PROFILBARU.COM

Układ osi lokomotywy – liczba i układ osi tocznych i napędowych lub wiązanych lokomotywy. Na oznaczenie poszczególnych układów osi, ułatwiające klasyfikację lokomotyw, stosowane są odpowiednie oznaczenia cyfrowo-literowe. Układ osi był istotną cechą zwłaszcza parowozów, gdzie występowało największe zróżnicowanie układów osi i ich oznaczeń.

W przypadku lokomotyw spalinowych oraz elektrycznych, a także w przypadku wagonów motorowych układ osi jest mniej zróżnicowany, jednak i tutaj odgrywa on niebagatelną rolę w dynamice pojazdu. To wszystko sprawia, że układ osi jest istotnym parametrem występującym w każdej charakterystyce taboru trakcyjnego.

Oznaczenia układu osi

Oznaczenia brytyjskie – przykłady oznaczeń według *Whyte notation*

Polskie

Dla parowozów

W oznaczeniu serii: ostatnia mała litera oznacza układ osi, według tabeli poniżej, np. Pt47, TKt48.
Liczbowo: trzycyfrowe oznaczenie według systemu francusko-rosyjskiego^[1]. Kolejne cyfry rozdzielone myślnikami oznaczają liczbę osi: tocznych przednich, napędowych i tocznych tylnych. Brak osi w grupie oznacza 0^[1]. Więcej cyfr oznacza parowóz wieloczłonowy.
Literowo-cyfrowo: według systemu niemieckiego opisanego poniżej.
Obrazowo: osie toczne oznacza litera o a napędowe O. Przeważnie grupy osi oddziela się spacją. Czasem literę oznaczającą oś silnikową wyróżnia się pogrubieniem albo zaczernieniem.

Dla pozostałego taboru trakcyjnego

Cyfry oznaczają liczbę osi tocznych, a wielka litera napędowych. Pozycja litery w alfabecie łacińskim wyznacza liczbę osi. W zespołach trakcyjnych liczbę osi podaje się osobno dla każdego członu. 0 oznaczające brak osi pomija się.
Osie prowadzące, mogące wykonywać obrót względem ostoi, oznacza się '.
Osie należące do wózka ujmuje się w nawiasy np. (1A)'(A1)', dla przypadków oczywistych nawias pomija się, np. B'B'.
Do symbolu osi napędzanych indywidualnie dodaje się o, np. Bo'Bo' – oznacza dwa wózki dwuosiowe z napędem indywidualnym.
Jeśli pojazd składa się z rozłączalnych członów oznacza się to przez znak +, np. elektrowóz ET41 ma układ osi Bo'Bo'+Bo'Bo'.

Niemieckie

Stosowany obecnie w większości krajów Europy^[1], wprowadzony jako standard przez Międzynarodowy Związek Kolei (UIC). Oznaczenie będące kombinacją liter i cyfr, pozwala na dokładne określenie cech układu osi, zwłaszcza mniej typowych lokomotyw.

Cyfry oznaczają liczbę osi tocznych, a wielka litera napędowych. Pozycja litery w alfabecie łacińskim wyznacza liczbę osi. W parowozach wieloczłonowych liczbę osi podaje się osobno dla każdego członu. 0 oznaczające brak osi pomija się^[1].
Toczne osie ruchome dodatkowo oznacza się apostrofem (') np. 2'C1' (oznaczenie to często jest pomijane)^[1].
W parowozach wieloczłonowych symbole odnoszące się do grup osi prowadzonych w odrębnych ramach ujmuje się w nawiasy^[1] np. (2'D)2'D.
- W parowozach Garratta wózki traktuje się jak dwa oddzielne parowozy i ujmuje w nawiasach np. (1'C1')(1'C1')^[1].
Do symbolu osi napędzanych indywidualnie dodaje się o np. 1'Bo.
W rozbudowanym systemie niemieckim po oznaczeniu samego układu osi parowozów dodawane bywają dalsze informacje, w kolejności:^[1]
- litera n oznaczająca parowóz na parę nasyconą, h – na parę przegrzaną, t – z osuszaczem pary;
- cyfra 2, 3 lub 4 oznaczająca liczbę cylindrów silnika;
- opcjonalnie litera v oznaczająca silnik sprzężony, t oznaczająca tendrzak, z oznaczająca napęd zębaty, f oznaczająca parowóz bezogniowy^[1].

Francusko-rosyjskie

Kolejne cyfry oznaczają liczbę osi w grupach: toczne z przodu, napędowe, toczne z tyłu. Zapisuje się jako ciąg cyfr oddzielonych myślnikami (w Rosji) lub liczbę trzycyfrową (we Francji). 0 oznacza brak osi w grupie^[1].

Brytyjskie

(ang. Whyte notation)

Kolejne liczby oznaczają liczbę kół w grupach. Liczby zawsze są rozdzielone myślnikami. Brak osi w grupie oznacza 0. Litera T na końcu oznacza parowóz tendrzak.

USA i kanadyjskie

Część układów osi posiada tradycyjne nazwy własne, lecz w Polsce nie są używane.

Przykłady oznaczeń

Oznaczenie układu osi parowozów

Polskie	Niemieckie UIC	Nazwy w USA i Kanadzie	Brytyjskie (liczba kół)	Francuskie (liczba osi)	Układ osi	Parowozy
a	1A1	Single Jenny Lind	2-2-2	1-1-1	o O o	OKa1
b	B	4-Wheel-Switcher	0-4-0	0-2-0	OO	TKb-1479
c	1'B	Bowker Porter	2-4-0	1-2-0	o OO	Oc1
d	2'B	American 8-Wheeler	4-4-0	2-2-0	oo OO	Pd1
e	1'B1'	Columbia	2-4-2	1-2-1	o OO o	OKe1
f	2'B1'	Atlantic	4-4-2	2-2-1	oo OO o	Pf2
g	2'B2'	Reading Jubilee Lady Baltimore	4-4-4	2-2-2	oo OO oo
h	C	6-Wheel-Switcher	0-6-0	0-3-0	OOO	TKh29
i	1'C	Mogul	2-6-0	1-3-0	o OOO	TKi3, Oi2
k	2'C	10-Wheeler	4-6-0	2-3-0	oo OOO	Ok1, Ok22
l	1'C1	Prairie	2-6-2	1-3-1	o OOO o	OKl27, Ol49
m	2'C1	Pacific	4-6-2	2-3-1	oo OOO o	Pm36 (Piękna Helena), Pm3, Pm2, Om101, OKm11, LNER A3 (Flying Scotsman)
n	1'C2'	Adriatic	2-6-4	1-3-2	o OOO oo	Pn11
o	2'C2'	Hudson Milwaukee Baltic Shore Line	4-6-4	2-3-2	oo OOO oo	OKo1
p	D	8-Wheel-Switcher	0-8-0	0-4-0	OOOO	Tp4
r	1'D	Consolidation	2-8-0	1-4-0	o OOOO	Tr21, Tr203
s	2'D	Mastodon Tarantula 12-Wheeler	4-8-0	2-4-0	oo OOOO	Os24
t	1'D1'	Mikado Mike MacArthur Calmet	2-8-2	1-4-1	o OOOO o	TKt48, Pt47, Ot1
u	2'D1'	Mountain Mohawk New Haven	4-8-2	2-4-1	oo OOOO o	Pu29
w	E	10-Wheel-Switcher	0-10-0	0-5-0	OOOOO	TKw2
y	1'E	Decapod	2-10-0	1-5-0	o OOOOO	Ty23, Ty37, Ty45, Ty51, Ty2, Ty246
z	1'E1'	Santa Fé Central Decapod Lorraine	2-10-2	1-5-1	o OOOOO o	OKz32
Niektóre inne
–	1A	Planet	2-2-0	1-1-0	o O	-
–	2A	Jervis	4-2-0	2-1-0	oo O	-
–	2A1	Bicycle	4-2-2	2-1-1	oo O o	-
–	3A	Crampton	6-2-0	3-1-0	ooo O	-
–	D1'	Transfer	0-8-2	0-4-1	OOOO o	-
–	1'D2'	Berkshire Kanawha Lima	2-8-4	1-4-2	o OOOO oo	-
–	2'D2'	Northern Niagara Confederation Dixie Greenbrier Pocono Potomac	4-8-4	2-4-2	oo OOOO oo	-
–	E1'	Union	0-10-2	0-5-1	OOOOO o	-
–	1'E2'	Texas Colorado Selkirk	2-10-4	1-5-2	o OOOOO oo	-
–	1'F2'	-	2-12-4	1-6-2	o OOOOOO oo	BDZ 46 (T_T1-6-2₁₇)
–	2'G2'	-	4-14-4	2-7-2	oo OOOOOOO oo	AA
Parowozy wieloczłonowe
Malleta
–	(2'C)C2'	Challenger		2-3-0+0-3-2	oo OOO OOO oo	Challenger
–	(2'D)D2'	Big boy		2-4-0+0-4-2	oo OOOO OOOO oo	Big Boy

Zobacz też

oznaczenia polskich parowozów i tendrów

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j PawełP. Terczyński PawełP., Atlas parowozów, Poznań: Poznań Klub Modelarzy Kolejowych, 2003, s. 28-29, ISBN 83-901902-8-1, OCLC 917950022 .