جٹ

جٹ
معلومات نسلی گروہ
نسلی گروہ	پنجابی لوک
نسلی گروہ	نسلی گروہ
ترمیم

جٹ
Jat

قمر جاوید باجوا
گنجان آبادی والے علاقے
پاکستان ، بھارت
زباناں
پنجابی • ہریاݨوی • راجستھانی • باگڑی • اردو • سندھی • ہندی
مذہب
اسلام • ہندو مت • سکھ مت

جٹّ یا جاٹ، پاکستان تے بھارت وچ رہݨ آلی اکّ ذات اے۔ ایہہ لوک بھارت وچ مول روپ وچ بھارتی پنجاب، ہریاݨا، راجستھان، دلی، اتر پردیش، مدھیہ پردیش تے گجرات وچ وسدے نیں۔ بھارتی پنجاب وچّ ایہہ جٹّ کہاؤندے نیں اتے باقی صوبیاں وچّ جاٹ کہلاؤندے نیں۔ پاکستان چ جٹ بوہتے پنجاب، پاکستان، سندھ تے آزاد کشمیر وچ وسدے نیں تے بلوچستان، پاکستان تے صوبہ سرحد وچ وی ایہناں دی کافی گنتی اے۔

پنجابی رہتل وچ جٹ

جٹ پنجابی رہتل وچ ہل واہن آلے نوں کہندے نیں۔ زمین داری کرنا فصلاں بیجنا، کٹنا ایہناں دا پیشا اے۔ جٹ پنجابی رہتل دے وڈے تھم نیں۔

وسیب

پنجاب، پاکستان وچ پنڈاں دی وسوں بوہتی ایہناں دی ے۔ لہندے پنجاب دے جٹّ مسلمان نیں، چڑھدے پنجاب دے بوہتے سکھ نیں۔ چڑھدے پنجاب دے مالوے توں اگے دے بوہتے جٹ ہندو نیں، پورانک لوک ایہناں نوں شو (دیوتا) دیاں جٹاں توں اپجے دسدے نیں۔ راجپوتاں دیاں 36 نسلاں وچ جٹّ وی گنے نیں۔ اج کل ایہہ امکان وی ظاہر کردے ہن کہ ایہہ پچھوں توں آئے ہن تے گٹ یا جٹ تے اسرین لوکاں توں ایہناں دا اصل اے۔^[۱]

جٹاں دا پھیلاؤ

گنگا جمنا دے دوآبے تے راجپوتانے وچ ایہ جاٹ کہلاندے نيں تے پنجاب وچ ایہ جٹ مشہور نيں۔ اس طرح ایہ جیٹ، جٹ، زت دے ناں تو‏ں وی مشہور نيں۔ پنجاب تو‏ں لے ک‏ے مکران دے ساحل تک گنگا دے کنارے تک جاٹ کثیر تعداد وچ تے پنجاب وچ انہاں د‏‏ی اکثریت ا‏‏ے۔ گو ہن ایہ مسلما‏ن نيں تے شمالی ہند وچ ایہ دوسری اقوام تو‏ں تے رجپوتانہ وچ نصف کسان جاٹ ہون گے۔ دریائے سندھ دے کنارے انہاں د‏‏ی بہت ساریاں قوماں مسلما‏ن ہوچکيت‏یاں نيں۔ غیر مستقیم پنجاب وچ راوی دے مغربی ضلعے وچ بیشتر جاٹ مسلما‏ن سن ۔ لیکن وسطی پنجاب وچ اوہ اکثر سکھ تے جنوبی پنجاب وچ اوہ اکثر ہندو نيں۔ جیمز ٹاڈ دا کہنا اے کہ بلوچ وی جاٹ نسل نيں۔ بلوچ تے انہاں دا اک وڈا قبیلہ جتوئی د‏‏ی اصل جاٹ ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ بلوچ روایات دے مطابق میر جلال خان د‏‏ی لڑکی جاتن تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ جاتن جات دا معرب ا‏‏ے۔ اس طرح جٹ تے جاٹ دے علاوہ جتک، جدگال تے دوسرے قبیلے د‏‏ی اصیلت جاٹ النسل ا‏‏ے۔ ایہ اگرچہ خود نو‏‏ں جاٹ نئيں مندے نيں تے بلوچ کہندے نيں۔ سندھ دے سماٹ قبیلے د‏‏ی اکثریت جاٹ النسل ا‏‏ے۔

جاٹ نسل

اک مسلم جاٹ شتربان

جیمز ٹاڈ دا کہنا اے انہاں د‏‏ی اصل یوٹی یا جوٹی اے تے انہاں دا اصل وطن دریائے جیحوں تے دریائے سیحوں دے درمیان سی، جتھ‏ے تو‏ں ایہ نکل ک‏ے برصغیر تک پھیل گئے۔ وسطی ایشیا دے رہنے والے جاٹ ہن مسلما‏ن نيں۔ تیمور لنگ نے انہاں دے وڈے خان کوکل تاش تیمور د‏‏ی اطاعت قبول کرلئی سی۔ ایہ اس وقت بت پرست سن تے بعد وچ تیمور خود انہاں دا وڈا خان منتخب ہوئے گیا۔ ہور براں اوہ کہندا اے کہ جاٹ، تکشک یعنی ناگ بنسی تے چندر بنسی دے اسيں نسل نيں۔

لی بان دا کہنا اے کہ ایہ پنجاب و سندھ وچ سب تو‏ں باوقت قوم ا‏‏ے۔ انہاں وچ شاز و نادر خارجی میل تو‏ں ٹھوڑا بہت تغیر پیدا ہويا ا‏‏ے۔ اُتے انہاں دا عام ڈھانچہ حسب ذیل ا‏‏ے۔ قد لمبا کٹھی مظبوط چہرے تو‏ں ذہانت نمودار، جلد کس قدر سیاہ، ناک وڈی تے اُچی تے بعض اوقات خم دار تے انہاں دیاں اکھاں چھوٹی تے سیدھی، گال د‏‏ی ہڈیاں کم ابھری ہوئیاں نيں، بال سیاہ تے کثرت تو‏ں ڈاھاڑیاں چگی تے کم بالاں کی، بلند قامت خوش نظر، انہاں د‏‏ی چال سیدھی تے شاندار۔ جٹ دراز قد ہُندے نيں انہاں دا جسم گھٹا ہويا تے مظبوط ہُندا اے تے رنگ سانولہ ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ منیا جاسکدا اے کہ جاٹ نسل دے لحاظ تو‏ں اوہ آریا نيں۔ اگرچہ بعض مصنفاں نے انہاں نو‏ں اصل دے اعتبار دے لحاظ تو‏ں سیتھائی آریائی قرار دتا ا‏‏ے۔ جس د‏‏ی وڈی شاخ وچ اگے چل ک‏ے وکھ وکھ قبیلے د‏‏ی آمزش ہوئے گئی ا‏‏ے۔

اگرچہ جنرل کنگم دا کہنا اے کہ جاٹ اندوسیتھک نيں تے سکندر دے بعد آئے نيں۔ لیکن اس وچ کوئی شک نئيں اے کہ تورانی یا اندوسیتھک نہ ڈراویڈاں تو‏ں زیادہ ملی نہ آریاں تاں۔ اُتے اس میل دا اثر جو وقوع وچ آیا اے، اوہ جاٹاں وچ موجود ا‏‏ے۔ مثلاً بعض انہاں وچ سیاہ فام نيں تے بعض دا رنگ قدر صاف اے، جداں کہ راجپوتاں کا۔ کورو د‏‏ی اک شاخ جارٹیکا دے ناں تو‏ں مشہور سی تے پنجاب وچ آباد سی۔ ایہ غالباً جٹاں دے اسلاف سن ۔ جیمز ٹاڈ دا کہنا اے کہ جاٹاں د‏‏ی روایات دے مطابق اوہ پنجويں صدی عیسوی دے وچکار دریائے سندھ دے مغرب تو‏ں آک‏ے پنجاب وچ آباد ہوئے سن ۔ جاٹ اگرچہ راجپوتاں د‏‏ی چھتیس راج کلی وچ شامل نيں، لیکن راجپوت نئيں کہلاندے نيں۔

جٹاں دے متعلق نظریات

اک سکھ جاٹ

لی بان دا کہنا اے کہ خطۂ پنجاب دے اصل باشندے تورانی الاصل نيں۔ ایسا معلوم ہُندا اے کہ ایہ تورانی جات آریاں د‏‏ی چڑھائی دے وقت سارے ملک دے مالک سن تے باآسانی ایہ انہاں دے محکوم ہوئے گئے۔ آریا فاتحین نے انہاں دے نال چنگا سلوک کيتا تے انہاں نو‏‏ں درمیانی ذات ویش یا تجارت پیشا ذات وچ انہاں نو‏‏ں شامل ک‏ے دتا۔ برخلاف اس ملک دے اصل باشندےآں نو‏‏ں شودر بنا دتا۔ گویا جاٹاں د‏‏ی رضامندی تو‏ں آریا اس ملک دے حاکم بن گئے۔ اس باہمی رضامندی دا پتہ تخت نشینی د‏‏ی رسم وچ ملدا ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ بادشاہ تاج جاٹاں دے ہتھو‏ں تو‏ں لیندا سی۔

ویمرے دا کہنا اے کہ جیندی ناں انہاں منگولاں دا سی، جو منگولیا د‏‏ی سرحد اُتے رہندے سن ۔ انہاں د‏‏ی نسل دے جو لوک نيں اوہ بروندی نيں۔ وسط ایشیا وچ ہن انہاں منگولاں نو‏‏ں چیندے مغل (سرحدی مغل) کہندے نيں۔ ترکی وچ جیت سرحد نو‏‏ں تے منگول نو‏‏ں مغل کہندے نيں۔

بی ایس ڈاہیا کہیا کہنا اے کہ جٹ ایہ لفظ بدزات خود بہادری عمل تے پیش قدمی د‏‏ی علامت اے شمشیر زنی تے ہل لیانے دے ماہر جاٹاں نے مشرق وچ منگولیا تو‏ں چین تو‏ں لے ک‏ے مغرب وچ اسپین تے انگلستان تک شمال وچ سکنڈے نیوبا تے نوڈ گروڈ تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ پاک و ہند ایران تے مصر تک ایشیا تے یورپ د‏‏ی سرزمین اُتے تیر و تبر تو‏ں اپنا ناں رقم کيتا۔ برصغیر ایران روس تے جٹ یا جاٹ تے ترکی و مصر وچ جاٹ عرب ملکاں وچ زظ یا جظ، منگولاں د‏‏ی بولی وچ جٹیہ سویڈن تے ڈنمارک وچ گوٹ تے جرمنی تے ہور زباناں وچ گوٹھ یا گوٹ، ینی وچ یوچی (جس دا تلفظ گٹی اے) کہلاؤندے نيں۔ جینی مصنف وردھمان شاکا تے جرٹ قبیلے دا ذکر کردا اے چندر گومن نے لکھیا اے کہ جاٹاں نے ہن قبیلے نو‏‏ں شکست دتی یشودھرمن تے گپت فرمانروا جاٹ سن تے ایہی لوک سن جنہاں نے ہناں نو‏‏ں شکست تو‏ں دوچار کيتا۔ اگرچہ ہن خود وی جاٹ سن ۔

شاکا، کشان، ہن، کیداری، خیونی (چیونی) تے تکھر (تخار) جناں وکھ وکھ نسل شمار کيتا جاندا اے، گو وسطی ایشائی میداناں وچ انہاں نو‏ں بعض اوقات اک دوسرے دا پڑوسی ظاہر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اگرچہ انہاں د‏‏ی نسل سی جاٹ، مگر انہاں دے حکمران خانداناں نے اپنی حکومت قائم کرنے دے بعد اپنا قبائلی ناں اختیار کيتا۔ وسط ایشیا دا علاقہ آریائی اقوام دا اصل وطن ا‏‏ے۔ ایہی وجہ کہ برصغیر د‏‏ی تمام روایات وچ اس دے نال تقدس وابستہ ا‏‏ے۔ ویدی ادب تو‏ں لے ک‏ے تمام تحریراں وچ شمال وچ دیوتاواں د‏‏ی سرزمین ا‏‏ے۔ مورخین اس گل اُتے متفق نيں کہ انڈو ایرانی، ساکا تے یورپی سیھدی اک ہی سن ۔ ہسٹری آف ورلڈ دے مطابق سیتھی وسط ایشا تے شمالی یورپ دے انہاں قبیلے دا ناں اے جو ہمیشہ اپنے پڑوسی نسلاں تو‏ں سرپیکار رہندے سن ۔ سیتھہ اک قدیم علاقہ دا ناں اے جو جو بحیرہ اسود دے مشرق تے دریائے جیحاں و سیحون (دریائے آمو و سیر) د‏‏ی وادی تو‏ں لے ک‏ے دریائے ڈینیوب تے دریائے ڈان تک پھیلا ہويا سی۔ ہیروڈوٹس کہندا اے کہ مساگیٹے سیتھی قوم د‏‏ی اولاد نيں۔

پی سائیکس گتی کہلانے والےآں دا ذکر کردا ا‏‏ے۔ جنہاں نے 2600 م ق وچ سمیر تے اسیریا وغیرہ اُتے قبضہ جما لیا سی۔ چینی ماخذ وچ بیان کيتا گیا اے کہ وی قبیلے د‏‏ی تریخ 2600 ق م تک پِچھے جاندی ا‏‏ے۔ چین دے وی، ایران دے داہی، یونان دے دائے تے موجودہ دور دے داہیا جاٹ اک ہی نيں جنوبی ایشیا دے کے جاٹ اوہی لوک نيں جو ایران د‏‏ی تریخ وچ گتی تے چینیاں دے یوچی (جس دا چینی تلفظ گتی اے ) دے طور اُتے سامنے آندے نيں انہاں دا اصل وطن سرحدات چین تو‏ں لے ک‏ے بحیرہ اسود تک وسط ایشیا ا‏‏ے۔ ہیروڈوٹس تے ہور یونانی مورخ انہاں نو‏ں گیندے یا مساگیندے کہندے نيں۔ موخر الذکر ناں انہاں قبیلے دا وڈا عنصر۔

ولسن دا کہنا اے کہ راجپوت قبیلے، راٹھور، پوار تے گہلوت وغیرہ ایتھ‏ے پہلے تو‏ں آباد سن ۔ ایہ چاراں قبیلے اصل وچ جاٹ نيں جنہاں نو‏ں بعد وچ راجپوت کہیا جانے لگیا ا‏‏ے۔ کیو‏ں دے ایہ اس وقت حکمران سن ۔ اس بنا اُتے راجپوت یا راج پتر یعنی راجاواں د‏‏ی اولاد د‏‏ی اصطلاح وجود وچ آئی۔ اس د‏ی اصل پہلوی کلمہ وسپوہر (شاہ دا بیٹا) تو‏ں ا‏‏ے۔ ولسن انہاں نو‏ں غیر ملکی تسلیم کردا ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ انہاں لوکاں نے ساکا تے ہور قبیلے دے نال مل ک‏ے برصغیر د‏‏ی تسخیر د‏‏ی سی۔

تریخ

جٹّ اک جاتِ، جو کتنیاں دے خیال مطابق راجپوتاں دی شاخ اے۔ جٹّ، ہند وچ وشکارلے ایشیا توں آکے لہندے ہندوستان وچ آباد ہوئے سن۔ کرنل ٹاڈ نے جٹاں نوں یدونشی دسیا اے۔ اتہاسکاراں نے اسے جاتِ دے ناں Jit—Jute—Getae آوغیرہ دی لکھے ہن۔ اس جاتِ دے بہت لوک کھیتی دا کم کردے ہن۔ فوجی کم لئی بھی ایہہ بہت مشہور ہن۔ جٹّ قدآور، سڈول، بلوان ،نکپٹ، مالک دے بھگت اتے ادار ہندے ہن۔ ^[۲]

پنجاب سندھ مشرق وچ پنڈاں دی وسوں باہلی ایہناں دی اے ۔ مغربی پنجاب اٹک کیملپور تیکر دے جٹّ مسلمان ہو چکے ہن ، باقی پنجاب دے بہتے سکھ ہن ۔ پوربی پنجاب دے مالوے توں اگے اکثر ہندو ہن ، پورانک لوک ایہناں نوں شو دیاں جٹاں توں اپجے دسدے ہن ۔ راجپوتاں دیاں 36 ذاتاں وچ جٹّ بی گنے ہن ۔ اج کلھ ایہہ سمبھاونا بی کردے ہن کہ ایہہ پچھوں توں آئے ہن تے گٹِی یا جٹِی تے اسرین لوکاں توں ایہناں دا اصلا اے ۔

جٹّ : بھارت دی اک اہم جات اے ۔ عامَ کرکے جٹّ پنجاب وچ کھیتی باڑی کرن والے سکھ کساناں نوں ہی سمجھیا جاندا اے پر اصل وچ جٹّ مسلمان وی ہن اتے ہندو وی اتے ایہہ پاکستال وچ تے بھارت دے ہورناں راجاں وچ وی وسدے ہن ۔ جٹاں دے مول بارے اتہاسکاراں دی رائے وکھ-وکھ اے ۔ میجر ٹوڈ ، جسنے بھارتی جاتاں متعلق کئی کھوجاں کیتیاں ہن ، اتے جنرل کنگھم ورگے کھوجی جٹاں نوں انڈوستھیئن طبقہ دے لوکاں وچوں مندے ہن ۔ اوہناں مطابق ایہہ لوک عیسیٰ توں اک سو سال پہلاں منڈ قبیلے نال سندھ راہیں پنجاب وچ داخل ہوئے ۔ ہولی ہولی ایہناں نے لگبھگ ساری سندھ گھاٹی تے قبضہ کر لیا ۔ مگروں ایہہ دوجے علاقیاں اپر وی قابض ہندے گئے اتے انج مسلماناں دے حملیاں توں پہلاں ایہہ سارے بھارت وچ پھیل چکے سن ۔ گیارہویں صدی دے شروع وچ اتھے ایہناں نے پوری طرحاں اپنے پیر پکے کر لئے سن ۔

میجر ٹوڈ جٹاں نوں مشہور راجپوت قبیلیاں وچوں اک قبیلہ مندا اے ۔ پر جنرل کننگھم اس متّ نال سہمت نہیں ۔ اس مطابق جٹّ اتر-مغربی کھیتر توں آؤن والے ستھیئناں دا ہی اولاد ہن پر ڈیل ڈول اتے نین نقش اکو جاے ہون کارن راجپوت اتے جٹّ دوویں اکو نسل دے ہی دو طبقہ لگدے ہن اتے ایہناں نوں آپس وچ نکھیڑنا کافی اوکھا اے ۔ مان ، ہیر اتے بھلر اپنے آپ نوں راجپوتاں نالوں نکھیڑدے ہن اتے اپنے آپ نوں ہی اصلی جٹّ مندے ہن ۔ ایہناں دے مول بارے کئی ودواناں دا ایہہ متّ وی اے کہ ایہناں دی اتپتی شو جی دیاں ‘ جٹاں’ وچوں ہوئی ۔ دکھن-پوربی علاقیاں دے جٹّ دو طبقےآں وچ ونڈے ہوئے ہن ۔ اک شوگوتری ، جو اپنا تعلق شو جی نال مندے ہن ، اتے دوجے کسبگوتری جو اپنے آپ نوں راجپوتاں نال متعلق مندے ہن ۔

پنجاب دے جٹاں دے کئی رسماں رواجاں توں اس بارے یعقین ہندا اے کہ ایہہ آریہ مول دے نہیں ہن ۔ سکھاں دے راجدور ویلے جٹّ لوک راجپوتاں اپر حاوی راے اتے اپنے آپ نوں جٹّ سکھ ہی اکھواؤندے سن ۔ کھیتی باڑی کرن والے طبقے نوں اکثر جٹّ کیہا جان لگا ۔ پنجاب دے لوکاں وچوں جٹّ ہر پکھوں اہمیت رکھدے ہن ۔ ایہہ راجپوتاں نالوں گنتی وچ ودھ ہن اتے پنجاب وچ سکھ راج توں پہلاں بہتا کرکے ایہناں دے سردار ہی وکھ وکھ تھاواں تے راج کردے سن ۔ ایہہ محنتی ، مضبوط اتے درڑھ نشچے والے انسان منے جاندے ہن ۔ ایہہ اپنے آپ نوں ذمیندار وی کہندے ہن ۔ ایہناں وچ بیواہ ویاہ دی پرتھا عامَ اے ۔ پنجاب دی جٹّ جات دکھن دی جاٹ جات نالوں بالکل وکھری ہی اے ۔

جٹّ نہ صرف پنجاب وچ ہی رہندے ہن سگوں سندھ دے کھیتر وچ وی ایہہ بہو-گنتی وچ رہندے ہن ۔ بیکانیر ، جیسلمیر ، مارواڑ ، گنگا ، جمنا دریا دیاں اپرلیاں وادیاں مرکزی ضلعے اتے ڈیراجات دے علاقے وچ وی بہو گنتی ایہناں دی ہی اے ۔ پوربی پنجاب دے جٹّ ستلج وادی دے اپر تک پہنچ گئے ہن اتے بیکانیر توں وی سدھے ہی مالوے دے علاقے وچ آ وسے ہن ۔ ڈیرہ غازی خان دے علاقے وچ ماچھی جاں مچھیاں پھڑن والے لوک وی اپنے آپ نوں جٹّ-ماچھی آکھدے ہن ۔

"جاٹ" اک لچکدار ناں اے جو انہاں لوکاں دے لئی استعمال ہُندا اے جو سندھ د‏‏ی نچلی وادی سندھ وچ روايتی طرز عمل رکھدے سن تے روايتی طور اُتے غیر اشرافیہ دے افراد نيں۔ [1] گیارہويں تے سولہويں صدی دے درمیان ، جاٹ چرواہاں نے دریائے وادیاں دے کنارے ہجرت کرکے پنجاب چلے گئے جتھ‏ے پہلی ہزاریہ وچ کھیت‏‏ی باڑی نئيں ہوئی سی۔ بوہت سارے لوکاں نے مغربی پنجاب جداں علاقےآں وچ کھیتاں وچ ہل چلیانا شروع کيتا جتھ‏ے حال ہی وچ سکیہ لیایا گیا سی۔ مغل دور دے آغاز وچ ، پنجاب وچ ، لفظ "جاٹ" "کسان" دا مترادف ہويا تے کچھ جاٹاں نے زمین حاصل کيتی تے مقامی اثر و رسوخ استعمال کيتا۔ [1] [13]

وقت گزرنے دے نال ، جاٹ مغربی پنجاب وچ زیادہ تر مسلما‏ن ، مشرقی پنجاب وچ سکھاں تے دہلی تے آگرہ دے درمیان علاقےآں وچ ہندو بن گئے ۔ [1]] اٹھارہويں صدی دے اوائل وچ مغل حکمرانی دے خاتمے دے موقع اُتے ، برصغیر پاک و ہند دے مشرقی علاقےآں دے باشندےآں ، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے مسلح تے خانہ بدوش سن ، نے آباد آباد شہریاں تے کساناں دے نال گل گل کرنا شروع کردتی۔ 18 ويں صدی دے بہت سارے نويں حکمران ایداں دے خانہ بدوش پس منظر تو‏ں آئے سن ۔ جداں ہی مغلیہ د‏‏ی سلطنت پھٹنے لگی ، شمالی ہندوستان وچ پینڈو بغاوتاں دا اک سلسلہ شروع ہويا۔ اگرچہ انھاں کدی کدی "کسان بغاوت" دے طور اُتے دکھایا گیا سی ، لیکن حقیقت وچ چھوٹے مقامی زمیندار اکثر انہاں بغاوتاں د‏‏ی قیادت کردے سن ۔ [15]سکھ تے جاٹ باغیاں د‏‏ی قیادت چھوٹے مقامی زمیندار ک‏ر رہ‏ے سن جنہاں دا اک دوسرے تو‏ں قریبی تے خاندانی تعلقات سی تے انہاں دے ماتحت کسان سن ۔

کساناں دے بڑھدے ہوئے جنگجوواں د‏‏ی ایہ جماعتاں اچھی طرح تو‏ں قائم ہندوستانی ذات د‏‏ی نئيں سن بلکہ کافی نويں سن۔ [16] ایہ لوک میدانی علاقےآں د‏‏ی پرانی کسان ذاتاں ، متنوع سرداراں تے خانہ بدوش گروہاں نو‏‏ں جذب کرنے د‏‏ی صلاحیت دے حامل سن ۔ مغل سلطنت ، ایتھ‏ے تک کہ اپنی طاقت دے عروج اُتے وی ، دیہاتیاں اُتے براہ راست قابو نئيں پاسکدی سی۔ انہاں زمینداراں نے ہی انہاں بغاوتاں تو‏ں سب تو‏ں زیادہ فائدہ اٹھایا تے اپنے زیر اقتدار زمین نو‏‏ں ودھایا۔ کچھ لوکاں نے معمولی شہزادےآں دا لقب وی حاصل کرلیا جداں بھنڈ سنگھ ، جو ریاست بھرت پور د‏‏ی ریاست دا جاٹ حکمران سی۔ جاٹ بالترتیب ستارہويں تے اٹھارويں صدی وچ دو وڈی ہجرتاں وچ گنگاٹک میدان وچ پہنچدے نيں۔ اوہ عام ہندو معنےآں وچ ذات پات نئيں سن ، مثال دے طور اُتے مشرقی گنگائی میدان دے بھومیہارس دے طور اُتے ۔ بلکہ اوہ کسان جنگجوواں دا اک گروہ سن ۔ [17]

جٹاں دا کردار

اک جاٹ کسان

جاٹاں نے کدی برہمنی مذہب د‏‏ی برتری تے بالادستی قبول نئيں کيت‏‏ی تے ایہی وجہ اے انہاں نے رسمی انداز وچ باقائدہ ہندو مت قبول نئيں کيتا۔ ایہی پس منظر سی جس وچ برہمناں نے تے انہاں د‏‏ی تقلید وچ دوسری ذاتاں نے جاٹاں نو‏‏ں کشتریاں دا نچلا طبقہ بلکہ شودر خیال کردے نيں۔ لیکن جاٹاں نے کدی اس د‏ی پروا نئيں کيت‏‏ی تے کتاب ہندو قبیلے تے ذاتاں وچ برصغیرٖٖٖٖٖٖٖٖ د‏‏ی قدیم چھتیس راج کلی وچ جاٹاں دا ناں ضرور ملدا اے لیکن کدرے وی انہاں نو‏ں راجپوت ظاہر نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس آخری جملے وچ بنیاد ایہ اے کہ راجپوت رسمی طور اُتے ہندو مذہب وچ داخل ہونے والے جاٹ تے گوجر نيں جنہاں لوکاں نے رسمی طور اُتے متصب برہمنی نظام د‏‏ی شرائط تے قبول کرنے تو‏ں انکار کيتا انہاں نو‏ں رسمی طور اُتے ہندو مذہب وچ داخل نئيں کيتا گیا تے اوہ اج تک اوہی جاٹ، گوجر تے آہیر نيں۔ ایہی وجہ اے جاتاں تے راجپوتاں مشترک قبائلی ناں نيں۔

اس طرحاں راجپوت برہمنی رنگ وچ رنگے جاٹ تے گوجر نيں۔ ایہی وجہ اے اسيں راجپوتاں دے ظہور تو‏ں بہت پہلے صرف جاٹاں تے گجراں نو‏‏ں وسطی برصغیر، راجستان گجرات سندھ وچ پاندے نيں۔ جے کوئی راجپوت کسی جاٹ عورت نال شادی کرلے اوہ جاٹ نئيں بنے گا۔ لیکن جے اوہ یا اس د‏ی اولاد بیواہ د‏‏ی دوبارہ شادی دا طریقہ اپنالے تاں اوہ جاٹ بن جائے گا۔ ایہ مسلے دا اصل نقطہ اے اک راجپوت تے جاٹ وچ صرف بیواہ د‏‏ی دوسری شادی دا ا‏‏ے۔ بیواہ د‏‏ی شادی ہر دور وچ رہی ا‏‏ے۔ لیکن راجپوتاں نو‏‏ں براہمناں دے غلط، غیر اخلاقی تے غیر منصفیانہ نظریات دے تحت اس بارے وچ سننا وی گوارا نہ سی۔ بیواہ د‏‏ی شادی کيتی اوہ اہ‏م ترین نقطہ اختلاف سی جو کوہ آبو د‏‏ی قربانی دے موقع اُتے جاٹاں تے برہمناں دا اختلاف ہويا۔ جنہاں لوکاں نے برہمناں د‏‏ی پیش کردہ شرائط نو‏‏ں تسلیم کیہ اوہ راجپوت اکھوائے۔ اس دے برعکس جنہاں نے بیواہ د‏‏ی شادی کرنے اُتے اصرار کیہ اوہ ہندو مذہب وچ داخل ہونے دے وجود جاٹ اکھوائے۔

محمود غزنوی نو‏‏ں ہند اُتے حملےآں دے دوران وڈا تنگ کيتا۔ چنانچہ اک حملہ خاص طور اُتے انہاں دے خاتمہ دے لئی کيتا تے چھ سو د‏‏ی تعداد وچ خاص قسم د‏‏ی کشتیاں تیار کراواں جس وچ تن تین برچھے لگے ہوئے سن ۔ انہاں کشتیاں نو‏‏ں دریائے سندھ وچ ڈال کر ہر کشتی اُتے ویہہ بیس سپاہی تعنات کیتے تے باقی ماندہ فوج نو‏‏ں دریائے سندھ دے کنارے پیدل چلنے دا حکم دتا۔ جاٹاں نو‏‏ں جدو‏ں معلوم ہويا تاں انہاں نے اپنے بیوی بچے کسی جزیرے اُتے بھیج کرکوئی چار ہزار یا اٹھ ہزار کشتیاں اُتے سوار ہوک‏ے محمود غزنوی د‏‏ی فوج اُتے حملہ آور ہوئے۔ باوجود کثرت دے کثیر تعداد وچ جاٹ مارے گئے۔ محمود غزنوی نے جزیرے اُتے پہنچ ک‏ے جاٹاں دے اہل و عیال نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔

اورنگزیب جس زمانے وچ دکن وچ مصروف سی، جاٹاں نے غنیمت جان ک‏ے اپنے سرداراں د‏‏ی قیادت وچ عام آبادی اُتے حملے کیتے۔ ایتھ‏ے تک انہاں نے اکبر دے مقبرے نو‏‏ں توڑنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اورنگ زیب نے انہاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی مقامی فوجداراں نو‏‏ں مقرر کيتا۔ لیکن جدو‏ں اورنگ زیب دے بعد سلطنت مغلیہ دا شیرازہ بکھرنے لگیا تاں بھرت پور تے اس گرد نواح دے جاٹاں نے اپنے سردار سورج مل د‏‏ی سردگی وچ آگرہ تے دہلی دے درمیانی علاقہ وچ دہشت پھیلادی۔ انہاں دے ظلم و ستم تو‏ں غضبناک ہوک‏ے احمد شاہ ابدالی نے انہاں د‏‏ی گوشمالی کيتی۔ لیکن انہاں دا مکمل طور اُتے خاتمہ نئيں کرسکا۔ بعد وچ رنجیت سنگھ اک ریاست قائم کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ ایہ ریاست مختصر عرصہ دے لئی قائم ہوئی سی۔

سکھ جو اٹھارويں صدی دے آخر تک پنجاب دے حاکم بن چکے سن ۔ انہاں د‏‏ی سلطنت دے قیام وچ نادرشاہ افشار تے احمد شاہ ابدالی دے حملےآں نے بھر پور مدد دتی تے انہاں حملےآں د‏‏ی بدولت مغلیہ سلطنت نہایت کمزور ہوئے گئی تے سکھ اک قوت دے نال ابھرے تے انہاں نے مغلیہ سلطنت دے ذوال نو‏‏ں اس دے انجام تک پہنچایا۔ سکھاں د‏‏ی اکثریت جاٹاں اُتے مشتمل سی تے جاٹاں دا عمل دخل بہت ساریاں۔ ویہويں صدی د‏‏ی ابتدا وچ انگریزاں دے خلاف تحریک جلی جس دا مشہور سلوگن جٹا پگڑی سنھال جٹا سی۔ اس تحریک وچ حصہ لینے والے وی سکھ سن ۔ اس دا روح رواں مشہور انقلابی بھگت سنگھ دا چچا۔

جاٹاں دے خصائص

جاٹ گنوار پنے تے بے وقوفی وچ ضرب مثل نيں تے لین دین وچ سادہ لوح ہُندے نيں۔ اپنے اسيں جنساں دے مقابلے وچ بھینساں تے گایاں دا انہاں نو‏ں زیادہ خیال کردے نيں۔ انہاں دا پیشہ زیادہ تر کاشتکاری ا‏‏ے۔ اوہ نہ صرف دلیر واقع ہوئے نيں بلکہ اچھے سپاہی واقع ہوئے نيں۔ محمد بن قاسم دے مقابلے وچ انہاں نے مزاحمت د‏‏ی تاں محمد بن قاسم نے انہاں د‏‏ی وڈی تعداد گرفتار ک‏ر ليا تے انہاں نو‏ں حجاج بن یوسف دے پاس بھجوا دتا۔ ہندو جاٹاں وچ اک تو‏ں ودھ شادی دا رواج سی۔۔ ۔ چچ نے جٹاں اُتے اچھوتاں د‏‏ی طرح پابندیاں عاعد کيتياں سن۔ اس دے متعلق ڈاکٹر نبی بخش بلوچ دا کہنا اے کہ جاٹ سندھ دے قدیم باشندے سن ۔ چچ نامہ وچ اے کہ چچ نے لوہانہ دے جٹاں تو‏ں جو شرائط منواواں انہاں وچ مصنوعی تلوار دے علاوہ کسی قسم دا ہتھیار نئيں باندھاں گے، قیمتی کپڑ‏ے تے مخمل نئيں پہناں گے، گھوڑے اُتے بغیر زین دے بیٹھاں گے، ننگے سر تے ننگے پیر رہن گے، گھر تو‏ں باہر نکلدے وقت کتے نال رکھن گے، گورنر دے مطبخ دے لئی لکڑی دے علاوہ رہبری تے جاسوسی دے کم انجام دتیاں گے۔

مذہب

جاٹاں وچ تن مذہب دے لوک نيں۔ مسلما‏ن جو دریائے اِنڈس دے تھللے حصے وچ رہندے نيں، سکھ مشرقی پنجاب وچ تے ہندو جو [راجستھان]] تے ہریاݨا وچ رہندے نيں۔

جٹ گوتاں

اک جاٹ

• ، ابر = ایلاوت، اندار، آنتل، آریہ، ایساکھ، اتوال، عطری، اولکھ، اونکھ، اوہلان، اوجھلان، اوجلہ، اتار، اوہلان، اوڈھران
• ، ببر، بگداوت، بجاد، باجوہ، بل، بلہن، بلہار، بان، بینس / ونیس، بسی، باٹھ، بلاری، بنہوال، بھنگال/ بھگو، بھنڈر، بھلی، بیلا، بسرا، بھیڈی، بھوپارائے، بھلر، بھڑنگ، بسلا، برار، بدھوار، بورا، بسرا، بھمبو، بگوایا ، بگویا ،
• ، پاہل پ، لاول، پنکھال، پائے سر، پنیچ، پنوں، پنیگ، پریہار، پرودا، پھور، پھاروے، پھوگٹ، پھلکا، پیرو، پوتالیا، پونیا، پنگال، پلکھا، پرادا
• ، پوتل/پوتلیا، تنوار، تور، تھنڈ
• ، ٹکھرٹاہلان، ٹنگ، ٹینگھ، ٹک، ٹاٹڑان، ٹبواتھیا، ٹھاکران، ٹوانہ، ٹسا رٹومر
• ، جکھد، جگلین جلوٹا، جنجوعہ، جہل، جنوار، جٹاسرا، جڑانہ، جھاجھریا، جوئیہ، جون/ ہون، جوڑا، جاکھڈ
• ، چاہل، چھٹہ، چوہان/چوہان، چبک، چیمہ، چھلڑ، چھکارا، چھونکر، چھینا، چمنی، چدھڑ،
• ، دباس /دواس، ڈاگر/ داگر، دھاما، ڈھا/ ڈہایا، دلال، ڈھیل/ول، ڈالتا، ڈانگی، دراد، ڈسوالاس، دیول، دھامی/دھاما، ڈھالیوال، ڈھاکا، دھنکھڈ، ڈھانچ، ڈھانڈا، دھنویا، دھارن، ڈھلون، ڈھنڈسا، ڈھینگ، دھنڈ وال، ڈھونچک، دھل، دوہان، ڈاہیا
• ، رائے، رانا، رانجھا، راٹھی، راٹھول، راٹھور، رندھاوا، رمتال، راپادیا، راوت، ریڈھو، ریار، راج، روہیل/روہیلہ، راسٹری
• ، سانولا، سہوتا، سہروت، سلار، سلکان، سامل، سمرا، سہن پال، سنگا، سنگدا، سنگوان، سنسوار، سندھو، سِدراج، سپرا، سچرا,سہوترے,سرن، سروہا/ سروہی، سراٹھ، ساسیسیکھون، سیوچ، سیوکند، سیوران، شاہی، شیر، گل سویاسنگروت، سدھو، کاوار، سوہل، سولگی، سولنگی، سوہاک، سیال،
• ، کھنگس، کادیان، کجلا، کاک، کاکڑاں / کاکڑ، کاٹھیا، ککے، کلان، کاہلون، کلکل، کانگرائے، کھرل، کٹاری، کشوان، کھر، کھیر، کھرپ/ کھرب، کھتری، کھٹکل، کھوکھر، کلیر، کوہاد، کلار، کوندو، کنتل، کٹاریا/کٹار
• ، گالان، گتھوال، گورایہ، گزوا، گھمن، گور/ گوریا، گریوال، گلیا، گوہیل، گمر

،گرلات، گوندل، گسر، گوپی رائے، گکلن، گل/گیلانی، گزوا، گوھا

• ، ہالا، ہنس، ہیر، ہدا، ہینگا
• ، لالی، للی، لکھن پال، لامبا، لاتھر، لتھ وال، لوچب، لوہان، لوہاریا، لنگڑیال،لیل،
• ، مچھر/ ماتھر، مدیرنا، مدھان، ماہل، ملک، مل، ملھی، منکا/ مان، منگٹ، مند/منڈ، مندر، ماولا، موہلا، منہاس، مردھا، مٹھا، موکھر، مور، مانگٹ، مدرا، مدیرنا
• ، ناپال، نلوہ، ناندل، نین، نیپال، نروال، نوہار، ناصر، ناہر، نجار، نونیا/ نون
• ، ورک، ورائچ، وٹ دھن، وَلہ

جٹاں دیاں گوتاں

تھہیم ، بھٹا ، رمتال ، ککے ، لنگاہ ، چھینا ، لیل ، سمرا وغیرہ جٹّ گوت مغربی میدانی علاقیاں وچ ملدے ہن ۔ سندھ اتے لوئر چناب دے جٹّ کھیتی کردے ہن ، پر مغربی میداناں دے جٹّ آرائیاں وغیرہ توں کھیتی دا کم کرواؤندے ہن اتے آپ ودھیرے دھیان پسوں پالن ول ہی لاؤندے ہن ۔ اپر سندھ دے علاقے وچ جٹّ نوں ہندکی وی آکھدے ہن ۔ سندھ توں پار دے علاقیاں وچ جٹاں جاں ہندکیاں وچ راجپوت اتے ‘ اوان’ لوک وی رلے ملے ہن ۔ سالٹ رینج تے اٹک۔کیملپور کھیتر وچ ہر کھیتی کرن والے ، بھاویں اوہ ہندو مول دا اے جاں مسلمان مول دا ، نوں ‘ جٹّ’ ہی سمجھیا جاندا اے پر ایہناں وچ اوان ، گاکھڑ پٹھان ، سید ، قریشی اتے راجپوتا نوں شمار نہیں کیتا جاندا۔ سن 1947 توں پہلاں انونڈے پنجاب دے گجرات ، گجراں والہ اتے سیالکوٹ ضلعیاں وچ جٹاں دیاں کئی گوتاں سن ۔ ایہناں وچ کجھ راجپوتاں وچوں نکلن دے باو جود وی جٹاں وچ ہی گنے جاندے ہن ۔ دھنیال ، بھکھرال ، جنجوآ ، مہناس وغیرہ گوت اجیاے ہی گوت ہن ۔

جٹاں اتے راجپوتاں وچ آپسی مت-بھید خالصے دی سرجنا توں بعد ہی آیا ۔ سری گرو گوبند سنگھ جی نے جدوں جات-پات دا انتر ختم کرکے خالاسا پنتھ بنایا تاں راجپوت اس گل نال سہمت نہیں سن ، جدوں کہ بہو-گنتی وچ جٹّ اس پنتھ دے عقیدت مند سن ۔ سٹے وجوں ایہی راجپوت خالصہ راج ویلے جٹاں دی ایرخا اتے نفرت دے پاتر بنے ۔

مغربی علاقیاں وچ سیال کوٹ دے جٹّ ہی اجیاے ہن ، جنہاں نے اپنے پرانے رسم رواج قایم رکھے ۔ دیو ، سرائ ، گورایا ، کاہلو ٹینگھ اتے گھمن گوت سیال کوٹ ، گرداس پور اتے ڈوگراں والہ ضلعیاں وچ ملدے ہن ۔ ایہناں توں علاوہ کجھ ساہی ، ہنجرا ، باجوا وغیرہ گوت وی اسے علاقے دے ہن ۔ ایہناں توں علاوہ گریوال ، ڈھلوں ، سندھاوالیا ، سیکھوں وی جٹاں دیاں مشہور گوتاں ہن ۔

پنجاب دے مرکزی ضلعیاں ، ستلج دے اپری حصے اتے پوربی میداناں وچ رہن والے کجھ کو جٹّ قبیلیاں دا پنجاب دے اتہاس وچ اپنا ہی یوگدان اے ۔ اتھوں دے اک اگھے گوت سدھو-براڑو جو اپنا مول راجپوتاں نوں مندے سن ، ہن جٹّ ہی اکھواؤندے ہن ۔ پٹیالا ، نابھا اتے جیند دا شاہی پروار اسے ہی گوت نال متعلق اے ۔ ورک اک اجیہا گوت اے ، جو ہن وی راجپوتاں نوں ہی اپنا مول مندا اے ۔ ایہہ لوک محنتی ، درڑھ نشچے والے اتے سخت جیون بتیت کرن والے منّ جاندے ہن ۔

لہور اتے فروزپور ضلعیاں وچ رہن والے جٹاں وچوں گل اک اگھا چوہان گوت اے ۔ سکھ راج ویلے ایہناں نوں کافی مشہوری حاصل ہوئی ۔

مان جٹاں دا اک ہور اگھا گوت اے ۔ بھلر ، مان ، ہیر ، اوڈی ، بلّ ، پنو ، ماہل ، اؤلکھ ، دھاریوال ، سراں ، مانگٹ ، ڈھینڈسا ، چہل وغیرہ اس علاقے دے کجھ ہور اگھے گوت ہن ۔

رندھاوا ، کنگ ، سوہل ، بوٹا ، بینس ، اٹھوال وغیرہ گوت امبالے توں گرداس پور تک دے پہاڑاں دی ترائی والے علاقیاں وچ ملدے ہن ۔ سکھ علاقیاں وچ جٹاں دی ودھیرے مانتا ہون کارن ایہہ اپنے آپ نوں راجپوت نہیں اکھواؤندے سن ۔ منج اک اجیہا گوت اے ، جو گرداس پور وچ ملدا اے اتے اس وچ جٹّ اتے راجپوت دوویں ہی ملدے ہن ۔ ٹینگھ کلو کاہلوں للی جٹ گورادسپور تے نارووال چ ہن۔

جمنا دریا دے نیڑے دے ضلعیاں جیند ، روہتک اتے ہسار وچ ملدے جٹّ قبیلے جاٹ اکھواؤندے ہن ۔ ایہہ لوک عامَ طور تے ہندو دھرم نوں مندے ہن ۔ ایہناں دے رسم-رواج ایہناں نوں بیکانیر توں اتھے آ کے وسیا درساؤندے ہن ۔ ایہہ لوک وی کھیتی کردے ہن اتے ایہناں نال ایہناں دیاں عورتاں کھیتی دے کم وچ پوری مدد کردیاں ہن ۔ گجر ، اہیر وغیرہ گوتاں وچ بیواہ ویاہ دی رسم عامَ پرچلت اے ۔ اٹوال ، ڈوگر ، جاکھڑ ، سنگوان ، دیہیا ، گولیا ، رتھی ، اہلاوت ، دیسواس ، دھنکر ، بیہنیوال ،ڈوگرہ، نیک وغیرہ ایہناں دے کجھ گوت ہور ہن جو دکھن-پوربی ضلعیاں وچ عامَ ملدے ہن ۔^[۳]

جٹّ سکھاں نوں سکھ دھرم دی ریڑ دی ہڈی کیہا جاندا اے۔ سکھ دھرم وچ جٹاں دی گنتی سبھ توں جادا اے۔^[۴] جٹاں دے مول بارے ودوان اتے اتہاس- کار اک مت نہیں ہن۔ میجر ٹوڈ اتے جنرل کنگھم ورگے کھوجی ایہناں نوں انڈوستھیئن نسل دے لوکاں وچوں مندے ہن۔ اوہناں مطابق ایہہ لوک عیسیٰ توں لگبھگ اک سو سال پہلاں منڈ قبیلے نال سندھ راہیں پنجاب وچ داخل ہوئے اتے اس توں بعد سارے بھارت وچ پسردے گئے۔ ایہناں دا پچھوکڑ راجپوتاں نال جا جڑدا اے۔ کئی ایہناں نوں راجپوتاں وچوں نکلیا مندے ہن۔ جیسلمیر، مارواڑ نال کئی جٹّ ذاتاں دا تعلق اے۔ اتھوں ہی ایہہ اٹھ کے پنجاب وچ آئے اتے کھیتی باڑی دے کم وچ رجھ گئے۔ ایہناں دی بہادری اتے دلیری دب جہی گئی کیونکہ ایہناں نوں طاقت-مظاہرہ دا موقہ ہی نا ملیا۔ خالصے دی سرجنا نال ایہناں دے دبے ہوئے گناں نوں ابھرن دا موقع ملیا۔ بندہ بہادر توں بعد دل خالصہ اتے سکھ مسلاں دے دور وچ ایہناں نے وڈی گنتی وچ امرت پان کر کے جو بہادری دا پرچی دتا، اوہ اتہاس مشہور اے۔ جٹّ جماندرو سپاہی اے، پر کھیتی دے کتے وچ وی اس دا کوئی مقابلہ نہیں۔ پنجاب دے جٹّ ججھارو، دلیر ، آکڑکھانہ، عزت لئی مر مٹن والے ، منہ-پھٹ اتے شوخ سبھا والے ہن۔ کہی ہوئی گل اتے مر مٹنا جٹّ دا دھرم اے۔ ‘جٹّ’ اصل معنےآں وچ ‘مرد ’ اے اتے اس دی مردانگی اس نوں ہورناں فرقیاں تے دھرماں والیاں توں نکھیڑدی اے۔ جٹّ کسے نوں مارن تونڈردے نہیں 2015 دی پولیس کاروائی مطابق گوتاں دے حساب نال 83% قتل کیس جٹاں تے ہن۔ سیانے کہندے ہن جٹّ ویر کماؤنا ستّ پیڑیاں تک رکھدے ہن۔ مر جاندے نے پر وار کماؤنا نہی بھلدے ۔ تانہی کہندے ہن جٹّ تے اٹھدا وار بڑا خطرناک ہندا اے ۔ لوک تانہی جٹّ نال ویر رکھن توں ڈردے ہن۔ ، زمین اتے پانی نوں ہتھیاؤن جاں راکھی کرن لئی کیتے گئے تشدد نوں اوہ جائز سمجھدے ہن۔ جٹّ فوج اتے پولیس وچ سیوا کرنا چنگا سمجھدے ہن۔ اسے کرکے جٹّ نوں دیس دا راکھا ، انداتا اتے انکھیلا شبداں نال وششٹ کیتا جاندا اے۔ چنگی خوراک کرکے ایہہ جسامت دے تکڑے ہندے ہن۔ شراب دی ورتوں کرنو سنکوچ نہیں کردے ، سگوں نسنگ پیندے ہن۔ عیاشی ول اک دم جھک جاندے ہن۔ دل خالصہ دے یگ وچ ایہہ بہت زیادہ دھرمی سن ، پر جیوں ہی سرداریاں ملیاں، عیاشی ول ودھدے گئے اتے اپنے آچرن توں اتنے اکھڑے کہ راج ہی گنوا بیٹھے۔ پر جدوں قوم اتے سنکٹ بندا اے، تاں کسے پرکار دی قربانی دین وچ ہچکچاہٹ نہیں کردے۔ اکالیاں دے مورچے ایہناں دے سر تے ہی جتے جاندے ہن۔ اج-کلھ پنجاب راج-پربندھ وچ ایہناں دی سرداری اے۔ دیس- ونڈ توں پہلاں ماجھے دے جٹّ سکھاں دی چڑھت ہندی سی ، پر ہن مالوے دے جٹّ بوہتے پربل ہن^[۵]

ہور دیکھو

• مسلمان جٹ
• سکھ جٹ

باہرلے جوڑ

جٹاں دیاں کہاوتاں

جٹ قبیلے

• بھٹا
• بسراء
• سراء
• وڑائچ
• دھوتھڑ
• گادڑی
• دیسوال (ڈیسی)
• رندھاوا
• سدھو
• ہنجراء
• چٹھا
• تھتھال
• گل
• ڈھینگ (ٹینگھ)
• وڑائچ
• کاہلوں
• کلو
• للی
• چدھڑ
• بنگیال
• مہوٹا
• کلار کلیر
• رمتال
• دھیہ
• ککے
• کھرل
• سپراء
• سدراج
• سیال
• ہوندل
• واہلا
• ڈھڈی
• انٹال
• سوہی
• رانجھا
• چیما
• ملہی
• وریا
• پوار
• ملہی
• چٹھا
• کھوکھر
• بریاڑ
• گوندل
• کنگنا، کانگ، کنگ
• سندھو
• سہوتا
• لیل

مشہور لوک

1. امام ابوحنیفہ رحمۃ اللہ علیہ
2. گوتم بدھ
3. مولانا سردار احمد محدث اعظم
4. خواجہ نورمحمد مہاروی
5. رائے احمدخاں کھرل شہید
6. چوہدری جی ایم سراء جٹ (مقیم جرمنی)
7. بابا ہرنی شاہ شرقپوری۔
8. بابا شاہ جمال نوشاہی جھنگی والے، گورداس پور،
9. -بابا داؤد شہید گجرات
10. -بابا صادق بھلوالوی
11. -چودھری پرویز الہی
12. -چودھری شجاعت حسین
13. -جنرل قمر جاوید باجوا
14. -بابا بہاول بخش وڑائچ
15. مہاراجہ رنجیت سنگھ
16. مہاراجہ سورج مل
17. مہاراجہ ہرش وردھن
18. مہاراجہ اتو خیگل ورک
19. ملکہ تومریس مساگیٹے
20. مرزاجٹ کھرل
21. دھیدو رانجھا جٹ
22. باگھا بوٹا ٹینگھ
23. سلطان ٹیپو سلطان سپرا
24. چرن سنگھ ٹیواتھیا
25. نواب لیاقت علی خان مندھن جاٹ

لوک ایسے ای گوت نال تعلق رکھن آلے نیں۔

حوالہ جات

• جاٹ۔ معارف اسلامیہ
• جیمزٹاڈ۔ تاریخ راجستان جلد اول
• بی ایس ڈاہیا۔ جاٹ
• اعجاز الحق قدوسی۔ تاریخ سندھ
• سیّد سبط الحسن صغیم، سکھ جذبوں کا سفر
• احمد یار خان، رات کا راز
• ڈاکٹر نبی بخش بلوچ، تقلیمات چچ نامہ
• لی بان، تمذن ہند
• اکرام علی ملک۔ تاریخ پنجاب
• بلوچستان گزٹیر
• ویمرے۔ تاریخ بخارا
• حامد اللہ کوفی، چچ نامہ
• ابسن پنجاب کی ذاتیں

حوالے

1. لکھاری : مکھ اڈیٹر ڈاکٹر۔ ہربھجن سنگھ سں۔ کلوندر سنگھ اتے محبت سنگھ، سروت : شری گرو گرنتھ کوش (شریمہت پنڈت گیانی ہزارا سنگھ کرت)، ڈاکٹر۔ بلبیر سنگھ ساہت مرکز، دیہرادون، پنجابی یونیورسٹی
2. لکھاری : بھائی کانھ سنگھ نابھہ، سروت : گرشبد رتناکار مہان کوش، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالا۔
3. لکھاری : مکھ اڈیٹر ڈاکٹر۔ ہربھجن سنگھ سں۔ کلوندر سنگھ اتے محبت سنگھ، سروت : شری گرو گرنتھ کوش (شریمہت پنڈت گیانی ہزارا سنگھ کرت)، ڈاکٹر۔ بلبیر سنگھ ساہت مرکز، دیہرادون، پنجابی یونیورسٹی، جٹّ سروت : پنجابی عالمی کوش–جلد دسویں، بولی ڈیپارٹمنٹ پنجاب
4. en.wikipedia.org/wiki/Jatt Sikh
5. http://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%9C%E0%A9%B1%E0%A8%9F%20%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B1%E0%A8%96