Województwo pomorskie (1945–1950)

Województwo pomorskie

— województwo —
1945–1950
Państwo	Polska
Data powstania	1945
Data likwidacji	1950
Siedziba wojewody i sejmiku	Toruń (od 1 lutego do 31 marca 1945 r.) Bydgoszcz (od 1 kwietnia 1945 r.)
Powierzchnia	20 059 km²
Populacja (1948) • liczba ludności	1 413 444
• gęstość	70,5 os./km²
Tablice rejestracyjne	40-44
Położenie na mapie Polski

Województwo pomorskie – jedno z województw istniejących w Polsce w latach 1945–1950. Obejmowało teren obecnego woj. kujawsko-pomorskiego oraz fragmenty: pomorskiego, wielkopolskiego i warmińsko-mazurskiego. Było jednym z 14 województw w kraju.

Historia

Województwo pomorskie w przybliżeniu w przedwojennym kształcie reaktywowano dekretem z 21 sierpnia 1944 r. Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Miało ono z jednej strony nawiązywać do przedwojennego „Wielkiego Pomorza”, a z drugiej – uwzględniać odmienne terytorium państwa polskiego, ukształtowane po II wojnie światowej^[1].

Nowy Pomorski Urząd Wojewódzki rozpoczęto organizować 2 lutego 1945 r. początkowo w Toruniu. 2 marca 1945 r. na szczeblu rządowym zapadła decyzja o przeniesieniu urzędu i dalszej jego organizacji w Bydgoszczy. Decyzję tę motywowano uwzględnieniem dysproporcji potencjału społeczno-gospodarczego pomiędzy oboma miastami, w tym liczby ludności, która miała stanowić zaplecze dla władzy ludowej. Poszczególne agendy urzędu przemieszczano w okresie od kwietnia do lipca 1945 roku. Toruniowi jako rekompensatę zagwarantowano przodującą rolę w zakresie kultury i oświaty na Pomorzu. Znalazło to odzwierciedlenie w lokalizacji kadry byłego Uniwersytetu Wileńskiego w Toruniu w 1945 r.^[1]

30 marca 1945 r. dekretem rządu z województwa pomorskiego ze stolicą w Bydgoszczy wydzielono województwo gdańskie, złożone z 6 powiatów oraz terytorium byłego Wolnego Miasta Gdańska. Odtąd województwo pomorskie obejmowało jedynie południową część dawnego „Wielkiego Pomorza” stanowiąc obszar przejściowy między regionami centralnymi (warszawskie, łódzkie), a nadmorskimi. Przez wyłączenie terenów nadmorskich uzyskało ono charakter etnograficzny kujawsko-pomorski^[1].

7 lipca 1945 r. do województwa pomorskiego włączono dwa powiaty z Okręgu Zachodniopomorskiego: człuchowski i złotowski^[2]. Trudności w prowadzeniu jednolitej polityki gospodarczej i administracyjnej (oba powiaty jako poniemieckie podlegały Ministerstwu Ziem Odzyskanych) zaowocowały rozporządzeniem rządu z 29 maja 1946 r., na mocy którego oba powiaty zostały przekazane nowo powołanemu województwu szczecińskiemu^[1].

Lata 1945–1950 stanowiły okres kształtowania się województwa bydgoskiego, które nazywano pomorskim z uwagi na tradycję przedwojenną „Wielkiego Pomorza”. W tym czasie rozważano różne propozycje zmian terytorialnych, które częściowo zostały uwzględnione w reformie administracyjnej z 1950 r.^[1]:

• wyłączenie na rzecz Mazowsza powiatów: brodnickiego, lubawskiego i rypińskiego; postulat ten został częściowo uwzględniony w 1950 r. poprzez wyłączenie powiatu lubawskiego (od 1948 r. nowomiejskiego);
• wyłączenie na rzecz regionu Łódzkiego powiatu włocławskiego; zamierzenie to nie doszło do skutku wskutek protestu władz wojewódzkich w Bydgoszczy, które usiłowały zachować cały region etnograficzny Kujaw w stanie niepodzielonym;
• włączenie z Wielkopolski czterech powiatów pałuckich: żnińskiego, mogileńskiego, chodzieskiego i wągrowieckiego; postulat ten został częściowo uwzględniony w 1950 r. poprzez włączenie powiatów: mogileńskiego i żnińskiego do regionu bydgoskiego;
• włączenie z regionu Szczecińskiego powiatów: złotowskiego i człuchowskiego; postulat ten nie został zrealizowany przez władze centralne.

Województwo pomorskie – stan z 15 maja 1948 r.

Województwo posiadało 23 powiaty, wśród nich 5 miast wydzielonych i 47 niewydzielonych, 188 gmin wiejskich i 2391 gromad^[3].

Nr	Powiat		Miasto powiatowe	Pow. [km²]	Ludność
Województwo pomorskie (1945–1950)
1	brodnicki		Brodnica	912	51 330
2	Bydgoszcz miasto		Bydgoszcz	75	149 529
3	bydgoski		Bydgoszcz	1334	52 691
4	chełmiński		Chełmno	730	48 307
5	chojnicki		Chojnice	1854	64 520
6	Grudziądz miasto		Grudziądz	28	49 913
7	grudziądzki		Grudziądz	758	35 146
8	Inowrocław miasto		Inowrocław	37	39 839
9	inowrocławski		Inowrocław	1267	61 284
10	lipnowski		Lipno	1535	93 073
11	lubawski		Nowe Miasto Lubawskie	833	44 812
12	nieszawski / aleksandrowski		Aleksandrów Kujawski	1278	105 984
13	rypiński		Rypin	1188	74 944
14	sępoleński		Sępólno Krajeńskie	681	29 446
15	szubiński		Szubin	917	41 903
16	świecki		Świecie	1533	74 668
17	Toruń miasto		Toruń	59	76 749
18	toruński		Toruń	864	47 845
19	tucholski		Tuchola	1039	35 336
20	wąbrzeski		Wąbrzeźno	673	48 801
21	Włocławek miasto		Włocławek	25	52 970
22	włocławski		Włocławek	1300	81 805
23	wyrzyski		Wyrzysk	1101	59 549

Przypisy

1. Sudziński Ryszard: Kształtowanie się granic i podziału administracyjnego województwa pomorskiego (bydgoskiego) w latach 1945–1950. In. Zapiski historyczne TNT XXXVIII Rok 1973 z.2.
2. Monitor Polski nr 29, poz. 77.
3. Pomorski Dziennik Wojewódzki 1948, nr 16, poz. 145.