Pomnik upamiętniający strajk o polską szkołę w 1905 roku we Włocławku
Strajk szkolny 1905 roku – strajk szkolny polskiej młodzieży.
Historia
28 stycznia 1905 roku studenci warszawskiej Politechniki i Uniwersytetu podczas wieców zdecydowali o rozpoczęciu strajku jako reakcji na petersburską krwawą niedzielę. Instytut Weterynaryjny decyzję o rozpoczęciu strajku podjął 31 stycznia 1905 roku[1]. Pierwszą reakcją władz była decyzja o czasowym zamknięciu szkół w Warszawie do 20 lutego. Z czasem strajk rozszerzył się na młodzież warszawskich szkół średnich i zawodowych, a następnie w ciągu miesiąca na większe miasta (Sosnowiec, Kalisz, Łódź, Częstochowa, Piotrków Trybunalski, Radom, Kielce, Łomża, Pułtusk, Siedlce, Suwałki i Tomaszów Mazowiecki)[2]. Strajk rozpowszechniał się dzięki grupom uczniów, którzy wędrowali od szkoły do szkoły wzywając do strajku[1]. Strajki solidarnościowe wybuchły także w zaborze pruskim (głównie w Wielkopolsce), które często wymierzone były również przeciw przymusowej germanizacji w szkołach.
Na czele ruchu strajkowego stanęło Koło Delegatów w którym znaleźli się przedstawiciele szkolnych komitetów strajkowych. Organem wykonawczym była Centralizacja Strajkowa koordynująca akcję na terenie Królestwa Polskiego[3]. Jesienią do strajku przystąpili uczniowie wielu szkół wiejskich, w październiku odbył się zjazd nauczycieli ludowych, zorganizowany przez Stefanię Sempołowską. Strajk trwał do 1908, a w niektórych regionach kraju do 1918 roku[3].
Głównymi postulatami strajkujących było wprowadzenie do szkół języka polskiego jako wykładowego, powszechny i bezpłatny dostęp do edukacji, zniesienie policyjnego nadzoru nad młodzieżą szkolną, wprowadzenie kontroli rodziców nad doborem kadry nauczycielskiej, zniesienie ograniczeń wyznaniowych, narodowościowych i stanowych w przyjmowaniu uczniów, wprowadzenie prawa kobiet do wyższego wykształcenia.
Władze rosyjskie wyraziły ostatecznie zgodę na nauczanie w szkołach państwowych w języku polskim jedynie języka polskiego i religii. 14 października 1905 r. wydany został ukaz carski, który zezwalał osobom prywatnym i stowarzyszeniom oświatowym na zakładanie średnich szkół z polskim językiem nauczania[4][3]. Powstały pierwsze polskie szkoły. Utworzone zostały: Gimnazjum 8-io klasowe im. Mikołaja Reja, utrzymywane przez Zbór Ewangelicko-Augsburski w Warszawie[5] oraz Gimnazjum Polskie w Łodzi, prowadzone przez Towarzystwo Uczelnia[6].
↑Eugenia Podgórska (red.) Z dziejów Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi 1906-1973 (Materiały), Łódź 1973, s. 9.
↑Księga Pamiątkowa Gimnazjum im. Mikołaja Reja utrzymywanego przez Zbór Ewangelicko-Augsburski w Warszawie 1906–1926. Warszawa: Skład Główny w Księgarni Sp. Akc. Książnica-Atlas, 1927. s. 1.
↑Eugenia Podgórska (red.) Z dziejów Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi 1906-1973 (Materiały), Łódź 1973
