Vastitas Borealis

Krajobraz Vastitas Borealis zarejestrowany przez lądownik Phoenix; widoczne są wielokątne spękania, wskazujące na obecność lodu w warstwie przygruntowej

Vastitas Borealis (łac. Pustkowie Północne) – rozległy obszar nizinny na północnej półkuli Marsa, otaczający płaskowyż Planum Boreum, na którym znajduje się północny biegun planety. Jest on położony 4-5 km poniżej średniego promienia planety, od położonych w kierunku południowym wyżyn oddziela go w wielu miejscach wyraźna skarpa. Znajduje się na nim znacznie mniej kraterów, niż na wyżynach półkuli południowej, co wskazuje, że obszar ten jest młodszy. W obszar Vastitas Borealis wcinają się wulkaniczne wyżyny Tharsis i Elysium. W pobliżu Planum Boreum znajduje się największe pole wydm na Marsie, nazwane Olympia Undae^[1].

Przypuszcza się, że w odległej przeszłości planety (w okresie noachijskim i hesperyjskim) obszary Vastitas Borealis pokrywał ocean, nazywany Oceanus Borealis. Woda również obecnie występuje na Vastitas Borealis, ale w postaci wiecznej zmarzliny pod powierzchnią gruntu, co potwierdził lądownik Phoenix prowadzący badania w tym obszarze w 2008 roku. Na Vastitas Borealis, na równinie Utopia Planitia, wylądowała również sonda Viking 2.

Geneza

Topografia północnych nizin Marsa; nazwy jednostek na mapie są nieformalne

Jedna z hipotez, która może wyjaśniać dychotomię półkul Marsa, zakłada że północne niziny zostały utworzone przez potężne uderzenia ciał niebieskich w Marsa. Większa część równin miałaby być w rzeczywistości dnem największego basenu uderzeniowego w Układzie Słonecznym, nazwanego Borealis Basin. Uczeni z California Institute of Technology twierdzą, że powstał on ok. 3,9 mld lat temu na skutek zderzenia z planetoidą o rozmiarach 1600-2700 km (rzędu średnicy Plutona), która pozostawiła eliptyczny krater o rozmiarach 8500 na 10 600 km. Dodatkowo fala uderzeniowa, która okrążyła planetę spowodowała zniszczenia skorupy na antypodach basenu i doprowadziła do powstania obserwowanych anomalii magnetycznych^[2].

Mapa topograficzna północnych nizin Marsa opublikowana w 2005 wyraźnie pokazuje obniżenia terenu, sięgające ponad 7 km poniżej marsjańskiego poziomu odniesienia^[3]. Wyróżniają się na niej kolistym konturem równiny Utopia Planitia, jako całość mająca kształt misy o średnicy 3300 km i Isidis Planitia, rozpoznana jako basen uderzeniowy o średnicy 1500 km. Kształt basenu Borealis nie jest tak ewidentny^[3], przyczyną tego jest zapewne późniejsze powstanie wulkanicznej wyżyny Tharsis i wylewy lawy na ogromną skalę. Jeżeli baseny Borealis i Utopia faktycznie są pochodzenia impaktowego (w drugim przypadku dodatkowo wskazuje na to m.in. obecność maskonu^[4]), to są nie tylko największymi basenami uderzeniowymi na Marsie, większymi niż Hellas Planitia, ale też w całym Układzie Słonecznym.

Przypisy

1. Planetary Names: Unda, undae: Olympia Undae on Mars. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. [dostęp 2012-11-08]. (ang.).
2. Wielka katastrofa na Marsie. „Dziennik”, 2008-06-26. [dostęp 2012-11-08]. (pol.). brak numeru strony
3. Kenneth L. Tanaka, James A. Skinner, Jr., Trent M. Hare: Geologic Map of the Northern Plains of Mars. [w:] Scientific Investigations Map 2888 [on-line]. U.S. Geological Survey, 2005. [dostęp 2012-11-06]. (ang.).
4. George E. McGill. Buried topography of Utopia, Mars: Persistence of a giant impact depression. „Journal of Geophysical Research”. 94 (B3), s. 2753–2759, 1989. DOI: 10.1029/JB094iB03p02753. (ang.). 

Linki zewnętrzne

• Ancient Floodwaters and Seas on Mars

Encyklopedie internetowe (równina):

• Britannica: place/Vastitas-Borealis