Pałac w Siedlcach - zabytkowy[1]pałac w zespole pałacowo-ogrodowy w mieście Siedlce.
Murowany pałac został wybudowany przez Kazimierza Czartoryskiego przed rokiem 1730. Powstał na miejscu dworów drewnianych, o których była wzmianka w 1698 roku. W latach 1769–1770 gruntowny remont pałacu przeprowadził Michał Fryderyk Czartoryski, syn Kazimierza.
W 1775 Aleksandra Ogińska odziedziczyła po ojcu Michale, pałac wraz z dobrami siedleckimi[2]. W latach 1779–1781 przebudowała ona pałac według planów Stanisława Zawadzkiego. W centralnej części została dobudowana górna kondygnacja wraz z nową elewacją frontową. Po bokach dobudowano dwa skrzydła poprzeczne. Całość budynku nabrała charakteru klasycznego. Była to pierwsza na ziemiach polskich budowla zawierająca motyw portyku kolumnowego[3].
Od 1774 Aleksandra zaczęła wystawić w pałacu sztuki teatralne. Jedną z pierwszych sztuk był „Pigmalion” według J.J. Rousseau. Po raz pierwszy w Polsce zaprezentowano w formie scenicznej folklor cygański w operze komicznej Franciszka Kniaźnina pt. „Cyganie” z muzyką jej męża Michała Kazimierza Ogińskiego. W pałacu odbywały się również festyny dworskie, wieczory poetyckie i koncerty. Widowiska te uświetniały okolicznościowe uroczystości.
W narożniku dziedzińca przed pałacem powstał portal sceniczny. W 1783 Aleksandra przebiła ul. Pałacową (obecnie ul. Kościuszki) ułatwiającą komunikację z rynkiem i kościołem parafialnym.
Po śmierci Aleksandry Ogińskiej w 1798 właścicielem stała się Izabela Czartoryska, która wymieniła dobra siedleckie na dobra rządowe na Lubelszczyźnie. W związku z tym od 1804 Siedlce stały się miastem rządowym, a pałac obiektem użyteczności publicznej. Do 1912 był siedzibą władz guberni, w 1915 był ewakuowanej z Wilna Dyrekcji Kolei, od 1921 Kurii Biskupiej, w latach 1924–1939 Gimnazjum Biskupiego, 1939–1944 niemieckiego Wermachtu, od 1950 miejscowych władz.
W 1944 podczas II wojny światowej pałac został spalony. Odbudowano go w 1950 przekształcając wnętrza pod względem użytecznym. W 1953 postawiono przed pałacem pomnik w kształcie sarkofagu, pamięci tym, którzy polegli w walkach o wyzwolenie w latach 1939–1945. W 1960 pałac przeszedł remont.
Dawniej zwany Aleksandrowem, obecnie Aleksandria. Założony w I poł. XVIII w formie parku „włoskiego”. Gdy właścicielami miasta stali się Czartoryscy, Aleksandra Ogińska zmieniła wygląd parku na sentymentalny według projektu Franciszka Salezego Sarnowskiego. Przed wizytą króla Stanisława Poniatowskiego w lipcu 1783, w parku powstały upiększające obiekty. Wyspy były otoczone kanałami, którymi pływano łodziami. Jedne z ważniejszych budowli (których było ponad trzydzieści) to:
domki mieszkalne księżnej
altany
łazienki
domek rybacki
meczet turecki
oranżeria
stajenka
wiatrak
sztuczne groty
teatr letni
Powiększony przez Aleksandrę Ogińską o część północno-zachodnią i wschodnią. W części wschodniej utworzyła ogród krajobrazowy zwany Aleksandrią. W XIX wprowadzono zmianę układu alei.
Park wydzierżawiono osobom prywatnym od ok. 1840. Następnie park przeszedł na własność miasta. W latach 1869–1909 południową i zachodnią część parku ograniczono żelaznym płotem, a od północnej – murowanym parkanem. Miejski Komitet Krzewienia Trzeźwości Publicznej organizował imprezy w parku, jak też opiekował się jadłodajnią i herbaciarnią.
Podczas II wojny światowej Niemcy rozebrali większość budowli w parku, m.in. teatr letni, restaurację i estradę. Obecnie park w niewielkim stopniu przypomina swoją świetność z przeszłości. Jest znacznie mniejszy, bez dawnego układu alejek i kanałów. O długiej historii parku przypominają ponad dwustuletnie drzewa, z których niektóre są uznane za pomniki przyrody.
Michalec, Danuta: Aleksandra Ogińska, Muzeum Okręgowe w Siedlcach 1999
Aby to mogło być ubogo, a chędogo, w proporcji moich możliwości” Przemiany siedleckiego pałacu Aleksandry Ogińskiej w świetle źródeł archiwalnych. W: Piotr Ługowski: LAUDATOR TEMPORIS ACTI. Studia z dziejów sztuki i kultury ofiarowane Księdzu Doktorowi Janowi Niecieckiemu w 65. rocznice urodzin. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015, s. 219-232. ISBN 978-83-8061-069-9.
Plan miasta Siedlce wyd. na zlecenie Wojewódzkiego Ośrodka Informacji Turystycznej w Siedlcach
Mapa topograficzna Polski, Siedlce – Oddział Topograficzny Sztabu Gen. WP
