Sofja Kowalewska

Sofja Wasiljewna Kowalewska

Data i miejsce urodzenia	3 stycznia^?/15 stycznia 1850 Moskwa
Data i miejsce śmierci	29 stycznia^?/10 lutego 1891 Sztokholm
Zawód, zajęcie	matematyczka, pisarka
Narodowość	rosyjska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Uniwersytet w Getyndze (doktorat 1874) Uniwersytet w Heidelbergu
Rodzice	Wasilij Wasiljewicz Krukowski Jelizawieta Fiodorowna Schubert
Małżeństwo	Włodzimierz Kowalewski
Krewni i powinowaci	Piotr Wasiljewicz Korwin-Krukowski (wuj)

Sofja Wasiljewna Kowalewska, ros. Софья Васильевна Ковалевская (ur. 3 stycznia^?/15 stycznia 1850 w Moskwie, zm. 29 stycznia^?/10 lutego 1891 w Sztokholmie^[1]) – rosyjska matematyczka i pisarka. Żona paleontologa Władimira Kowalewskiego.

Życiorys

Ojciec Kowalewskiej, Wasilij Wasiljewicz Krukowski, był oficerem pochodzenia polskiego (potomkiem Korwin-Krukowskich). Jej matka, Jelizawieta Fiodorowna Szubert (Schubert), pochodziła z rodziny niemieckich imigrantów do Petersburga, którzy mieszkali na Wyspie Wasilewskiej. Jej pradziadkiem ze strony matki był astronom i geograf Friedrich Theodor Schubert (1758-1825), który wyemigrował do Rosji z Niemiec około 1785 roku. Został pełnoprawnym członkiem Petersburskiej Akademii Nauk i kierownikiem jej obserwatorium astronomicznego. Jego synem, dziadkiem ze strony matki Kovalevskiej, był generał Theodor Friedrich von Schubert (1789-1865), który był szefem wojskowej służby topograficznej i honorowym członkiem Rosyjskiej Akademii Nauk, a także dyrektorem muzeum Kunstkamera.

Friedr. von Schubert Luise von Cronhelm Friedr. Schubert Sophie Rall Wassili Korwin-Krukowski Elisabeth Schubert Alexandrine Schubert Fjodor Krukowski Victor Jaclard Anna Krukowski Wladimir Kowalewski Sofja Kowalewskaja Sofja (Fufa) Kowalewski

Rodzina Sofii Kowalewskiej

Zamiłowanie do matematyki zaszczepili jej nauczyciel Józef Malewicz oraz stryj Piotr Wasiljewicz Korwin-Krukowski. Uczyła się podstaw rachunku różniczkowego w Petersburgu. W 1868 poślubiła paleontologa Włodzimierza Kowalewskiego – jej mąż należał do radykalnego ugrupowania politycznego walczącego o równouprawnienie kobiet i zapewnienie im dostępu do edukacji^[2]. Było to fikcyjne małżeństwo, które umożliwiło jej studiowanie, gdyż jako kobieta na naukę za granicą potrzebowała zgody ojca lub męża.

Po ślubie wyjechała z mężem do Niemiec (towarzyszyła im Julia Lermontowa, z którą Sofja się zaprzyjaźniła)^[3] i studiowała matematykę w Heidelbergu, a potem w Berlinie pod kierunkiem Karla Weierstrassa. Z jej studiami wiązały się trudności, ponieważ uniwersytety nie przyjmowały kobiet, musiała więc specjalnie starać się o prawo uczęszczania na wykłady bez formalnego przyjęcia w poczet studentów.

W 1874 r. została jedną z pierwszych Europejek z doktoratem w dziedzinie matematyki^[4]. W 1884 jako jedna z pierwszych kobiet na świecie uzyskała tytuł profesora na Uniwersytecie w Sztokholmie, w 1885 r. objęła funkcję dziekana Wydziału Matematyki^[2]. W 1888 roku wygrała konkurs paryskiej Akademii Nauk dotyczący ścisłego rozwiązania równań ruchu bryły sztywnej (bąka). Wcześniej rozwiązania tego problemu podali Leonhard Euler i Joseph Louis Lagrange. Trzecie i ostatnie to bąk Kowalewskiej(inne języki)^[5][6][7]. Była członkiem Petersburskiej Akademii Nauk. Jej prace dotyczą głównie równań różniczkowych, a także mechaniki i optyki. Pochowano ją na cmentarzu Norra begravningsplatsen^[8].

Po jej śmierci córka Fufa została przysposobiona przez Julię Lermontową. Fufa traktowała Julię jak matkę (mówiła o niej mama Julia^[9]). Po śmierci Julii w 1919 Fufa przejęła jej majątek^[3].

Twórczość literacka

Kowalewska była również utalentowaną pisarką. Opublikowała kilka powieści i dramatów, pisywała do gazet. Wydano następujące jej utwory:

• Uniwersytet chłopski w Szwecji (szkice), 1903;
• Wspomnienia z dzieciństwa, 1948 (wyd. pol. 1978);
• Nihilistka (powieść), 1928^[10].

Upamiętnienie

Na jej cześć nazwano planetoidę (1859) Kovalevskaya^[11] oraz krater księżycowy Kovalevskaya(inne języki)^[12]. Jest bohaterką opowiadania Alice Munro Zbyt wiele szczęścia^[13].

Przypisy

1. Kowalewska Sofja W., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-10] .
2. RachelR. Swaby RachelR., "Upór i przekora. 52 kobiety, które odmieniły naukę i świat", 2017 . Brak numerów stron w książce
3. Julia Lermontowa – Piękniejsza Strona Nauki [online] [dostęp 2022-01-07]  (pol.).
4. Pierwszą była prawdopodobnie Holenderka Elisa van der Ven w 1858.
5. Sofia Kovalevskaya – pożytki z własnego pokoju [online], Nie od razu naukę zbudowano, 3 lutego 2013 [dostęp 2020-02-25] .
6. KrzysztofK. Turzyński KrzysztofK., Trzy ciężkie bąki [online], DeltaMi, kwiecień 2011 [dostęp 2020-02-25] .
7. JanJ. Królikowski JanJ., Obroty brył sztywnych dookoła osi swobodnych. Równania Eulera. Bąki [online], Wydział Fizyki UW [dostęp 2020-02-25] .
8. Kowalevski, SOPHIE. svenskagravar.se. [dostęp 2022-01-29]. (szw.).
9. ElenaE. Roussanova ElenaE., Zwei Göttinger Pionierinnen: Sofja Kowalewskaja und Julia Lermontowa, [w:] ElmarE. Mittler, SilkeS. Glitsch (red.), Rußland und die "Göttingische Seele", Göttingen 2004, s. 431–452, DOI: 10.17875/gup2004-367 [dostęp 2022-01-07] .
10. P. Połubarinowa-Koczina: Zofia Kowalewska: Wielki matematyk rosyjski. Czytelnik, 1951. Brak numerów stron w książce
11. Lutz D. Schmadel: Dictionary of Minor Planet Names. Springer, 2003, s. 149. DOI: 10.1007/978-3-540-29925-7_1860. ISBN 3-540-00238-3.
12. Kovalevskaya on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS, NASA. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
13. Agnieszka.A. Kuc Agnieszka.A., Zbyt wiele szczęścia, wyd. 1, Kraków: Wydawn. Literackie, 2011, ISBN 978-83-08-04549-7, OCLC 707730492 [dostęp 2018-11-28] . Brak numerów stron w książce

Bibliografia

• Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski Mały słownik matematyczny, Wiedza powszechna, Warszawa 1975

Linki zewnętrzne

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Sofja Kowalewska w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• Kowalewska Zofia – biografia. matematycy.interklasa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-11)].
• Dzieła Sofji Kowalewskiej w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000121273313
• VIAF: 34495126
• LCCN: n82063856
• GND: 118565826
• NDL: 00446219
• LIBRIS: sq462t7b2f9jn10
• BnF: 121529954, 10660786x, 11311101w
• SUDOC: 030030870
• NLA: 35846765
• NKC: jn20000603509
• RSL: 000020152
• BNE: XX989562
• NTA: 069651248
• BIBSYS: 90133757
• CiNii: DA01162664
• Open Library: OL1275642A
• PLWABN: 9810703990505606
• NUKAT: n98027624
• J9U: 987007264185305171
• CANTIC: a10922258
• LNB: 000069746
• NSK: 000310668
• CONOR: 72060003
• BNC: 000441554
• LIH: LNB:2LH;=qP

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3926607
• Britannica: biography/Sofya-Vasilyevna-Kovalevskaya
• Treccani: sofja-vasilevna-kovalevskaja
• Universalis: sofia-vassilievna-kovalevskaia
• NE.se: sonja-kovalevsky
• SNL: Sonja_Kovalevskaja
• Catalana: 0035954
• DSDE: Sofja_Kovalevskaja
• Hrvatska enciklopedija: 33536

Identyfikatory zewnętrzne:

• MacTutor: Kovalevskaya