Solaris Tramino – rodzina tramwajów, pierwotnie produkowana przez firmę Solaris Bus & Coach z Bolechowa koło Poznania, a później przez firmę Stadler Polska (oddział szwajcarskiego przedsiębiorstwa Stadler Rail) po przejęciu przez nią spółki Solaris Tram. Prototyp zaprezentowano w lipcu 2009 roku, a dostawy tramwajów seryjnych miały miejsce w latach 2011 – 2022. Łącznie wyprodukowano 152 tramwaje, które trafiły do eksploatacji w Niemczech (Brunszwik, Jena, Lipsk) i Polsce (Olsztyn i Poznań).
Historia
Rodzina Solaris Tramino miała pierwotnie składać się z dwóch całkowicie niskopodłogowych odmian: 5-członowej o długości 31,7 m i 3-członowej o długości 18,8. Zakładano również możliwość budowy tramwajów dłuższych, dwukierunkowych lub nie w pełni niskopodłogowych. Jako pierwsza powstała wersja 5-członowa. Prace projektowe rozpoczęły się w 2008 roku, a budowa pudła w marcu 2009[2].
Prototyp Tramino powstał w kooperacji z Autosanem i MPK – Łódź. Autosan przygotował szkielety wszystkich członów, a w halach należących do MPK Łódź odbył się montaż pierwszego Tramino[3][2]. Kadłuby kolejnych egzemplarzy wytwarzane są w nowym zakładzie Solarisa w Środzie Wielkopolskiej[4].
Pierwsze pojazdy miały być dostarczone do Szczecina[5], jednak przetarg z początku 2009 roku unieważniono, a w kolejnym zwyciężyła firma Pesa[6].
Prezentacje promocyjne
Premiera prototypu tramwaju nastąpiła 14 października 2009 podczas targów Trako w Gdańsku[7]. Tramwaj ten został również zaprezentowany rok później podczas targów InnoTrans w Berlinie[8]. W 2011 roku na targach Trako i w 2012 roku na targach InnoTrans zaprezentowany został Tramino dla Poznania[9][10]. W 2013 roku na targach Trako swoją premierę miało Tramino dla Jeny[11], w 2014 roku na targach InnoTrans zaprezentowano Tramino dla Brunszwiku[12], a w 2015 roku na Trako pokazano Tramino dla Olsztyna[13]. Na InnoTrans 2016 zaprezentowano ponownie Tramino dla Olsztyna oraz makietę wnętrza Tramino dla Lipska[14][15], natomiast gotowy tramwaj dla Lipska zaprezentowano rok później podczas targów Trako w Gdańsku[16].
Kabina motorniczego w S110bWnętrze S110b
Zamówienia
23 listopada 2009 – podpisanie umowy na dostawę 40 tramwajów typu S105p dla MPK Poznań[2],
28 grudnia 2010 – podpisanie umowy na dostawę 5 tramwajów typu S105p dla MPK Poznań[17],
11 lipca 2011 – podpisanie umowy na dostawę 5 tramwajów typu S109j dla Jenaer Nahverkehr[18],
17 lutego 2015 do Krakowa do zajezdni Nowa Huta przetransportowano prototypowego S100 celem odbycia testów[26][27]. Testy rozpoczęły się 23 lutego i trwały do 30 sierpnia. W czasie testów Tramino obsługiwało kursy na liniach 1, 4 i 14, które prowadzą do Nowej Huty[28].
W 2016 roku jeden z jenajskich S109j był testowany w ruchu liniowym we Frankfurcie nad Odrą. Tramwaj został również zaprezentowany podczas dnia otwartego zajezdni tramwajowej[29].
Przejęcie produkcji przez Stadlera
1 kwietnia 2017 rozpoczęła działalność spółka Solaris Tram będąca wspólnym przedsięwzięciem Solaris i Stadlera. W czerwcu spółka sprzedała pierwsze tramwaje – Tramino dla Brunszwiku[30].
16 stycznia 2018 konsorcjum Solarisa i Stadlera podpisało umowę ramową na dostawę 50 tramwajów dla MPK w Krakowie[31]. Pomimo iż podczas przetargu oferowany tramwaj został określony jako Tramino Kraków to przewoźnik ostatecznie otrzymał tramwaj z rodziny Stadler Tango[32].
W drugiej połowie listopada 2018 Stadler wykupił od Solarisa wszystkie udziały w spółce Solaris Tram[33] (był to efekt przejęcia Solarisa przez hiszpański koncern CAF, który jest konkurentem Stadlera na rynku pojazdów szynowych). W lutym 2019 poinformowano, że produkcja Tramino zostanie częściowo przeniesiona do fabryki Stadler Polska w Siedlcach[34].
Konstrukcja
Do rodziny Tramino należą zarówno tramwaje wieloprzegubowe (Tramino dla Poznania) oraz tramwaje typu GTx, zwane w Polsce krótkimi wagonami przegubowymi[35] (Tramino dla Jeny, Brunszwiku i Olsztyna)[36].
Przewidywana przez producenta żywotność tramwaju to 30 lat[36].
Wieloprzegubowe tramwaje S100 (prototyp) i S105p (wersja poznańska) posiadają po 5 członów. Pod każdym członem nieparzystym znajduje się dwuosiowy wózek, a człony parzyste są podwieszane i tym samym pozbawione wózków. Poszczególne człony połączone są przegubami, z których 4 umożliwiają skręt w poziomie, a 1 w pionie. W pierwszym i ostatnim członie znajdują się jednoskrzydłowe drzwi, a w 2. i 4. członie znajdują się po 2 pary dwuskrzydłowych drzwi. Na środkowym członie znajduje się pantograf połówkowy. Tramwaje są w 100% niskopodłogowe i pozbawione jakichkolwiek stopni, w rejonie wejść podłoga znajduje się na wysokości 350 mm, a nad wózkami na wysokości 480 mm[2][39][37][50][40][36].
Seryjny S105p różni się od prototypowego S100 m.in. brakiem wcięć w dolnej części pudła, dzięki czemu można było najwęższe przejścia w tramwaju poszerzyć z 600 mm do 750 mm, szersze są również podwójne drzwi – 1500 mm zamiast 1300 mm, zmniejszono liczbę miejsc siedzących na rzecz ogólnej pojemności pojazdu oraz zmieniono zwrot pantografu (w S100 był ustawiony pod włos)[38][36][37].
Krótkie wagony przegubowe
Tramwaje typu GTx, w przeciwieństwie do tramwajów wieloprzegubowych, posiadają wózki pod każdym członem, dzięki takiemu rozwiązaniu masa tramwaju rozkłada się bardziej równomiernie, jest on bardziej stabilny oraz siły przekazywane przez przeguby są mniejsze[36]. Wadą tego rozwiązania jest to, że takie tramwaje zajmują większą skrajnię[51].
Pierwszym Tramino tego typu są tramwaje S109j zakupione przez Jenę. S109j są to tramwaje trójczłonowe i dwukierunkowe, poruszające się na trzech wózkach, z których środkowy ma napędzane dwie osie, a skrajne po jednej[52]. Wózki nie są skrętne, a jedynie elastyczne – wychylają się o 4,5°[53]. Pojazdy są całkowicie klimatyzowane, część siedzeń znajduje się w układzie metro i posiadają po 4 drzwi o szerokości 1300 mm po obu stronach pojazdu[52]. Z wyjątkiem drzwi przy kabinach motorniczego, drzwi nie znajdują się naprzeciwko siebie[54].
Kolejnymi Tramino tego typu są tramwaje zakupione przez Brunszwik. Są to tramwaje czteroczłonowe i jednokierunkowe, poruszające się na czterech wózkach, z których drugi ma napędzane obie osie, a pozostałe tylko po jednej[19]. Pojazdy wyposażone są system stabilizujący tor jazdy oraz superkondensatory[55]
Kolejne tramwaje tego rodzaju zamówił Olsztyn[36], Tramino dla Olsztyna bazuje na wersji dla Jeny. Główną różnicą jest inny sposób montażu silników – w Tramino Olsztyn silnik znajduje się na wózkach, a nie w nadwoziu, jak w przypadku Tramino Jena[56]. Model dla Olsztyna dodatkowo wyróżnia niestandardowa skrajnia – tramwaj ma 2,5 m szerokości (standardowo tramwaje w Polsce mają 2,4 metra szerokości)[57]. Tramwaje wyposażone są w aktywny system zawieszenia, który pozwala na dostosowanie wysokości wejścia pojazdu oraz w system hydraulicznej stabilizacji toru jazdy[58].
XL
Na trzeci wariant zdecydowano się w przypadku tramwajów zamówionych przez Lipsk, które są częściowo niskopodłogowe i wyposażone w wózki obrotowe, obracające się więcej niż kilkanaście procent względem osi pojazdu[59]. Tramwaje te mają po 4 wózki napędowe oraz 1 toczny wózek Jakobsa[15].
23 listopada 2009 Solaris podpisał umowę z MPK Poznań na dostawę 40 niskopodłogowych tramwajów[2] z opcją rozszerzenia o kolejne 20 sztuk[60]. 28 grudnia 2010 MPK podpisało umowę z Solarisem na dodatkowe 5 egzemplarzy[17]. Na potrzeby zamówienia Solaris wynajął w poznańskiej dzielnicy Junikowo halę, gdzie Tramino przechodziły ostateczny montaż[60].
Na 2 dni przed podpisaniem pierwszej umowy do Poznania dotarł prototypowy Tramino o zbliżonej charakterystyce do tramwajów zamówionych przez MPK[61], który w marcu 2010 roku rozpoczął testy na ulicach Poznania[62]. W połowie maja prototyp otrzymał dopuszczenie do ruchu ulicznego[63], a pod koniec maja została zaprezentowany na zjeździe Komisji Tramwajowej Izby Gospodarczej Komunikacji Miejskiej[38]. 26 listopada Tramino odbył swój pierwszy kurs z pasażerami[64], a 28 stycznia rozpoczął kursy liniowe na linii nr 14 Os. Sobieskiego – Górczyn[65]. Ostatecznie MPK zdecydowało się na wydzierżawienie prototypowego Tramino od Solarisa[65]. W 2015 prototypowy Tramino odbył w Krakowie kilkumiesięczne testy, po których powrócił do Poznania[28][66], gdzie był testowany do sierpnia 2018[67].
Pierwszy seryjny Tramino został dostarczony 23 kwietnia 2011 do zajezdni przy ulicy Głogowskiej[68], gdzie 23 maja został zaprezentowany i otrzymał homologację[69]. 11 sierpnia pierwszy, a 26 sierpnia drugi tramwaj po raz pierwszy wyjechały na trasę[70][71]. Do końca 2011 roku dostarczono 26 egzemplarzy[72]. Dostawy zakończono 28 maja 2012[73].
11 grudnia 2014 Tramino prowadzone przez pijanego pracownika warsztatu podczas przejazdu technicznego najechało na inny tramwaj w wyniku czego 20 osób zostało rannych. Uszkodzenia tramwaju były na tyle poważne, że tramwaj otrzymał nowy szkielet czołowego członu[74].
W sierpniu 2018 roku zakończono eksploatację prototypowego egzemplarza (S100) z powodu awarii. Pojazd powrócił do producenta. W lutym 2022 roku rzecznik prasowy Solarisa ogłosił plany kasacji prototypu z powodu braku chętnych na zakup lub dzierżawę oraz ze względu na koszt przywrócenia tramwaju do ruchu przewyższający jego wartość[75].
W sierpniu 2021 roku egzemplarz o numerze taborowym 547 brał udział w wypadku – został najechany przez tramwaj Moderus Gamma o numerze 610. W zdarzeniu ucierpiało 31 osób[76][77]. W czerwcu 2022 i styczniu 2023 wypadkom uległy 2 kolejne tramwaje, które zderzył się z wiaduktem na Górczynie. W obu przypadkach nie było poszkodowanych[78].
W kwietniu 2022 roku MPK Poznań odkupiło prototypowy model Tramino, który został przewieziony na teren Zajezdni Franowo[79], a w październiku 2023 podpisano z konsorcjum firm Serwis Pojazdów Szynowych oraz Falkone umowę na naprawę główną i modernizację tego tramwaju upodobniającą do pozostałych seryjnych Tramino S105p[80].
Olsztyn
S111o w Olsztynie
21 września 2012 podpisano umowę z Olsztynem na dostawę 15 dwukierunkowych trójczłonowych tramwajów. Wszystkie pojazdy miały zostać dostarczone w 2014 roku, kiedy miała zostać zakończona budowa nowej linii tramwajowej w Olsztynie, gdzie w latach 60. zlikwidowano tramwaje[20]. Ze względu na opóźnienia w budowie linii tramwajowych zdecydowano się przesunąć dostawy na 2015 rok[81].
Pod koniec maja 2015 pierwszy tramwaj był gotowy[82] i następnie został skierowany na testy na terenie zajezdni Franowo w Poznaniu[47], które trwały do drugiej połowy lipca[83]. 12 czerwca drugi wyprodukowany egzemplarz o numerze 3001 dostarczono do Olsztyna[84], gdzie 19 czerwca został zaprezentowany na terenie zajezdni tramwajowej[85]. 25 czerwca do Olsztyna dostarczono trzeci wyprodukowany pojazd o numerze 3002 jako drugi i planowano wówczas, że dostawy pozostałych tramwajów potrwają do pierwszych dni października[86]. 21 sierpnia na terenie zajezdni w Olsztynie odbył się pierwszy przejazd próbny jednego z tramwajów[87], a 5 października zakończono dostawy[88]. W międzyczasie, od 22 do 25 września, na gdańskich targach Trako prezentowano olsztyńskie Tramino o numerze 3011[89].
19 listopada jeden z tramwajów odbył próbny przejazd na trasie zajezdnia – dworzec kolejowy[90]. Tydzień później zakończono pierwszy etap testów, podczas którego tramwaj przejechał trasę o długości niespełna 11 km i rozpędził się do prędkości 70 km/h[91]. Podczas testów okazało się, że w przypadku 7 z 40 peronów tramwajowych potrzebna będzie drobna ich przebudowa[92]. 3 grudnia rozpoczęto szkolenia motorniczych (2 tramwaje zostały przystosowane do nauki jazdy)[93]. 6 grudnia podczas dni otwartych zajezdni tramwajowej odbyły się pierwsze przejazdy z pasażerami[94]. 19 grudnia w Olsztynie uruchomiono pierwszą linię[95], a 27 grudnia drugą[96].
Pod koniec września 2018 5 z 15 tramwajów była wyłączona z ruchu ze względu na podejrzenie luzów w łożyskach osi portalowej[97]. Ostatecznie do naprawy skierowano 7 tramwajów. W lutym 2019 w ruchu było 13 pojazdów, a 2 pozostałe w trakcie naprawy[98].
Jena
S109j w Jenie
11 lipca 2011 podpisano umowę z Jenaer Nahverkehr GmbH na dostawę 5 dwukierunkowych 3-członowych tramwajów[18]. W drugiej połowie lipca 2013 dostarczono pierwszy egzemplarz[52], który został zaprezentowany 3 września[99]. W drugiej połowie września wszystkie 5 tramwajów było już odebranych[11], a 9 listopada odbyła się oficjalna prezentacja w Jenie[100]. 13 stycznia 2014 pierwszy tramwaj zaliczył swój debiut liniowy[101].
Jenajskie Tramino są pierwszymi w historii tramwajami polskiej produkcji, które zostały sprzedane w Niemczech[51].
Brunszwik
S110b w Brunszwiku
5 lipca 2012 podpisano umowę z Braunschweiger Verkehrs AG na dostawę 15 tramwajów do niemieckiego Brunszwiku. Pojazdy miały być dostarczane między majem a grudniem 2014[19]. 21 maja 2013 skorzystano z opcji rozszerzenia zamówienia o 3 dodatkowe składy, które mają zostać dostarczone do maja 2015[21]. Produkcja tramwajów rozpoczęła się w grudniu 2013[81]. W marcu 2014 człony pierwszego egzemplarza zostały połączone w całość i trwało wyposażanie wnętrza[102]. Pierwszy tramwaj został dostarczony do Brunszwiku 18 lipca 2014[12], a drugi w pierwszych dniach sierpnia[103]. 28 września podczas Dni Technologii i Innowacji zaprezentowano 3 pierwsze tramwaje[104], a 13 kwietnia 2015 rozpoczęto planową eksploatację dwóch Tramino w Brunwsziku[105]. Dostawy wszystkich tramwajów zakończyły się w 2015 roku[106].
29 czerwca 2017 przewoźnik zamówił kolejne 7 egzemplarzy (z opcją na kolejne 7) nieznacznie różniących się od wcześniejszych[25][30]. 22 sierpnia 2019 dostarczono pierwszy tramwaj z tej transzy[107], a w maju 2020 rozpoczął kursowanie po mieście[108]. Dostawy 7 tramwajów zakończono we wrześniu 2020 roku[109].
Lipsk
XL w Lipsku
26 marca 2015 podpisano umowę ramową z Leipziger Verkehrsbetriebe na dostawę 41 tramwajów do Lipska. Dostawę zaplanowano w czterech transzach, w ramach pierwszej z nich Solaris ma dostarczyć 5 tramwajów[22]. W 1. kwartale 2016 roku podpisano umowę na dostawę wagonów z drugiej transzy składającej się z 9 wagonów[23]. 21 grudnia do Lipska dotarł pierwszy tramwaj, ze względu na swoje rozmiary otrzymał przydomek XL[59]. 11 lutego podczas targów Haus-Garten-Freizeit jeden z tramwajów został zaprezentowany[110]. 13 lipca odbył się pierwszy przejazd z pasażerami, a dzień później pierwszy kurs liniowy na linii nr 4[111]. 22 września 2017 podpisano umowę na dostawę 3. transzy tramwajów składającej się z 9 sztuk, dostarczonych do Lipska było wówczas 5 pojazdów z łącznie zamówionych 23[16]. Pod koniec 2017 roku w ruchu było 7 tramwajów[112]. 20 grudnia 2018 podpisano umowę rozszerzającą zamówienie ramowe z 41 do 61 sztuk[24]. Do grudnia 2018 dostarczono łącznie 17 tramwajów[113]. Pod koniec czerwca 2022 dostarczono ostatni (61.) z zamówionych tramwajów[114].
Nagrody i wyróżnienia
2011 – nagroda im. inżyniera Ernesta Malinowskiego na targach Trako w Gdańsku[115],
2011 – nagroda im. profesora Jana Podoskiego (Izba Gospodarcza Komunikacji Miejskiej)[115],
2011 – wyróżnienie w kategorii motoryzacja i transport publiczny na targach arena DESING w Poznaniu[115],
2013 – nagroda im. prof. Jana Podoskiego na targach Trako w Gdańsku[116],
2013 – medal Prezesa Stowarzyszenia Elektryków Polskich na targach Trako w Gdańsku[116],
2015 – nagroda Red Dot za design Tramino dla Brunszwiku[117],
2017 – nagroda im. inżyniera Ernesta Malinowskiego na targach Trako w Gdańsku za Tramino Lipsk[118].
↑Arkadiusz Lubka. Niskopodłogowy tramwaj Solaris Tramino S105p. „Technika transportu szynowego”. 10/2006, s. 30-41. Emi-press Wydawnictwa Techniczne i Naukowe. (pol.).
.jpg){kind=spacer}
.jpg){kind=spacer}
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg){kind=logo}
.jpg){kind=small}
