Władysław Gębik

Władysław Gębik

Władysław Gębik przed 1962 rokiem
Data i miejsce urodzenia	14 czerwca 1900 Szczyrzyc, Cesarstwo Austrii
Data i miejsce śmierci	23 marca 1986 Kraków, Polska
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Dziedzina sztuki	publicystyka
Ważne dzieła
Burzom dziejów nie dali się zgnieść

Władysław Gębik (ur. 14 czerwca 1900 w Szczyrzycu, zm. 23 marca 1986 w Krakowie) – doktor nauk filozoficznych, pedagog, pisarz, literat (pisał pod pseudonimem Andrzej Borowik), działacz społeczno-kulturalny spod znaku Rodła, członek Związku Polaków w Niemczech, etnograf^[1].

Życiorys

Urodził się 14 czerwca 1900 w Szczyrzycu koło Limanowej (ojciec Jan – pisarz gminny, matka Anna z domu Trzódka). Ukończył gimnazjum w Myślenicach, studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

W latach 1923–1932 był nauczycielem w Miejskim Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w Katowicach. W Poznaniu w 1932 obronił pracę doktorską zakresu biologii i uzyskał tytuł doktora nauk filozoficznych. W marcu 1933 roku został nauczycielem biologii i chemii w Polskim Gimnazjum w Bytomiu, gdzie pracował do listopada 1937 roku^[2], a od 8 listopada tegoż roku został pierwszym dyrektorem Gimnazjum Polskiego w Kwidzynie^[3] (otwarte w 1937, 25 sierpnia 1939 uczniów i nauczycieli władze hitlerowskie internowały, nauczycieli przewieziono do obozów koncentracyjnych), funkcję tę powierzył mu Związek Polaków w Niemczech^[4]. W 1934 przystąpił do tworzenia polskiego szkolnictwa średniego w Prusach Wschodnich. Zasłużył się w opracowaniu programu nauczania w szkołach polskich w Niemczech.

26 sierpnia 1939 roku został aresztowany przez Gestapo wraz z innymi nauczycielami^[4]. Władysław Gębik trafił do obozu koncentracyjnego w Tapiau, Grunhof, Hohenbruch, potem Stutthof, Sachsenhausen i w końcu do Mauthausen-Gusen^[5]. W obozach koncentracyjnych przebywał od 20 września 1939 do 5 maja 1945. Nawet w tak trudnych warunkach wykazywał się postawą humanisty, opiekował się starszymi więźniami. Był prezesem Polskiej Rady Obozowej oraz Międzynarodowego Komitetu Więźniów.

W 1945 wrócił na teren Polski, na Mazury^[4] i podjął pracę w gimnazjum w Szczyrzycu. Niebawem przyjechał do Olsztyna^[4] i objął stanowisko naczelnika Wydziału Średnich Kuratorium Mazurskiego, Okręgu Szkolnego w Olsztynie.

W Olsztynie dr Gębik założył: Oddział Towarzystwa Teatrów i Muzyki Ludowej. W latach 1948–1950 był kierownikiem Inspektoratu Kulturalno-Oświatowego Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” w Olsztynie. Był prezesem Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. W latach 1950–1957 był kierownikiem olsztyńskiej delegatury Państwowego Instytutu Sztuki i zajmował się zbieraniem rodzimego folkloru.

Był współzałożycielem „Słowa na Warmii i Mazurach” – regionalnego dodatku do „Słowa Powszechnego” i przez wiele lat był kierownikiem literackim tego pisma. Był współzałożycielem „Posłańca Warmińskiego”

Brał udział w tworzeniu Klubu Literackiego (1953), przekształconego później w Klub Literatury Regionalnej przy Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich. Brał udział w tworzeniu Oddziału Związku Literatów Polskich w Olsztynie (1955), prezesem był w latach 1961–1971.

Uczestniczył w działaniach Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego oraz Związku Szczyrzyczan.

Był człowiekiem o szerokich zainteresowaniach. Zachęcał pisarzy i historyków do podejmowania tematów regionalnych, wielu udzielił pomocy. Wydawał książki starszym pisarzom i pomagał im w pozyskiwaniu środków do życia (np. Michał Lengowski i Jan Dopatka). Zmarł 23 marca 1986 w Krakowie i został pochowany na cmentarzu w Szczyrzycu.

W 1975 został laureatem Nagrody im. Oskara Kolberga^[6].

Działalność literacka

Pierwsze utwory pisał na potrzeby zespołów teatralnych.

Książki:

• Wiara ojców (przed 1939)
• Kształt wzajemnej miłości (przed 1939)
• Pieśni ludowe Mazur i Warmii (1953)
• Sprawy i ludzie spod znaku Rodła (1959)
• Burzom dziejów nie dali się zgnieść (1967)
• Czarodziejski grosz (baśń sceniczna wystawiona przez krakowski Teatr Rozmaitości w 1969)
• Prawo i pięść (1971) - pamiętniki
• O Michale Lengowskim, pieśniarzu warmińskim, w setną rocznicę urodzin (Wydawnictwo Pojezierze, 1972)
• Z diabłami na ty (1972)
• Pod warmińskim niebem (1974)

Przypisy

1. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, PWN, Warszawa 1984, ISBN 83-01-01520-9, TOM I hasło Gębik Władysław, str.302
2. Lubos 1961 ↓, s. 45, 60.
3. Lubos 1961 ↓, s. 54.
4. Lubos 1961 ↓, s. 60.
5. Władysław Gębik, Burzom dziejów nie dali się zgnieść, Wyd. Morskie, Gdynia 1967
6. Władysław Gębik - laureat Nagrody Kolberga 1975 [online], www.nagrodakolberg.pl [dostęp 2024-01-10] .

Bibliografia

• Jan Chłosta, Ludzie godni pamięci warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic. Książnica Polska, Olsztyn 1997.
• Jan Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny). Wyd. Littera, Olsztyn 2002.
• Jan Chłosta, Władysław Gębik jako organizator olsztyńskiego środowiska literackiego. wbp.olsztyn.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-22)].
• Jerzy Lubos: Dzieje polskiego gimnazjum w Bytomiu w świetle dokumentów i wspomnień. Katowice: „Śląsk”, 1961.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000116169626
• VIAF: 32881533
• LCCN: n82159849
• GND: 122560191
• NKC: js2011628079, jo2013784013, jo2013784014
• PLWABN: 9810542629905606
• NUKAT: n94100121

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3905192