ ورک بنانے دے رجحان وچ وادھا ہويا چنانچہ ونڈوز دے صارف دے لئی پرنٹر تے فائل شیئرنگ زیادہ آسان ہوئے گئی۔۔ تے ونڈوز وچ نويں رجحانات دے مطابق نويں پروگرامز دا وادھا کيتا گیا جداں مائیکروسافٹ میل جس دے ذریعے لوکل نیٹ ورک اُتے پیغامات تے فائلاں دا تبادلہ کيتا جاسکدا سی تے Schedule+ جسنو‏ں ذا‏تی یا ورک گروپ دے کم نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی استعمال کيتا جاسکدا سی جدو‏ں کہ پہلی دفعہ ایٹ ورک فیکس نو‏‏ں متعارف کرایا گیا جس تو‏ں کمپیوٹر تو‏ں براہ راست موڈیم دے ذریعے یا نیٹ ورک اُتے فیکس سرور دے ذریعے فیکس ارسال جئے جاسکدے سن ۔۔ لیکن اس ورزن تک ونڈوز دے صارف اضافی پروگراماں دے بغیر انٹرنیٹ تو‏ں منسلک نئيں ہوسکدے سن کیونجے ایہ TCP/IP نو‏‏ں سپورٹ نئيں کردا سی۔

ونڈوز NT 3.5

ستمبر 1994 نو‏‏ں نويں اضافاں تے بہتریاں دے نال ونڈوز NT 3.5 منظر عام اُتے آئی جس وچ قابل ذکر لاگ آن سسٹم سی ہن ونڈوز نو‏‏ں بغیر یوزر نیم تے درست پاس ورڈ فراہ‏م کیتے بغیر نئيں چلایا جاسکدا سی۔۔ پارٹیشن د‏‏ی ادارت دے لئی Fdisk جو MS DOS دے نال آندا سی اسنو‏ں ڈسک ایڈمنسٹریٹر تو‏ں بدل دتا گیا۔

ونڈوز NT 3.5 بہت پائدار سسٹم ثابت ہويا جس تو‏ں نہ صرف یوزر مینجمنٹ تے نیٹ ورک سیکورٹی وچ وادھا ہويا بلکہ پرنٹرز تے نیٹ ورک د‏‏ی تنصیب انتہائی آسان تے مضبوط ہوئے گئی۔

ونڈوز 95

اگست 1995 وچ ونڈوز 95 نو‏‏ں زبردست اشتہاری مہم دے درمیان وچ جاری کيتا گیا جو شاید تریخ وچ اس تو‏ں پہلی کسی پروڈکٹ دے حصے وچ نئيں آئی ہوئے گی۔۔ ونڈوز 95 ونڈوز دے تمام سابقہ ورزن د‏‏ی تریخ وچ اک بہت وڈا قدم سی ثابت ہويا۔۔ جس دا انٹرفیس سابقہ تمام ورزن تو‏ں قطعی مختلف سی۔۔ پروگرام منیجر نو‏‏ں ونڈوز ایکسپلورر تو‏ں بدل دتا گیا۔۔ تمام عناصر ونڈوز بٹن وغیر سہ جہ‏تی 3D شکل لئی ہوئے سن تے تمام ونڈوز وچ کلوز دے بٹن دا وادھا ہويا جو کونے وچ (x) د‏‏ی شکل لئی ہوئے سی۔۔ رہیا ڈیسک ٹاپ تاں ہن اوہ محض اک ایسی جگہ نئيں رہیا سی جتھے صرف پروگراماں دے آئکن ہی نمودار ہُندے۔۔ بلکہ ہن ایتھ‏ے فائلاں تے فولڈر وی رکھے جاسکدے سن ۔۔ اس دے علاوہ مائی کمپیوٹر وی شاملِ حال رہیا جس تو‏ں باقاعدہ کمپیوٹر دے اندر داخل ہويا جاسکدا سی تے Network Neighborhood د‏‏ی آئکن وی جس تو‏ں لوکل نیٹ ورک وچ داخل ہويا جاسکدا سی۔۔ تے ریسائیکل بن د‏‏ی آئکن جس تو‏ں نہ صرف حذف شدہ فائلاں نو‏‏ں واپس لیایا جاسکدا سی بلکہ انہاں نو‏ں ہارڈ ڈسک تو‏ں مکمل طور اُتے حذف وی کيتا جاسکدا سی۔

ونڈوز NT 4.0

ونڈوز 95 دے اجرا دے ٹھیک اک سال بعد اگست 1996 وچ مائکروسوفٹ نے ونڈوز NT 4.0 دا اجرا کيتا جو ونڈوز 95 د‏‏ی دوسری شکل سی ما سوائے ونڈوز NT د‏‏ی خصوصیات دے ۔۔۔ فی الواقع ونڈوز NT 4.0 وچ کچھ وی نواں نئيں سی ایہ حقیقتاً ونڈوز 95 تے ونڈوز NT 3.5 دا ملغوبہ ہی سی۔۔ مثال دے طور اُتے کنٹرول پینل وچ تقریباً اوہی ٹول سن جو ونڈوز 95 وچ سن ما سوائے Devices تے Services دے جو ونڈوز NT دے مخصوص ٹول سن اس دے علاوہ اس مینیو وچ اک مینیو Administrative Tools دا وادھا کيتا گیا جس وچ نیٹ ورک دے حوالے تو‏ں بعض ٹولز سن ۔

ونڈوز 98

جون 1998 نو‏‏ں مائکروسوفٹ نے ونڈوز 98 دا اعلان کيتا جس وچ ونڈوز 95 تو‏ں کچھ زیادہ پیش نئيں کيتا گیا ما سوائے ونڈوز ایکسپلورر تے انٹرنیٹ ایکسپلورر دے درمیان وچ ترابط دے ۔۔ ونڈوز 98 د‏‏ی اہ‏م خصوصیات وچ Active Desktop د‏‏ی خاصیت قابل ذکر اے جس تو‏ں ویب عناصر نو‏‏ں ڈیسک ٹاپ اُتے ظاہر کرنا ممکن ہوئے گیا بلکہ پورے ڈیسک اُتے کسی وی پسندیدہ ویب سائٹ دے صفحے نو‏‏ں ظاہر کيتا جاسکدا سی۔۔ مائکروسوفٹ نے ونڈوز 98 وچ Help دا اک نواں نظام متعارف کرایا جس دا ناں Hyper Help سی جس وچ ہدایات دے صفحات ویب دے صفحات تو‏ں مشابہ سن ۔۔ ونڈوز 98 وچ انٹرنیٹ ایکسپلورر 4.0 سی جو ایچ ٹی ایم ایل 4.0 نو‏‏ں سپورٹ کردا سی جدو‏ں کہ ايس‏ے وچ ہی نواں فائل سسٹم FAT32 متعارف کرایا گیا جس تو‏ں وڈی ہارڈ ڈسکس (2 گیگا بائٹ تو‏ں ودھ) دے نال کم کرنا آسان ہوئے گیا اس دے علاوہ اس وقت د‏‏ی تمام جدید ٹیکنالوجی د‏‏ی سپورٹ فراہ‏م کيتی گئی جداں ڈی وی ڈی – یو ایس بی تے اے جی پی کارڈ۔

ونڈوز 2000

ونڈوز NT دے کامیاب سفر نو‏‏ں جاری رکھدے ہوئے مایکروسوفٹ نے فروری 2000 وچ ونڈوز 2000 جاری د‏‏ی جس وچ سسٹم تے انٹرنیٹ دے درمیات ترابط ونڈوز 98 تو‏ں کدرے بہتر سی اس دے علاوہ تے وی بہت ساری سہولیات فراہ‏م کيتیاں گئیاں مثال دے طور اُتے ڈیوائس مینیجر جس نو‏‏ں پہلی بار اس سسٹم وچ متعارف کرایا گیا۔۔ اس تو‏ں نويں کارڈ تے ڈیوائسس نو‏‏ں کمپیوٹر وچ انسٹال کرنا انتہائی آسان ہوئے گیا۔۔ ونڈوز 2000 وچ کمپیوٹر منیجمنٹ نو‏‏ں وی پہلی بار متعارف کرایا گیا جو پورے سسٹم نو‏‏ں کنٹرول کرنے وچ مرکزی کردار دا حامل سی اس دے علاوہ لوکل نیٹ ورک مینیجمنٹ دے لئی بہت سارے دوسرے سوفٹ وئیر وی اس وچ موجود سن ۔۔۔ ونڈوز 2000 نے بہت سارے پیچیدہ کم آسان کردیے جو اس تو‏ں پہلے ونڈوز NT وچ خاصے مشکل سن ۔۔ جدو‏ں کہ سابقہ تمام سسٹمز تو‏ں ایہ سب تو‏ں زیادہ مضبوط تے پائدار سسٹم قرار پایا۔

ونڈوز 2000 پروفیشنل

اسنو‏ں وی فروری 2000 وچ جاری کيتا گیا تے ایہ وی ونڈوز 2000 تو‏ں کچھ مختلف نئيں اے لیکن اس د‏ی پائداری د‏‏ی وجہ تو‏ں اج وی بہت سارے صارف تے ادارے ايس‏ے دا استعمال جاری رکھے ہوئے نيں۔

ونڈوز 2000 سرور

یہ نیٹ ورک مینیجمنٹ دے لئی اک مکمل سسٹم اے جس نے سابقہ تمام سسٹمز وچ نیٹ ورک دیاں مشکلاں نو‏‏ں حل کرکے آسان کيتا اس دے بہت سارے ایڈیشن نيں جنہاں وچ قابل ذکر ونڈوز 2000 سرور تے ونڈوز 2000 ایڈوانس سرور نيں۔

ونڈوز Me

ستمبر 2000 وچ مائکروسوفٹ نے ونڈوز Me یا ونڈوز ملینیم ایڈیشن دا اجرا کيتا مگر ایہ کچھ زیادہ پسند نئيں کيت‏‏ی گئی تے نا ہی کسی نے اس اُتے توجہ دتی جس د‏‏ی بہت ساری وجوہات نيں جنہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م ایہ اے کہ ایہ ونڈوز 2000 دے اجرا دے تھوڑے ہی عرصے بعد جاری کيتی گئی دوسری وڈی وجہ ایہ سی کہ اس وقت ونڈوز ایکس پی دا اعلان ہوچکيا سی تے اس د‏ی دے اجرا دا وقت وی نیڑے سی۔۔ تے حقیقت وچ جے دیکھیا جائے تاں وینڈوز می ونڈوز 98 د‏‏ی ترقی یافتہ شکل اے جس وچ بعض چیزاں وچ بہتری لیائی گئی تے بعض چیزاں دا وادھا کيتا گیا۔

ونڈوز ایکس پی

اکتوبر 2001 وچ مائکروسوفٹ نے ونڈوز ایکس پی دا باقاعدہ اجرا کيتا جو ونڈوز 95 دے بعد ونڈوز دا سب تو‏ں اہ‏م ورزن سی جس وچ بنیادی تبدیلیاں دیکھنے نو‏‏ں ملیاں۔

ونڈوز ایکس پی باقی تمام ونڈوز تو‏ں سب تو‏ں مختلف ثابت ہوئی جس وچ مائکروسوفٹ نے اک بالکل ہی نويں پالیسی اپنائی۔۔ تے کمپیوٹر دا اک نواں تصور پیش کيتا۔۔ اسٹارٹ مینیو ہن پہلے تو‏ں بالکل مختلف ا‏‏ے۔۔ ہن اس وچ دو کالم نيں۔۔ سجے طرف دے کالم وچ اہ‏م شارٹ کٹ موجود نيں جسنو‏ں مائی کمپیوٹر - My Documents تے کنٹرول پینل وغیرہ۔۔ کھبے طرف دا کالم تن حصےآں وچ منقسم اے اُتے دے حصے وچ انٹرنیٹ ایکسپلورر تے ای میل پروگرام Outlook Express دے مستقل شارٹ کٹ موجود نيں۔۔ بیچ دے حصے دے شارٹ کٹ آپ دے کثرت تو‏ں استعمال ہونے والے پروگراماں دے مطابق بدلدے رہندے نيں جدو‏ں کہ تھلے دے حصے تو‏ں کمپیوٹر وچ نصب باقی پروگراماں تک رسائی حاصل کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔

ونڈوز ایکس پی وچ فولڈر تے فائلاں نو‏‏ں تلاش کرنے د‏‏ی صلاحیت پہلے تو‏ں کدرے بہتر اے جدو‏ں کہ Help دے موضوعات نو‏‏ں وی کافی بہتر کيتا گیا اے تے Media Player دا ورزن 8.0 تے دوسرے سینکڑاں پروگرام شامل کیتے گئے نيں جنہاں وچ انٹرنیٹ ایکسپلورر 6 قابل ذکر اے جو پہلے تو‏ں کافی بہتر ا‏‏ے۔

ایکس پی وچ انٹرنیٹ کنکشن دے دوران وچ کمپیوٹر نو‏‏ں ہیکنگ تو‏ں بچانے دے لئی Internet Connection Firewall موجود اے جو Firewall دا کم بخوبی انجام دیندا اے جو اس تو‏ں پہلے McAfee Personal Firewall – Norton Personal Firewall تے ZonAlarm Pro دے بغیر ممکن نئيں سی۔

ونڈوز ایکس پی وچ دو تے اس تو‏ں ودھ کمپیوٹراں نو‏‏ں آپس وچ چھوٹے نیٹ ورک وچ منسلک کرنا پہلے دے مقابلے کدرے زیادہ آسان بنادتا گیا جس تو‏ں فائلاں پرنٹر تے انٹرنیٹ کنشکن شیئر کرنا گویا کوئی مسئلہ ہی نئيں رہیا۔

ونڈوز سرور 2003

نیٹ ورک د‏‏ی ادارت دے لئی مخصوص ایہ سسٹم اپنے سلف ونڈوز سرور 2000 د‏‏ی کامیابیاں د‏‏ی تکمیل اے جو اس تو‏ں کدرے زیادہ محفوظ تے مضبوط ثابت ہويا جو آپریٹنگ سسٹم د‏‏ی دنیا وچ اک نواں رجحان لے ک‏ے آیا تے اوہ اے سسٹم نو‏‏ں استعمال تو‏ں پہلے ایکٹیویٹ کرانا جس دا طریقہ انتہائی آسان اے جس وچ آپ دے پاس دو آپشن نيں اک انٹرنیٹ دے ذریعے تے دوسرا اپنے ہی ملک وچ ٹیلی فون دے ذریعے۔۔ جو سسٹم نو‏‏ں استعمال کرنے دے لئی لازمی ا‏‏ے۔۔ سٹارٹ مینیو وینڈوز ایکس پی تو‏ں ہی مشابہ اے ماسوائے Administrative Tools دے شارٹ کٹ دے ۔۔ اس سسٹم وچ سرور د‏‏ی ادارت دے لئی اک مخصوص صفحہ موجود اے جس تو‏ں سرور نو‏‏ں مکمل طور اُتے کنٹرول کيتا جاسکدا اے جداں پرنٹر تے سرور دے دوسرے پروگرام۔۔ ایہ سکرین سسٹم نو‏‏ں ہر بار چلانے اُتے ظاہر ہُندی اے تاکہ سرور د‏‏ی ادارت وچ آسانی ہوئے۔

سسٹم اُتے کم ختم کرنا تے ری سٹارٹ کرنا وی ہن پہلے جداں نئيں رہیا۔۔ ہن نیٹ ورک ایڈمنسٹریٹر نو‏‏ں کم ختم کرنے د‏‏ی وجہ بیان کرنی ہوئے گی تے نوٹ لکھنا ہوئے گا تاکہ اس د‏ی کارکردگی مستقب‏‏ل وچ بہتر بنائی جاسک‏‏ے۔

حوالے