Res extensa (łac. „rzecz rozciągła”) – jeden z podstawowych terminów filozoficznych w metafizyce Kartezjusza[1].
Dualizm Kartezjański
W swoim systemie filozoficznym Kartezjusz przeciwstawiał res extensa i res cogitans (rzecz myśląca). Res extensa było używane na określenie świata fizycznego, a res cogitans zostało użyte do oznaczenia bytów postrzegających własną bytowość. Tym samym Kartezjusz stanął na stanowisku, że rzeczywistość składa się z dwóch, zasadniczo odmiennych substancji. Świat materialny działa na zasadach mechanicznych, natomiast świat duchowy jest obszarem wolności. Oba typy substancji spotykają się w ludziach[2].
Rozciągłość
Wszystkie rzeczy fizyczne cechują się rozciągłością. Rozciągłość jest jedną z podstawowych idei, nie wymagających definicji. Oznacza ona, że rzecz zajmuje pewną przestrzeń (przestrzeń kartezjańską), a więc cechuje się trzema wymiarami: długością, szerokością i głębokością[3].
Dla Kartezjusza cała materia stanowiła nieskończenie podzielną jedność[2]. Odrzucał też istnienie próżni. Tym, co różni poszczególne rzeczy, są ich modi, czyli sposoby w jaki istnieją. Są to: kształt, rozmiar i ruch. Te modi nie mają odrębnego bytu i mogą istnieć poza ciałami. Pozostałe cechy przypisywane rzeczom (takie jak kolor, czy smak) nie są cechami rzeczy, lecz sposobem w jaki zmysły reagują na rzeczy[3].
Koncepcja rzeczy rozciągłej była krytykowana, również wśród zwolenników kartezjanizmu. Henry More wskazywał, że rozciągłość może być przypisywana także bytom niematerialnym (np. Bogu). Robert Boyle, Evangelista Torricelli i Blaise Pascal przeprowadzili szereg eksperymentów (eksperyment z pompą próżniową Boyle'a oraz rtęcią Toricellego i Pascala), potwierdzających istnienie próżni i wskazujących, że rozciągłość nie jest wyłącznie cechą rzeczy[4].
Z początkiem XVIII w. Kartezjańska koncepcja res extensa była już powszechnie odrzucona przez naukowców i filozofów (oprócz nielicznych wyjątków, np. Pierre-Sylvain Régis)[4].
Przypisy
Bibliografia
- RogerR. Ariew RogerR. i inni, Historical Dictionary of Descartes and Cartesian Philosophy, Lanham, Maryland - Toronto - Oxford: The Scarecrow Press, Inc, 2003 .
