Własność

Zobacz też: inne znaczenia.
Ten artykuł należy dopracować:
od 2009-07 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł,
→ treść artykułu należy opracować w taki sposób, aby nie była polonocentryczna,
Napisać więcej tekstem ciągłym, mniej brykowo w punktach.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Własność (łac. prioprietas) – najszersze, podstawowe prawo rzeczowe, pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób (ius disponendi) (w jego ramach właściciel korzysta z maksimum uprawnień względem rzeczy). Oznaką korzystania z rzeczy są uprawnienia do posiadania (ius possidendi), używania (ius utendi), pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy (ius fruendi) (pożytki rzeczy – naturalne, np. płody, jabłka z sadu i cywilne, np. czynsz z tytułu dzierżawy lub najmu, odsetki od pożyczki albo leasingu itp.) oraz dysponowania faktycznego rzeczą (ius abutendi) (przetwarzanie rzeczy, zużycie, a nawet zniszczenie). Z kolei przez rozporządzanie rozumie się uprawnienia do wyzbycia się własności (np. przeniesienie, zrzeczenie, czy rozrządzenie na wypadek śmierci) i do obciążenia rzeczy poprzez ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, np. zastawu, hipoteki lub poprzez dokonanie czynności – zobowiązań dotyczących rzeczy o skutkach obligacyjnych, tj. oddanie w dzierżawę, najem, pożyczkę, leasing. Uprawnienia te nie stanowią granic prawa własności, które zakreśla obowiązujące ustawodawstwo. Co do zasady własność jest prawem niegasnącym wraz z upływem czasu.

Właściciel nie może ani korzystać z rzeczy, ani też nią rozporządzać w sposób sprzeczny z przepisami ustaw, zasadami współżycia społecznego czy społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa. Właścicielem może być każdy podmiot prawa cywilnego (osoba fizyczna, osoba prawna, ułomna osoba prawna), z pewnymi wyjątkami, np. zgodnie z polskim ustawą o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców właścicielem nieruchomości nie może być cudzoziemiec bez stosownego zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych (z wyjątkami określonymi ustawą)[1].

Współwłasność polega na tym, że własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Ochrona własności oparta jest na systemie roszczeń (windykacyjne lub negatoryjne), jakie przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa.

Własność jest funkcją rozwoju stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych. Na temat początków własności rzymskiej istnieje wiele hipotez. Powszechnie przyjmuje się, iż wcześniej wykształciło się prawo jednostki na rzeczach ruchomych, a dopiero później na nieruchomościach.

Własność przysługuje także w stosunku do zwierząt, które jednak nie są rzeczami (art. 1 ust. 1 u.o.z.). W zakresie nieuregulowanym przepisami o ochronie zwierząt stosuje się odpowiednio (tj. z zachowaniem tych przepisów) przepisy o rzeczach (art. 1 ust. 2 u.o.z.)[2].

Definicje własności

Negatywna definicja własności

Wskazywała, że właściciel mógł czynić ze swoją własnością wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.

Pozytywna definicja własności

Ustawodawca w regulacjach prawnych wyliczał uprawnienia właściciela pełnego.

  • Pozytywna strona własności wyrażana rzymską triadą uprawnień: prawo posiadania, prawo korzystania i pobierania pożytków, zużycia rzeczy i prawo rozporządzania.
  • Występowanie: Landrecht pruski z 1794 roku, Kodeks cywilny zachodniogalicyjski z 1797 roku, Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch, tom X Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1835 roku.
  • W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić pozytywną stronę prawa własności, czyli uprawnienia – atrybuty składające się na prawo własności jako prawo podmiotowe.

Własność w prawie francuskim

 Osobny artykuł: Własność (Francja).

Własność w prawie polskim

Regulacja prawna

Prawo własności zostało uregulowane w kodeksie cywilnym:

  • art. 140 – 154 – treść i wykonywanie własności;
  • art. 155 – 194 – nabycie i utrata własności;
  • art. 195 – 221 – współwłasność;
  • art. 222 – 231 – ochrona własności;
  • art. 9021 – 902² – przekazanie nieruchomości.

Nabycie i utrata własności – charakterystyka ogólna

Różne sposoby nabycia własności są nie tylko określone w prawie cywilnym, ale także konstytucyjnym, administracyjnym, karnym i wykroczeń.

Podstawowe sposoby nabycia własności w prawie rzeczowym to:

  1. przeniesienie własności na podstawie umowy
  2. zasiedzenie
  3. przemilczenie
  4. zrzeczenie (od 15 lipca 2006 r. nie jest co do zasady możliwe zrzeczenie się własności nieruchomości[3])
  5. nabycie w drodze egzekucji sądowej.
  • Wśród sposobów właściwych prawu konstytucyjnemu i administracyjnemu wymienić należy:
  1. nacjonalizację
  2. wywłaszczenie.
  1. przepadek narzędzi, które służyły lub miały posłużyć do popełnienia przestępstwa albo wykroczenia
  2. przepadek rzeczy pochodzących z przestępstwa albo wykroczenia (np. skradzionych).
  • Nabycie dzieli się na:
  1. nabycie pierwotne – nabywca nie otrzymuje prawa poprzednika, jego prawo jest zupełnie nowe (wyjątek zachodził, kiedy gmina nabywała własność nieruchomości, której właściciel się zrzekł, gmina ponosiła odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia)
  2. nabycie pochodne – prawo zostaje takie samo, zmienia się jedynie podmiot (nabywca nie może nabyć więcej praw niż posiada zbywający).

Sposoby nabycia własności

  • Pierwotne sposoby nabycia własności:
  1. zawłaszczenie (nabycie własności rzeczy ruchomej niczyjej przez jej objęcie w posiadanie samoistne – art. 181 KC)
  2. zasiedzenie (nabycie własności wskutek upływu wymaganego czasu posiadania – art. 172 i 174 KC)
  3. przemilczenie (nabycie własności rzeczy ruchomej wskutek braku zgłoszenia się dotychczasowego właściciela – art. 187 i 189 KC)
  4. odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy przez uprawnionego do ich pobierania – art. 190 KC
  5. przetworzenie, pomieszanie, połączenie rzeczy ruchomych – art. 192 i 193 KC
  6. nacjonalizacja
  7. nabycie w drodze egzekucji sądowej
  • Pochodne sposoby nabycia własności:
  1. przez dziedziczenie – art. 922 § 1 i 925 KC
  2. w drodze nadania przez władzę
  3. przez umowę przenoszącą własność – art. 155 KC

Przeniesienie własności

Przeniesienie przez umowy zobowiązujące do przeniesienia własności:

  • Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości wystarczy sama umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy (np. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny czy przekazania nieruchomości).
  • Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłej potrzebne jest oprócz umowy zobowiązującej do przeniesienia własności rzeczy także przeniesienie jej posiadania.
  • Do przeniesienia własności nieruchomości bezwzględnie konieczne jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego. Dotyczy to zarówno umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, jak i przenoszącej własność.
  • Do przeniesienia własności rzeczy ruchomych, zwierząt lub praw przepisy szczególne mogą wymagać zawarcia umowy w formie szczególnej, strony również mogą zastrzec taką formę pod określonym rygorem; zazwyczaj jednak umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy ruchomej i przenosząca własność nie wymaga zachowania formy szczególnej[4].

Ograniczenia prawa własności

Ochrona prawa własności

Środki ochrony własności to tzw. środki ochrony petytoryjnej: roszczenie windykacyjne oraz roszczenie negatoryjne. Oba roszczenia są wskazane w art. 222 kodeksu cywilnego. Dodatkowo właściciel może bronić się środkami ochrony posesoryjnej – chroniącymi posiadanie.

Utrata prawa własności

Utrata prawa własności przez dotychczasowego właściciela może nastąpić w wyniku:

  • celowego porzucenia rzeczy przez właściciela – dotyczy tylko rzeczy ruchomych
  • nabycia własności istniejącej rzeczy przez inny podmiot w sposób pierwotny albo pochodny (np. zawarcia przez właściciela umowy o przekazaniu nieruchomości na rzecz gminy, w której granicach znajduje się nieruchomość lub Skarbu Państwa)
  • zniszczenia rzeczy[5].

Historia

Własność w średniowiecznej Polsce

  • Określano ją jako dziedzictwo, dzierżenie wieczyste. Prawo średniowieczne nie tworzyło ścisłego wielkiego przedziału pomiędzy prawem własności a prawem na rzeczy cudzej. Własność zawierała prawo posiadania, użytkowania i – w dopuszczalnych przez prawo granicach – rozporządzania rzeczą i ustanawiania dziedzica. Typową dla średniowiecza była własność podzielona.
  • Sposoby nabywania własności (pierwotne i wtórne): zawłaszczenie rzeczy niczyjej lub porzuconej, zasiedzenie, zdobycz wojenna, prawo nadbrzeżne, z tytułu polowania i rybołówstwa, przeniesienie w drodze umowy, dziedziczenie.

Własność w Rzeczypospolitej szlacheckiej

  • Szlachecka własność ziemska była z reguły własnością alodialną (dziedziczoną, nie lenną).
  • W XVII wieku w niektórych latyfundiach oddziaływała własność warunkowa: szlachta zależna dzierżyła ziemie na prawie lennym i podległa – również pod względem sądowym – swoim panom.
  • O przeniesieniu tytułu własności nieruchomości przy jej nabyciu decydowało dokonanie wpisu (inskrypcji) do ksiąg sądowych.
  • W XVI wieku w prawie ziemskim ograniczenia prawa własności nieruchomości z tytułu bliższości uległy osłabieniu: zgłoszenie zamiaru pierwokupu skrócono do 6 tygodni. Z kolei w prawie wiejskim prawo bliższości miało szerszy zakres.

Własność na ziemiach polskich w XIX wieku

  • Kodeks Napoleona stwierdził, że właściciel nie może ze swego prawa czynić użytku zabronionego przez ustawy lub rozporządzania.
  • Austriacki kodeks cywilny (ABGB) uregulował zasady własności burżuazyjnej. W określonych warunkach zachowano niektóre formy feudalnej własności ziemi.
  • Niemiecki kodeks cywilny (BGB) stał na zasadzie pełnej własności prywatnej. Akcentował, że prawa właściciela nie są nieograniczone, ale najpełniejsze. Drobna i średnia własność zostały ograniczone licznymi przepisami administracyjnymi.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Art. 8 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz.U. z 2017 r. poz. 2278).
  2. ↑ Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.U. z 2022 r. poz. 572).
  3. ↑ Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 marca 2005 r., sygn. akt K 9/04 (Dz.U. z 2005 r. nr 48, poz. 462) art. 179 KC jest niezgodny z art 2 i art. 165 Konstytucji.
  4. ↑ Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności i przenosząca własność może być zawarta ustnie albo nawet per facta concludentia (w sposób dorozumiany, bez użycia słów), co wynika z art. 60 KC w związku z art. 158 a contrario KC.
  5. ↑ Edward Gniewek: Prawo rzeczowe. Warszawa: C. H. Beck, 2016, s. 99. ISBN 978-83-255-8676-8.

Bibliografia

  • Edward Gniewek: Prawo rzeczowe. Warszawa: C. H. Beck, 2016. ISBN 978-83-255-8676-8.

Linki zewnętrzne

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Prawo rzeczowe
Podstawowe prawa rzeczowe
Prawa rzeczowe ograniczone
Ochrona praw rzeczowych
Zarządzanie nieruchomościami
Pozostałe pojęcia

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!