Trójca Święta została namalowana w klasztorze Spaso-Andronikowskim w Moskwie na początku XV wieku. Poszczególni autorzy podają różne prawdopodobne daty: 1410 albo 1425[4]–1427 lub 1422–1437. Każda z tych dat zawiera się w okresie, w którym Rublow należał do tamtejszej wspólnoty zakonnej. Ikona była przeznaczona dla ławry Troicko-Siergijewskiej[5].
Trójca Święta jest wykonana temperą na desce lipowej o wymiarach 142 × 114 cm. Na deskę autor przykleił powłokę płócienną, na którą naniósł kredowy podkład (tzw. lewaks)[5]. Zwołany w 1551 roku w Moskwie Sobór Stu Rozdziałów (Stogław) zalecił ikonografom naśladowanie kanonu Rublowa, za wzór stawiając jego Trójcę[6].
W 1904 roku podczas badania ikonostasu soboru Ławry Troicko-Siergiejewskiej w Siergiejewskim Posadzie z ikony zdjęto tak zwaną ryzę, czyli metalowe ozdoby, przysłaniające większą część obrazu[2]. W pracowniach konserwatorskich ławry przeprowadzono zabiegi polegające na oczyszczeniu, konserwacji i uzupełnieniu ubytków[2]. Badacze stwierdzili, że zachowany został oryginalny rysunek i kompozycja całości, natomiast w warstwie malarskiej są liczne ubytki i partie wtórnie uzupełnione[7]. Do roku 1929 ikona była wystawiona w muzeum w Siergiejewskim Posadzie, po czym została przeniesiona do moskiewskiej Galerii Tretiakowskiej[2], gdzie stanowiła część ekspozycji muzealnej, zaś w dniu Trójcy Świętej była wystawiana dla kultu w muzealnej cerkwi św. Mikołaja[8].
16 czerwca 2022 roku ikona została przewieziona z Galerii Tretiakowskiej do głównego soboru Ławry Troicko-Siergijewskiej[3].
Ikona ta, niekiedy zwana Trójcą Starotestamentową lub Gościnnością Abrahama, oparta jest na historii biblijnej o wizycie u Abrahama trzech aniołów, którzy przepowiedzieli narodziny pierworodnego syna (Rdz 18,1–15). Rublow, zgodnie z kanonem teologii patrystycznej (św. Cyryl, św. Ambroży, św. Maksym Wyznawca, św. Jan z Damaszku), przedstawił w owych aniołach symbol Trójcy Świętej. Rublow oczyścił scenę z wątków historycznych, eliminując wszelkie postaci i pozostawiając tylko aniołów, nadając znaczenie ponadczasowe. W scenie gościnności nie ma Abrahama i Sary. Jest dom, drzewo i skała. Na stole znajduje się czasza – symbol kielicha. Ikona wyraża ideę jedności człowieka z Bogiem oraz jedność między ludźmi – na wzór Trójcy Świętej. Rublow zaakcentował ideę, która była bliska św. Sergiuszowi z Radoneża[2].
Trójca Święta
Postaci siedzące przy stole symbolizują Trójcę Świętą, ale wbrew zwyczajowi osoby znajdujące się na ikonie nie są podpisane. W identyfikacji mają pomagać symbole. Postać środkowa jest zwykle utożsamiana z Synem Bożym. Ma na to wskazywać znajdujący się nad nim dąb – symbol krzyża (i utraconego drzewa rajskiego, odzyskiwanego przez Krzyż), oraz ruch ręki w stronę kielicha – symbolu Eucharystii. Postać po lewej stronie jest opisywana jako Bóg Ojciec, za którego plecami znajduje się dom-Kościół. Nad postacią z prawej strony widać górę – aluzję do skały, z której trysnęła na pustyni woda. Duch Święty ma bowiem być dla Ziemi tym, czym woda na pustyni[2]. Według innych interpretacji postaci Boga Ojca i Syna Bożego identyfikowane są odmiennie. Symbolem Ojca ma być Drzewo Życia, a berło Syna wskazuje na dom, czyli Kościół[4].
Istotną wskazówką w poprawnej interpretacji poszczególnych postaci może być opis ikony o takiej samej kompozycji co Trójca Rublowa, którą na misję wśród Zyrian (Obwód permski) przywiózł żyjący współcześnie z Rublowem święty Stefan z Permu. Na ikonie tej obok każdej z postaci widniał napis w języku zyriańskim: „anioł z lewej strony nosi imię Py, co znaczy Syn, anioł z prawej strony: Puiltos – Duch Święty, zaś anioł środkowy: Ai – Ojciec”. Zdaniem autora studium o sztuce Rublowa – N. Diemina (Moskwa, 1963 r.): „Stefan z Permu dla potrzeb swojej misji postarał się uczynić znaczenie ikony maksymalnie zrozumiałym. Układ aniołów na jego ikonie przedstawia się tak samo, jak na ikonie Rublowa i najprawdopodobniej znaczenie ich również jest identyczne”[4].
Kompozycja
Trzy postaci z ikony zostały wpisane w okrąg, który ma symbolizować idealną równość. Osią okręgu jest wyciągnięta nad kielichem dłoń środkowego anioła. Linia sylwetek bocznych postaci układa się w kształt kielicha[2][9]. Skrzydła wszystkich trzech aniołów są ze sobą połączone. Daje to symbol wspólnoty i jedności[2]. Postaci są zwrócone do siebie, co ma odzwierciedlać jedność, a równocześnie autor nadał im cechy odrębności. Linie poprowadzone od osi dolnej krawędzi ikony do górnych narożników dzielą przestrzeń na trzy trójkąty. Każdy z nich jest niejako przypisany do jednej postaci[10].
Pozostałe symbole
Stół – ołtarz – jest symbolem kosmosu, a mały prostokąt na jego przedniej stronie jest znakiem Ziemi z jej czterema stronami[11][12]. Czworokątny stół bywa także interpretowany jako znak czterech ewangelii[4]. Aniołowie siedzą na tronach wyposażonych w podnóżki, które wskazują na godność królewską. Każdy z aniołów trzyma laskę, symbol jednakowej Boskiej władzy, którą posiada każda z Trzech Osób Boskich. Kielich na stole to odwołanie do Paschy i do Eucharystii[9]. Zdaniem Evdokimova, po odsłonięciu wierzchniej warstwy farby z kielicha pojawia się rysunek Baranka[4]. Dwa palce dłoni symbolizują dwie natury Chrystusa, a czwarte miejsce przy stole jest wolne dla oglądającego, który ma poczuć się zaproszony do jedności z Trójcą[9].
Przypisy
↑ElżbietaE.MikiciukElżbietaE., Bóg w (na) ikonie?, „Karto-Teka Gdańska”, 4 (1), Pomorskie Towarzystwo Filozoficzno-Teologiczne, 2019, s. 53, 54, ISSN2545-2231 [dostęp 2023-05-02] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-02](pol.).
↑Waldemar Barwiński OCD. Moje spotkanie z ikoną „Trójcy Świętej” A. Rublowa. Próba jej odczytania. „Zeszyty Karmelitańskie”. 2 (12), s. 102, 2000.
↑Henri J.M. Nouwen: Behold the Beauty of the Lord: Praying with Icons. Ave Maria Press, Notre Dame, 1987, s. 23–24. ISBN 0-87793-356-1.
↑Michael Jinkins: Invitation to Theology: A Guide to Study, Conversation, and Practice. InterVarsity Press, 2001, s. 278. ISBN 0-8308-1562-7.
Bibliografia
Michał Ałpatow: Rublow. Warszawa: PIW, 1975. Brak numerów stron w książce
Waldemar Barwiński OCD. Moje spotkanie z ikoną „Trójcy Świętej” A. Rublowa. Próba jej odczytania. „Zeszyty Karmelitańskie”. 2 (12), 2000.brak numeru strony
Michael Jinkins: Invitation to Theology: A Guide to Study, Conversation, and Practice. InterVarsity Press, 2001. ISBN 0-8308-1562-7. Brak numerów stron w książce
Andrzej Kamiński OP. Mistyka Wschodu. „List”. 3, 2005.brak numeru strony
Henri J.M. Nouwen: Behold the Beauty of the Lord: Praying with Icons. Ave Maria Press, Notre Dame, 1987. ISBN 0-87793-356-1. Brak numerów stron w książce
Olga Popowa, Engelina Smirowa, Paola Cortesi: Ikony. Warszawa: Arkady, 1998. Brak numerów stron w książce
.jpg){kind=icon}
