خط رقعہ

خط دیوانی وچ اک اخبار دا سرورق

خط رقعہ اسلامی خطاطی دا اک خط اے جو خط دیوانی تو‏ں مشتق ہويا ا‏‏ے۔ ابتداءً اِس خط نو‏‏ں خط دیوانی ہی سمجھیا جاندا سی مگر بعد وچ اِسنو‏ں منفرد تے وکھ خط تصور کيتا گیا۔ ترک عثمانی سلاطین دے عہدِ حکومت وچ اِس خط نو‏‏ں خط دیوانی د‏‏ی طرح ہی رائج کيتا گیا تے اُس جداں ہی فروغ ملا۔ بعض مصنفاں نے اِسنو‏ں خط رقاع ہی سمجھیا اے مگر ایہ مغالطہ محض غلطی اُتے مبنی اے کیونجے خط رقاع اک وکھ خط اے ۔خط رقعہ اسلامی خطاطی وچ اوہ واحد خط اے جو سہل ترین خط سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ عرب ملکاں وچ ایہ خط انتہائی مقبول ا‏‏ے۔ ہر نجی تحریر خط رقعہ وچ لکھی جاندی اے، البتہ پاکستان، ایران تے بھارت وچ لوک اِس خط تو‏ں ناواقف نيں تے اِنہاں ملکاں وچ ایہ خط مقبول وی نئيں ہوسکا۔ بلکہ ایتھ‏ے خط شکستہ مقبول ا‏‏ے۔ ^[۱]

تریخ

خط رقعہ دراصل خط دیوانی تو‏ں ہی اخذ ہويا اے، گویا ایہ خط دیوانی د‏‏ی سہل ترین صورت ا‏‏ے۔ رقعہ وچ خط دیوانی نو‏‏ں زیادہ آسان ترین بنایا گیا اے تاکہ لکھنے وچ روانی تے آسانی برقرار رہے۔اِس خط اُتے تحقیق کرنے تو‏ں معلوم ہُندا اے ایہ خط نسخ تے خط دیوانی تو‏ں مل ک‏ے وجود وچ آیا اے، بلکہ جے ایويں کہیا جائے کہ خط رقعہ، خط نسخ، خط دیوانی، خط نستعلیق تے خط سیاقت تو‏ں مل ک‏ے وجود وچ آیا اے، تاں غلط نئيں ہوئے گا۔ ابتداء وچ خط رقعہ نو‏‏ں خط دیوانی د‏‏ی ہی اک روش سمجھیا جاندا سی۔ اس لحاظ تو‏ں مؤرخین اِس خط دے آغاز نو‏‏ں 882ھ مطابق 1481ء تو‏ں تسلیم کردے نيں۔ لیکن بعد وچ اِس خط نے بالکل جداگانہ شکل اختیار کرلئی- خط رقعہ نو‏‏ں جداگانہ شکل دینے والا سلطان عبدالمجید اول دا مشہور استاد ممتاز بک سی۔ اوہ اس خط دا زبردست ماہر سی تے اُسی نے اِس نو‏‏ں فروغ دتا۔ خط دے قواعد تے ضوابط مدون کیتے، ورنہ اِس تو‏ں پہلے ایہ خط دیوانی تے خط سیاقت دے نال ہی مخلوط لکھیا جاندا سی۔ ^[۲]

خصوصیات

• اِس خط وچ کلمات سِدھے تے کشادہ ہُندے نيں۔
• حروف تہجی چھوٹے تے تنگ لکھے جاندے نيں۔
• حروف سادہ ہُندے نيں، اِنہاں دے اندر خَم کم ہُندا اے تاکہ لکھنا آسان ہوجائے۔
• اس خط وچ خط دیوانی دے برخلاف دَور کم اے، تے سطح زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔ اس دا مقصد سرعت نگاری وچ آسانی پیدا کرنا ہُندی ا‏‏ے۔
• خط رقعہ خط دیوانی تو‏ں بہتر اے، روش تے واضح لکھیا جاندا اے تے نسبتاً منظم ا‏‏ے۔ اِسی وجہ تو‏ں اِس خط نو‏‏ں پڑھنا بہت آسان ا‏‏ے۔
• اِس خط وچ سطح 2/3 تے دَور 1/3 ا‏‏ے۔
• یہ خط تیزی تو‏ں لکھیا جاندا اے تے خط شکستہ نستعلیق د‏‏ی طرح لکھنے وچ نہایت آسان ا‏‏ے۔
• اِس خط وچ بعض حروف تے کلمات نے خاص شکلاں اختیار کرلئی نيں۔ آخری شوشہ کشیدہ دراصل حرف دا نقطہ ہُندا ا‏‏ے۔^[۳]

حوالے

1. اطلس خط: صفحہ 435- 438۔
2. تریخ خط تے خطاطین: صفحہ 139۔ مطبوعہ لاہور
3. تریخ خط تے خطاطین: صفحہ 139۔ مطبوعہ لاہور

سانچہ:اسلامی خطاطی