آرمینیا توں آذریاں دی بے دخلی ۲۰ويں صدی وچ جبری نقل مکانی تے نسلی صفائی دے طور اُتے ہوئی۔ [۱][۲][۳][۴] ۲۰ ويں صدی دے دوران، آرمینیا تے جمہوریہ آذربائیجان وچ کئی تنازعات وچ ، لکھاں آذربائیجانی جبری طور اُتے بے گھر ہوئے، تے بوہت سارے ہلاک تے زخمی ہوئے۔ ۱۹۸۸ توں جلاوطنی جزوی طور اُتے جمہوریہ آذربائیجان توں آرمینیائی باشندےآں دی ملک بدری دے جواب وچ سی۔ [۲]
۲۰ويں صدی دے اوائل وچ آرمینیا تے جمہوریہ آذربائیجان دے درمیان نسلی جنگ دے نتیجے وچ ، ہور آرمینیا تے جمہوریہ آذربائیجان دے قوم پرستاں دی ہم آہنگی دی پالیسیاں دے نتیجے وچ، بوہت سارے لوکاں نوں آبادی دے اہم حصےآں دی نسلی صفائی دے لئی بے دخل کر دتا گیا سی۔ آرمینیا تے جمہوریہ آذربائیجان۔ [۶] آذریاں دی جلاوطنی تے ملک بدری ۱۹۱۸ دے وسط وچ آرمینیائی نیم فوجی دستےآں دے ذریعے شروع ہوئی جنہاں نے اندرانیک اوزانیان دی قیادت وچ صوبہ سیونک وچ نسلی صفائی دے دوران مسلم بستیاں دی تباہی وچ کلیدی کردار ادا کيتا۔ برطانوی فرمان دے ذریعے، سیاسی وجوہات دی بنا پر، اس نے اندرانیک نوں اپنی سرگرمیاں نوں نگورنو کاراباخ تک ودھانے دی اجازت نئيں دی۔ اندرانیک نے آذربائیجانیاں دی جگہ مشرقی اناطولیہ دے ۳۰٬۰۰۰ آرمینی باشندےآں نوں لے لیا، خاص طور اُتے دو صوبےآں مش تے بٹلیس تاں۔ ترکی توں لیائے گئے کچھ آرمینیائی پناہ گزین زنگوار وچ ہی رہ گئے، جدوں کہ بوہت سارے آرمینیائی یریوان تے صوبہ ویوٹس دزور وچ آباد ہوئے، جتھوں مسلماناں نوں نسلی ہم آہنگی دے لئی کڈیا تے کڈ دتا گیا۔ [۶] سوویت یونین اکیڈمی آف سائنسز دے قفقاز مجموعه قوم شناخت دے اعدادوشمار دے مطابق، آرمینیا وچ مسلم بستیاں نوں آرمینیائی انقلابی فیڈریشن نے "ملک نوں باہر دے لوکاں توں پاک کرنے" دی پالیسی دے لئی نشانہ بنایا۔ [۷] تاں ڈیٹا اکٹھا کرکے:
1897 وچ ، صوبہ سیونک دی ۱۳۷٬۹۰۰ نسلی آبادی وچوں ۶۳٬۶۰۰ آرمینیائی (۴۶٫۲٪), ۷۱٬۲۰۰ آذربائیجانی (۵۱٫۷٪) تے ۱٬۸۰۰ کرد (۱٫۳٪) سن ۔ لیکن ۱۹۲۲ وچ زرعی مردم شماری دے مطابق؛ صوبہ سیونک دے ۶۳٫۵ ہزار افراد وچوں تقریباً ۵۹٫۹ ہزار آرمینیائی (۸۹٫۵٪)، ۶٫۵ ہزار آذربائیجانی (۱۰٫۲٪) تے ۰٫۲ ہزار روسی (۰٫۳٪) سن ۔ [۷]
امریکی مؤرخ فیروز کاظم زادہ دے مطابق، آرمینیائی مورخ بوریان [پ ۱] دا حوالہ دیندے ہوئے، آرمینیا دی دشناک حکومت ۱۹۱۸–۱۹۲۰ دے درمیان مسلماناں دی آبادی نوں بے دخل کرنے، تصادم تے جائیداد ضبط کرنے دے لئی قائم کيتی گئی سی۔ [۸] فیروز کاظم زادہ دا ایہ وی دعویٰ اے کہ آرمینیائی فوج دے قبضے دے بعد ترکی دے زیر کنٹرول علاقے وچ مسلماناں نوں نیست و نابود کر دتا گیا۔ [۸] دوسری طرف ٹینر [پ ۲] دا دعویٰ اے کہ قتل عام مبالغہ آمیز یا من گھڑت سی۔ [۹]
سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا توں آذربائیجانیاں دا اخراج
ویہويں صدی وچ ، پسماندگی، امتیازی سلوک تے جرائم دا دور اکثر آرمینیائی آذربائیجاناں اُتے مجبور کيتا جاندا سی [۱۰] ، جس دی وجہ توں ملک دی نسلی ساخت وچ نمایاں تبدیلیاں آئیاں ۔ ناگورنو دے آغاز توں پہلے ہی آذربائیجانی آرمینیا وچ سب توں وڈی اقلیت سن ۔ - کاراباخ جنگ ۔ ۱۹۰۵–۱۹۰۷ وچ ، یریوان دے گورنر نے آرمینیائی تے آذربائیجان دے درمیان تنازعات دا علاقہ روسی حکومت دے حوالے کے دتا سی، جس نے ۱۹۰۵ وچ روسی انقلاب دے دوران قوم نوں مشتعل کيتا سی۔ [۱۱]
۱۹۱۸ دے بعد، سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا تے سوویتسوشلسٹ جمہوریہ آذربائیجان دے درمیان سرحد اُتے جنگ دوبارہ شروع ہوئی، [۱۲] تے آرمینیائی پناہ گزیناں دی آمد دے نال جنگ آرمینیا وچ مسلماناں دے قتل عام دا باعث بنی۔ [۱۰][۱۳][۱۴] اندرانک اوزانیان تے روبن ٹرمیناسین نے مسلم بستیاں دی تباہی وچ ترکی وچ آرمینیائی پناہ گزیناں دے نال آبادیاں نوں ملیا کے نسلی ہم آہنگی دا اک منصوبہ بند منصوبہ دوبارہ شروع کيتا۔ [۱۵] اس دے بعد انہاں تمام جلاوطنیاں دی وجہ توں آذربائیجان دی آبادی وچ کمی آئی۔ جداں جداں تنازعہ کم ہويا، انہاں دی آبادی ودھ کے ۱۳۱٬۰۰۰ ہو گئی۔ [۱۶] ۱۹۴۷ وچ ، کمیونسٹ پارٹی آف آرمینیا دے پہلے سکریٹری گریگور آرٹینوف نے سوویت یونین دے وزراء دی کونسل نوں آذربائیجان دے آذربائیجانی کارکناں نوں سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آذربائیجان وچ واپس بھیجنے دے منصوبے دے اک حصے دے طور اُتے اسٹالن دی طرف توں جاری کردہ اک فرمان جاری کرنے اُتے آمادہ کيتا۔ [۱۷]
اس حکم نامے دے مطابق آذربائیجان نوں سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آذربائیجان نے ۱۹۴۸ تے ۱۹۵۱ دے درمیان بعض ذرائع توں مسترد کر دتا سی ۔ [۱۸][۱۹] بیرون ملک آرمینیائی باشندےآں دے داخلے دی راہ ہموار کرنے دے لئی، جنھاں چار سالاں دے دوران سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا توں ۱۰۰٬۰۰۰ آذربائیجانیاں نوں جلاوطن کيتا گیا سی۔ انہاں دی آبادی ۱۹۵۹ وچ کم ہو کے ۱۰۷۷۴۸ رہ گئی۔ [۲۰] تے ۱۹۷۹ وچ ، آذربائیجانیاں دی تعداد ۱۶۰٬۸۴۱ سی تے آرمینیا دی کل آبادی دا ۵٫۳٪ سی۔ [۲۱]یریوان وچ آذربائیجان دی آبادی، جو کدی ۱۹۵۹ تے اس توں پہلے دی اکثریتی آبادی سی، ۱۹۸۹ وچ ۰٫۷٪ توں کم ہو کے ۰٫۱٪ رہ گئی۔ [۱۸]
آرمینیا وچ آذری آبادی دے اعداد و شمار
بے دخلی تے دوبارہ آبادکاری دا شیڈول
۱۹۴۷ - سوویت یونین نے آذربائیجان دی سوویت آرمینیا توں سوویتآذربائیجان دی طرف جبری ہجرت اُتے وزراء دی کونسل دی اک قرارداد منظور کيتی۔
۱۹۴۷–۱۹۵۰ – سوویت آرمینیا توں آذربائیجانیاں دا اخراج
نومبر ۱۹۸۷ - آرمینیا دے [پ ۳] علاقے وچ آذربائیجانیاں اُتے حملہ
۲۵ جنوری ۱۹۸۸ - آرمینیا دے [پ ۴] علاقے توں آذربائیجانیاں دی وڈے پیمانے اُتے ملک بدری
۲۱ فروری ۱۹۸۸ – یریوان وچ وڈے پیمانے اُتے مظاہرے شروع ہوئے۔
۱۹۸۸ - آرمینیا توں آذربائیجانیاں دی وڈے پیمانے اُتے ملک بدری
۱۹۲۶–۲۰۱۱ دے اعداد و شمار تے فیصد دے لحاظ توں آرمینیا وچ آذریاں دی تعداد وچ تبدیلی
۱۹۸۸ وچ نسلی صفائی دے نتیجے وچ جمہوریہ آرمینیا وچ ہم آہنگی دا آخری مرحلہ ہويا۔ بالآخر، آرمینیائی آبادی آرمینیا دی کل آبادی دے ۹۸٪ تک پہنچ گئی۔ انہاں واقعات دی ذمہ داری آرمینیائی قوم پرستاں دے نال نال جمہوریہ دی حکومت اُتے عائد کيتی گئی سی، [۲۲] آذری آبادی دے زندہ بچ جانے والےآں نوں ۱۹۹۱ وچ آرمینیا توں کڈ دتا گیا سی۔ [۲۳]اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین دے مطابق، آذری آبادی، جو ۱۹۸۸ تک آرمینیا دی سب توں وڈی نسلی اقلیت سی، نوں سمگیت تے باکو وچ آرمینیائی نسل کشی دے بعد مقامی حکام دی مدد توں بے دخل کر دتا گیا سی۔ [۲۴] اج، آرمینیا سابقہ سوویت جمہوریہ دے درمیان واحد ملک اے جس دی آبادی ۹۷٫۹٪ نسلی آرمینیائی اے۔ [۲۵]اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین دا اندازہ اے کہ آرمینیا وچ آذری آبادی صرف ۳۰ توں زیادہ اے۔ [۲۶] انہاں وچوں زیادہ تر پینڈو علاقےآں وچ رہندے نيں تے مخلوط خانداناں دے ارکان نيں (عام طور اُتے آذری سوانیاں دی شادی آرمینیائی مرداں نال ہُندی اے )۔ سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا دے علاقے وچ قصبےآں تے شہراں دے ناواں وچ تبدیلی دے نال ذاتی خصوصیات وچ تبدیلیاں آئیاں ۔ مجموعی طور پر، آرمینیائی SSR وچ ۶۰۰ توں زیادہ علاقےآں دے ناں ۱۹۲۴ توں ۱۹۸۸ تک تبدیل کيتے گئے سن ۔ [۲۷] باقی نوں ترکی توں آرمینیائی بولی وچ تبدیل کر دتا گیا جس توں نواں ناں لبھن وچ وقت لگا۔۲۰۰۶ وچ ۲۱ قصبےآں دے ناں تبدیل کر دتے گئے۔ آرمینیا دے ثقافتی تنوع وچ آذریاں دی شراکت نوں، جداں عاشق سبھیاچار، نوں شدید نقصان پہنچیا۔ بالآخر آذری سبھیاچار اس ملک توں غائب ہو گئی۔ [۲۸]
یریوان وچ آبادی دے ڈھانچے وچ تبدیلیاں
۱۸۹۷ وچ ، یریوان وچ ۲۹٬۰۰۶ لوک رہندے سن، جنہاں وچوں ۱۲٬۵۲۳ آرمینیائی تے ۱۲٬۳۵۹ آذربائیجانی سن ۔ [۲۹]روسی سلطنت دی ۱۸۹۷ دی مردم شماری دے مطابق، آذربائیجانی ( تاتار ) یریوان دی ۲۹٬۰۰۰ آبادی وچوں ۱۲٬۰۰۰ (۴۱٪) اُتے مشتمل سن ۔ [۲۹][۳۰] پر، کئی سالاں توں منظم نسلی تطہیر دے دوران تے ایران تے سلطنت عثمانیہ توں آرمینیائیاں دی ہجرت دے دوران، آرمینیا دے راجگڑھ نوں اک وڈی آرمینیائی آبادی دا سامنا کرنا پيا۔ ۱۹۵۹ دی مردم شماری دے مطابق، آرمینیائی ملک دی آبادی دا ۹۶ فیصد سن تے ۱۹۸۹ وچ ۹۶٫۵ فیصد توں زیادہ سن ۔ تے آذربائیجانی ۱۹۸۹ وچ یریوان دی آبادی دا صرف ۰٫۱٪ سن ۔ [۳۱] یریوان وچ جبری آبادی وچ تبدیلی آرمینیائی انقلابی فیڈریشن دے آرمینیائی قوم پرستاں دی مدد نال کيتی گئی۔ انہاں نے مقامی مسلماناں نوں ڈریا دھمکا کر یریوان دی آبادی نوں آرمینیائیاں دے حق وچ بدل دتا۔ [۳۲] نسلی تطہیر دے نتیجے وچ ، نہ صرف آذربائیجانیاں نوں یریوان توں کڈ دتا گیا بلکہ یریوانوچآذربائیجانی مسجد نوں وی تباہ کر دتا گیا۔ [۳۳][۳۴]
ذرائع
↑Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
↑ ۲.۰۲.۱Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
↑A second reason for Armenian unity and coherence was the fact that progressively through the seventy years of Soviet power, the republic grew more Armenian in population until it became the most ethnically homogeneous republic in the USSR. On several occasions local Muslims were removed from its territory and Armenians from neighboring republics settled in Armenia. The nearly 200,000 Azerbaijanis who lived in Soviet Armenia in the early 1980s either left or were expelled from the republic in 1988–89, largely without bloodshed. The result was a mass of refugees flooding into Azerbaijan, many of them becoming the most radical opponents of Armenians in Azerbaijan.Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
↑Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
↑Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).Page ماڈیول:Citation/CS1/en/styles.css has no content.
↑ ۶.۰۶.۱Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
↑ ۷.۰۷.۱Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
↑ ۸.۰۸.۱Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
↑Akcam, Taner (2007), A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility, Picador, pg.330
