Traktat Grzymułtowskiego

Kolorem ciemnozielonym zaznaczono ziemie zatrzymane przez Rosję po rozejmie andruszowskim

Rzeczpospolita i jej sąsiedzi w 1686 roku

Dokument traktatu Grzymułtowskiego

Traktat Grzymułtowskiego (również Pokój Grzymułtowskiego, Pokój wieczysty ros. Вечный мир) – traktat pokojowy zawarty 6 maja 1686 w Moskwie między Rzecząpospolitą a Carstwem Rosyjskim. Tzw. wieczysty mir, utrwalał warunki rozejmu andruszowskiego z 1667 r.

W imieniu Rzeczypospolitej podpisali go wojewoda poznański Krzysztof Grzymułtowski i kanclerz wielki litewski Marcjan Aleksander Ogiński^[1].

Negocjacje

W kwietniu 1678 r. toczyły się w Lublinie rozmowy pomiędzy posłami moskiewskimi a senatorami Rzeczypospolitej zmierzające do zawarcia wieczystego pokoju pomiędzy obu państwami, które zakończyły się niepowodzeniem. Dnia 17 sierpnia 1678 roku Rzeczpospolita Obojga Narodów i Państwo Moskiewskie zawarły układ o przedłużeniu rozejmu andruszowskiego na kolejnych trzynaście lat. Car Fiodor III Romanow zwrócił wówczas państwu polsko-litewskiemu niewielkie skrawki terytorium, w tym trzy miasta Newel, Wieliż i Siebież, a także obiecał wypłacić 200 tys. rubli, co stanowiło około 1 mln złotych. Wszystkie kwestie sporne miały być rozpatrzone przez specjalną komisję. Kwestie budzące wątpliwości (status Kijowa wraz z okręgiem, który wg rozejmu andruszowskiego Rosjanie mieli zachować tylko na 2 lata) postanowiono pozostawić do rozstrzygnięcia w przyszłości^[2]. Dalsze rozmowy na temat traktatu pokojowego były następnie prowadzone w Zwierowiczach i Kadzyniu nad rzeczką Horodnią, wzdłuż której biegła granica między Rzecząpospolitą i Carstwem Rosyjskim. Negocjacje następnie prowadzono w Moskwie, gdzie polska delegacja przybyła pod koniec lutego 1686 roku. W imieniu małoletnich carów, Iwana V i Piotra I, regencję sprawowała ich siostra Zofia, a faktycznie rządy pozostawały w rękach kniazia Wasyla Golicyna. On to wraz z bojarem Borisem Szeremietiewem prowadził rozmowy z posłami Rzeczypospolitej. Na początku maja uzgodniono ostateczne warunki pokoju, a traktat podpisano 6 maja^[3].

Postanowienia

• Traktat kończył prawnie wojnę polsko-rosyjską rozpoczętą w 1654, której działania wojenne przerwano w 1667 rozejmem andruszowskim.
• Rzeczpospolita zrzekała się:
  • Ukrainy Lewobrzeżnej z Kijowem (miasto miało wrócić w ręce Polaków w 1669 roku, ale Rosja nigdy nie wycofała wojsk z Kijowa i nie zrzekła się władzy w tym mieście),
  • ziem województwa smoleńskiego,
  • ziem województwa czernihowskiego,
• Rzeczpospolita gwarantowała wolności dla prawosławnych zamieszkujących jej terytorium (co było pretekstem do mieszania się Rosji w sprawy Rzeczypospolitej w następnym wieku), ponieważ prawosławna metropolia kijowska została w tym samym roku przejęta pod zwierzchnictwo patriarchatu moskiewskiego, w konsekwencji przejścia Kijowa pod panowanie rosyjskie^[4].
• Rosja ze swej strony zrobiła to samo w sprawie wolności religijnej dla katolików. Możliwości kontroli ze strony Rzeczypospolitej były iluzoryczne, wobec braku hierarchii Kościoła rzymskokatolickiego w Carstwie Rosyjskim
• Rosja zobowiązała się do przymierza z Polską przeciwko Imperium Osmańskiemu i Chanatowi Krymskiemu, przyznając Rzeczypospolitej subsydium w wysokości 146 000 rubli (730 000 złotych polskich).
• Dawni posiadacze dóbr położonych na terenach włączonych do Carstwa Moskiewskiego otrzymali ze skarbu carskiego odszkodowanie, które jednak realnie dotarło do ich rąk dopiero 6 lat później (1692).

Postanowienia traktatu król Jan III Sobieski zaprzysiągł w Kamienicy Królewskiej we Lwowie 21 grudnia 1686, w obecności poselstwa rosyjskiego Szeremietiewa^[5][6].

Po jego zawarciu Rosja sprzymierzyła się z Ligą Świętą przeciw Imperium Osmańskiemu i Tatarom. Skierowała ona głównie swoje siły na Azow nad Morzem Czarnym i Chanat Krymski.

Traktat podpisany przez wojewodę Grzymułtowskiego i przyjęty przez króla Jana III Sobieskiego podczas jego powrotu z wyprawy do Wołoszczyzny na posiedzeniu Senatu we Lwowie w 1686 roku, jednak nie został nigdy ratyfikowany^[7], nie został potwierdzony uchwałą sejmową aż do czasu sejmu konwokacyjnego w 1764 roku^[8].

Iwan V i Piotr I Aleksiejewiczowie, carowie moskiewscy ratyfikowali traktat pokoju wieczystego między Rzecząpospolitą i Państwem Moskiewskim w dniu 18 czerwca 1686 roku w Moskwie.

Traktat zakończył niepowodzeniem dwudziestoletnie próby zmiany niekorzystnej dla Rzeczypospolitej sytuacji na wschodzie Europy i był uznawany w Polsce za klęskę, jednak granice ustalone w traktacie pozostały stabilne aż do I rozbioru w 1772 roku.

Przypisy

1. Historia dyplomacji polskiej pod red. Zbigniewa Wójcika, Warszawa 1982 t. II, s. 236–237.
2. MaciejM. Franz MaciejM., Porozumienie cara Fiodora Aleksandrowicza z królem polskim Janem III Sobieskim o pokoju na 15 lat z 1678 roku - dokument petersburski, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych Kwartalnik 2/2014” .
3. Traktat polsko-rosyjski z 1686 roku, tzw. traktat Grzymułtowskiego [online], wilanow-palac.pl [dostęp 2017-10-04]  (ang.).
4. Janusz Woliński, Polska i kościół prawosławny, Lwów 1936, s. 112.
5. Historia dyplomacji polskiej, t. II, s. 237.
6. PrzemysławP. Włodek PrzemysławP., AdamA. Kulewski AdamA., Lwów. Przewodnik, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, s. 71, ISBN 83-89188-53-8, OCLC 169981507 .
7. Eugeniusz Romer, O wschodniej granicy Polski z przed 1772 r., w: Księga Pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera, t. II, Lwów 1925, s. [355]. „Sumarycznie wraz z traktatem Narewskim z r. 1704 przyjęty dopiero przez „Zjazd” wolny w Warszawie w r. 1710, został wpisany w konstytucye z następującemi zastrzeżeniami: „iż pomienione obydwa traktaty ze strony Jego Carskiego Wieliczeństwa we wszystkich punktach, artykułach i paragrafach, także pośledniejsze obietnice, deklaracye i asekuracje wszystkie, dostatecznie wypełnione i dotrzymane będą osobliwie względem ewakuacyi wojsk moskiewskich wyprowadzenia nieodwłocznego w kraj nieprzyjacielski, albo do państw swoich, oddania fortec, dział Rzeczypospolitej należących, zapłacenie milionów obiecanych na wojska i w innych punktach, tedy na tym fundamencie i po wypełnieniu tych kondycyi ...pomienione traktaty obadwa... nie tylko powagą teraźniejszego Zjazdu Walnego utwierdzamy i wydrukować pozwalamy, ale też na Sejmie, da Bóg prszyszłym, toż samo wypełnić deklarujemy”. Volumina legum t. 6, s. 73 Gdy atoli do sejmowej ratyfikacyi powyższych traktatów nigdy nie przyszło, jedynym dokumentem prawomocnym, regulującym stan granic Polski z Rosyą, pozostał traktat Polanowiecki z r. 1634”.
8. Jacek Staszewski, August II Mocny, Wrocław 1998, s. 100.

Źródła

• Tekst dokumentu pokoju zawartego między Rosją a Rzecząpospolitą podpisanego 26 kwietnia (6 maja) 1686 r. w Moskwie (ros.)

Linki zewnętrzne

• Traktat Grzymułtowskiego z dnia 18 VI 1686 roku. dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-01)].
• Traktat Grzymułtowskiego, czyli pokój wieczysty z Rosją
• Pokój Grzymułtowskiego, czyli koniec snów o jednej Ukrainie
• 300 lat wiecznego pokoju
• Paweł Przeciszewski, Prawosławna Metropolia Kijowska (988-1686) – pomiędzy Konstantynopolem, Rzymem a Moskwą

Encyklopedie internetowe (traktat pokojowy):

• PWN: 3908566
• БРЭ: 1911458