Vodnik urodził się w miejscowości Zgornja Šiška (obecnie przedmieścia Lublany), na obszarze Monarchii Habsburgskiej. Urodził się w stosunkowo dobrze usytuowanej rodzinie chłopsko–rzemieślniczej jako pierwszy z dziesięciorga dzieci Jožefa Vodnika i Jere Pance. Dom, w którym się wychował, dzisiaj jest pomnikiem kultury. Na życzenie rodziców w wieku 9 lat zaczął się uczyć pisania, czytania oraz arytmetyki. W roku 1768 został wysłany do wuja do franciszkańskiego klasztoru w Nowym Mieście, gdzie przygotowywał się do szkoły średniej (1769-1775). Tam poznał Marko Pohlina. Po szkole wstąpił do zakonu. Nowicjat odbył w miejscowości Nazarje, gdzie otrzymał imię zakonne Marcel. W latach 1776–1778 w szkole w Nowym Mieście studiował filozofię. Od roku 1778 zamieszkał w klasztorze w Lublanie, gdzie zaczął studium teologii, studiował również w Gorycji w 1782 roku. W 1780 roku wyjechał ze Lublany, gdzie mieszkał przez 2 lata. W 1782 roku mieszkał w klasztorze franciszkanów w miejscowości Trsat nad Reko. Został wyświęcony w tym samym roku na wyspie Krk oraz został kaznodzieją. Jeśli chodzi o rok 1783, to przypuszcza się, że był kaznodzieją w Lublanie. Zapisy świadczą, że uzupełniał wykształcenie, uczył się włoskiego i francuskiego. W 1783 wyjechał i pracował jako ksiądz w północnej części Krainy, we wsiach Bled, Sora, Ribnica oraz Medvodach, a w 1792 roku w Koprivnicy nad Bohinjem. W Koprivnicy spotkał się z Żigą Zoisem, który zaprosił go do swojego kręgu intelektualnego, gromadzącego najważniejszych członków słoweńskiego oświecenia. Zois pomógł mu następnie w przeprowadzce do Lublany i sponsorował Vodnika aż do śmierci, gdy ten pracował jako nauczyciel w pobliskim liceum. Vodnik został dyrektorem oraz opiekunem szkół podstawowych w stolicy. Za względu na profrancuskie stanowisko, Vodnik został po 1813 r. usunięty z życia publicznego i przeszedł na wcześniejszą emeryturę[1]. Zmarł na mniej niż miesiąc przed jego 61. urodzinami na udar mózgu. Pochowany jest na cmentarzu Navje.
Pomnik Valentina Vodnika na placu Vodnika w Lublanie, stolicy Słowenii
Twórczość
Pisać zaczął w liceum pod wpływem Marko Pohlina. Dla swojego nauczyciela Vodnik napisał elegię Mila pesm, gdy w 1775 udawał się do Wiednia. Pierwsze utwory poetyckie Vodnika, Zadovolni Krajnc i Klek, zostały opublikowane w almanachu Pisanice, wydrukowanym przez Marko Pohlina. Teksty te uważa się za początek słoweńskiej poezji świeckiej[1]. Rozstawszy się z Pohlinem, przestał pisać na 15 lat. Do działalności naukowej i twórczej przyciągnął go Žiga Zois. Pod jego wpływem Vodnik zaczął pisać prace literackie, popularnonaukowe, językoznawcze i publicystyczne w dziedzinie ekonomii, geografii, geologii, fikcji. Vodnik podjął się pisania poezji w języku słoweńskim, do czego namawiał go Žiga Zois. Materiały literackie Vodnik publikował w kalendarzach Velika pratika (1795-1797) oraz Mala pratika(1798-1806). W 1794 zaczął pracować nad słownikiem górniczym, zbierając fachowe słownictwo, jednak postępy nad tym dziełem były bardzo powolne i słownik nigdy się nie ukazał drukiem. Vodnik opowiadał się także za używaniem języka słoweńskiego w edukacji, kulturze i w administracji.
Poezja Vodnika była stosunkowo prosta, z reguły podejmowała tematykę patriotyczną, miała charakter satyryczny. Do najbardziej znanych jego wierszy należy Dramilo, poetycki apel do Słoweńców, by byli dumni z języka oraz ziemi i dziedzictwa. W 1806 roku Vodnik wydał swój pierwszy zbiór poezji, zatytułowany Pesme za pokušino, który jest uważany za pierwszy zbiór poezji słoweńskiej. Tom ten zawiera 17 utworów. W 1809 wydał Vodnik Pesmi za brambovce, zbiór austriackiej poezji przetłumaczonej na słoweński.
Najważniejszym dziełem Vodnika jest Pismenost ali Gramatika za perve šole, opublikowana w 1811. Vodnik był również redaktorem pierwszej gazety słoweńskiej Lublanske Novice, które były wydawane dwa razy w tygodniu w latach 1797–1800. Wiadomości były kopiowane i tłumaczone z języka niemieckiego, dodawano również ogłoszenia drobne, głównie z Lublany i słoweńskiej Krainy. W 1810 stał się gorliwym zwolennikiem francuskiej okupacji ziem słoweńskich. W 1809 roku napisał poemat, zwany Ilirija oživljena, w którym chwalił Napoleona Bonaparte za ustanowienie prowincji iliryjskich. W tym czasie zaczął pisać pierwsze słoweńskie podręczniki do liceum i zachęcał do korzystania ze słoweńskiego w edukacji. Podczas krótkotrwałej administracji francuskiej przekonywał władzę do korzystania z francuskich reform w edukacji, kulturze oraz administracji.
Oprócz poezji i tekstów dziennikarskich Vodnik napisał także gramatykę, a nawet pierwszą książkę kucharską w języku słoweńskim (Kuharske bukve z 1799) oraz tłumaczenie do podręcznika dla położnych Babiśtvo ali porodnićarski vuk za babice w 1818 autorstwa Jana Matouška.
Vodnik był pierwszym prawdziwym słoweńskim poetą, ale poezja zajmuje bardzo niewielką część jego pracy. Twórca ten jest również bardzo zasłużony dla rozwoju słoweńskiej prozy. Tłumaczył i pisał humorystyczne anegdoty. Odegrał również niemałą rolę dla rozwoju publicystyki w języku słoweńskim, popularyzacji nauki oraz jako autor podręczników. Uważa się go za pierwszego słoweńskiego dziennikarza. Interesował się również archeologią, numizmatyką, górnictwem, botaniką i ornitologią.
Dzieła
Poezja
Pesme za pokušino (tom poezji, 1806)
Pesmi za brambovce (tom poezji, będących przekładem patriotycznych austriackich tekstów opiewających Napoleona, 1809)
Pesme (tom poezji wydany po śmierci, 1840)
Twórczość dydaktyczna
Popisuvanje Krajnske dežele (Velika pratika, 1795)
Povedanje od slovenskiga jezika (pierwsze ważniejsze teksty redakcyjne w języku słoweńskim, Lublanske Novice, 1797–1798)
Kuharske bukve (tłumaczenie niemieckie, 1799)
Babištvo ali Porodničarski Vuk za Babice (tłumaczenie, 1818)
Podręczniki
Geschichte des Herzogthumus Krain, des Geliebthes von Trieste und der Grafschaft Görz (1809)
Abeceda za perve šole (1811)
Pismenost ali Gramatika za perve šole (z ody Ilirija oživljena, 1811)
Početki gramatike to je Pismenosti Franzoske gospoda Lhomonda...: sa latinske franzoske shole v’ Illirii (1811)
Keršanski navuk za Illirske dežele vzét iz Katehizma za vse cerkve Francozkiga Cesarstva (1811)
Abeceda ali Azbuka (1812)
Slowenisches Wörterbuch – Slovensek Besednjak(słownik pozostał w rękopisie, 1813)
Vodnikova Krajnska pismenost okrajšana za male šole (1847)
Przypisy
↑ abJózef Magnuszewski (red): Mały słownik pisarzy zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich. s. 474.
Bibliografia
Józef Magnuszewski (red): Mały słownik pisarzy zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 473–474.
Marian Jakóbiec: Literatury narodów Jugosławii. W: Dzieje literatur europejskich. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991, s. 203.
Janko Kos: Valentin Vodnik. Ljubljana: Partizanska knjiga, 1990.
Valentin Vodnik: Zbrano delo. Ljubljana: DZS, 1988.
Marjeta Žebovec: Slovenski književniki rojeni do leta 1869. Ljubljana: Karantanija, 2010.
.jpg)
