Róża Etkin

Róża Etkin

Róża Etkin (1927)
Imię i nazwisko	Róża Etkin-Moszkowska
Data i miejsce urodzenia	1908 Warszawa
Data i miejsce śmierci	16 stycznia 1945 Warszawa
Przyczyna śmierci	rozstrzelanie
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka poważna
Zawód	pianistka, kameralistka, pedagog
Aktywność	1920–1939

Róża Etkin-Moszkowska (ur. 1908 w Warszawie, zm. 16 stycznia 1945 tamże) – polska pianistka oraz kameralistka, pedagog żydowskiego pochodzenia, laureatka III nagrody na I Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie^[1].

Życiorys

Urodziła się w 1908 w wielodzietnej rodzinie polskich Żydów, jako córka Lejba Etkina i Sary z domu Milewskiej^[2]. Już jako dziecko, mając kilka lat oraz będąc wybitnie utalentowaną, rozpoczęła naukę gry na fortepianie^[3]. Mając niespełna 10 lat została uczennicą Wyższej Szkoły Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie, w klasie wybitnego pianisty i pedagoga Aleksandra Michałowskiego^[3].

Jej debiut koncertowy przypadł 20 czerwca 1920, kiedy miała dwanaście lat^[3]. W 1924 wystąpiła z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej pod dyrekcją Grzegorza Fitelberga, wykonując III koncert fortepianowy d-moll op. 30, Siergieja Rachmaninowa^[4][3]. Wiosną 1926 wystąpiła po raz kolejny w Filharmonii Warszawskiej, gdzie wykonała Koncert fortepianowy Es-dur nr 1 (S. 124) Ferenca Liszta, a jesienią tegoż roku Koncert fortepianowy d-moll (BWV 1052) Johanna Sebastiana Bacha, które wysoko zostały ocenione przez krytyków muzycznych i publiczność. Rozpoczęła wówczas przygotowania do występu w organizowanym po raz pierwszy Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie, przygotowując się pod okiem prof. Michałowskiego, a następnie prof. Konserwatorium Warszawskiego Zbigniewa Drzewieckiego, który tak ją scharakteryzował^[3]:

Chłonność stylów, szybkość opanowania pamięciowego, niezależność techniki palcowej, chwytów i skoków akordowych była zdumiewająca.(...). Ręce miała właściwie niewielkie i wydawało się niepojęte, jak dawała sobie radę z wszelkimi trudnościami.

Zbigniew Drzewiecki

Róża Etkin na I Konkursie Chopinowskim w Warszawie

W 1927 wzięła udział w I Konkursie Chopinowskim, do którego przystąpiła jako najmłodsza uczestniczka^[5]. Dotarła wówczas do finału, w którym zagrała Koncert fortepianowy f-moll op. 21, Fryderyka Chopina, zajmując ostatecznie III miejsce^[6]. Prasa tak o jej występie się rozpisywała^[6]:

Teraz, w konkursie Etkinówna wybiła się na czoło polskiej grupy. Etkinówna grała koncert (f-moll) z doskonałem zrównoważeniem swego polotu, z opanowaniem wewnętrznej żywości, z pożądliwą gracją w kantylenie, zdrowym odruchem rytmiki, z błyskiem pasażowym i z brawurową lekkością techniki.

Konkurs zakończył się zwycięstwem Rosjanina Lwa Oborina, a Etkinównę wyprzedził drugi w kolejności jej rodak Stanisław Szpinalski^[7]. Po zakończeniu I Konkursu Chopinowskiego ukazało się wiele pochlebnych komentarzy dotyczących jej występu, m.in. w czasopiśmie „Ilustrowana Republika”^[8]:

Róża Etkinówna jest bezsprzecznie pianistką wysoce utalentowaną. To się wyczuło od razu, niemal od pierwszego uderzenia jej stalowych palców. Po doskonałem oddaniu nokturnów Chopina Fis-dur i Des-dur, miało się przekonanie, iż jest to wyjątkowo czuły organizm odtwórczy, artystka, która głęboko i szczerze potrafi oddać to, co stanowi niespożyte piękno tych dzieł. Róża Etkinówna posiada przytem zdolności techniczne, które pozwalają wróżyć tej młodej pianistce dużą karierę wirtuozowską. Jej gra ma rozmach i siłę, a znamionuje ją potęga wyrazu, jaką tylko dojrzali artyści wykazać umieją. Może tylko brakło chwilami jej grze głębszego pierwiastka uczuciowego, tego momentu zadumy i nastroju poetyckiego, ukrytego na dnie głębi muzy chopinowskiej.

W maju 1927 wyjechała do Berlina, gdzie podjęła studia pianistyczne w Klindworth-Scharwenka-Konservatorium w klasie Moritza Mayera-Mahra^[9]. W tym samym roku zadebiutowała w Berlinie (w sali im. Carla Bechsteina), a jej występ został bardzo wysoko oceniony przez publiczność oraz pochlebne recenzje prasowe^[9]. Muzykolog oraz krytyk muzyczny dr Hugo Leichtentritt tak wówczas pisał o jej występie^[3]:

Wyjątkowe wrażenie pozostawił po sobie pierwszy koncert Róży Etkin. Młoda artystka odznacza się najwyższymi atutami pianistycznymi: olśniewającym wirtuozostwem, porywającym temperamentem i wyjątkowo subtelną organizacją muzyczną. Chopina grała ona z największym wyrazem, a okazała się jednocześnie równie świetną odtwórczynią nowej muzyki (Ravel, Skriabin, Szymanowski).

Hugo Leichtentritt

Etkinówna występowała wielokrotnie również i w Polsce^[10]. Grała w audycjach Polskiego Radia, występowała na wieczorach Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, systematycznie koncertowała w salach Filharmonii Warszawskiej czy Konserwatorium^[10]. Prowadziła również wykłady w Wyższej Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie^[1].

W stolicy Niemiec poznała architekta i rzeźbiarza Ryszarda Moszkowskiego (bratanka pianisty i kompozytora Maurycego Moszkowskiego), z którym wkrótce wzięła ślub^[3][1][10]. Po powrocie do Polski kontynuowała karierę koncertującej pianistki. Podczas II wojny światowej przebywała wraz z mężem w Warszawie (po aryjskiej stronie), gdzie ukrywała się w domach zaprzyjaźnionych Polaków. Zginęła 16 stycznia 1945 w niewyjaśnionych okolicznościach^[10]. Według relacji niektórych świadków, zabił ją granat wrzucony do piwnicy^[10]. Według innych, kryjówkę Moszkowskich zdradził dym z rozpalonego piecyka^[10]. Niemcy najprawdopodobniej aresztowali ukrywające się w bunkrze małżeństwo i rozstrzelali na Żoliborzu^[11][1].

Repertuar i dyskografia

W jej repertuarze pianistycznym znalazły się dzieła: Johanna Sebastiana Bacha, Ludwiga van Beethovena, Piotra Czajkowskiego, Fryderyka Chopina, Ferenca Liszta, Felixa Mendelssohn-Bartholdy'ego, Wolfganga Amadeusa Mozarta, Roberta Schumanna, Johannesa Brahmsa, czy też Maurice Ravela, Aleksandra Skriabina, Siergieja Rachmaninowa (II koncert fortepianowy c-moll op. 18 i III koncert fortepianowy d-moll op. 30), Karola Szymanowskiego (Wariacje na polski temat ludowy h-moll op. 10, 12 Etiud op. 33 i 20 Mazurków op. 50) i Bronisława Kapera (m.in. Sonata fortepianowa)^{[3][12][1][9]}.

Z pozostawionych przez nią nielicznych nagrań wydano kilka płyt z utworami wykonywanymi również przez innych pianistów.

Albumy
Rok	Tytuł	Wydawca
1969	The golden pages of Polish pianistic art. Volume 3, Aleksander Michałowski, Wanda Landowska, Janina Familier-Hepnerowa, Róża Etkinówna, Maria Barówna, Józef Śmidowicz, Jerzy Żurawlew, piano[a]	Columbia Japan
2007	Hounds of Ecstasy, Vol. 2 - Historical Recordings of Scriabin[b]	DiwClassics
2012	The Great Polish Chopin Tradition: Michałowski vol. 3, Professor & Composer, Sofronicki, Etkin, Barówna, Szpilman & Marat[a]	Selene

Uwagi

1. Róża Etkin prezentuje na płycie dwa utwory: Nokturn Fis-dur op. 15 nr 2 i Mazurek c-moll op. 50 nr 3 Fryderyka Chopina.
2. Róża Etkin prezentuje na płycie Etiudy Aleksandra Skriabina.

Przypisy

1. MarianM. Fuks MarianM., Etkin-Moszkowska Róża, [w:] Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma [online], jhi.pl [zarchiwizowane z adresu 2020-08-05] .
2. Róża Etkin-Moszkowska (Etkin) [online], geni.com [dostęp 2023-10-19] .
3. StanisławS. Dybowski StanisławS., Osoby związane z Chopinem. Róża Etkin, [w:] Narodowy Instytut Fryderyka Chopina [online], pl.chopin.nifc.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-01-31] .
4. Dybowski 2005 ↓, s. 41.
5. Dybowski 2005 ↓, s. 42.
6. Rozstrzygnięcie konkursu Chopinowskiego, „Kurjer Poranny”, Nr 30, Warszawa: Feliks Fryze, 30 stycznia 1927, s. 5, OCLC 883555437 [dostęp 2019-01-21] .
7. Wysocki 1987 ↓, s. 21.
8. Z muzyki. Laureaci konkursu im. Chopina Róża Etkinówna i Leopold Szpinalski, „Ilustrowana Republika”, Nr 40, Łódź: Leszek Kirkien, Władysaw Polak, 10 lutego 1927, s. 6, OCLC 864850738 [dostęp 2019-01-22] .
9. Dybowski 2005 ↓, s. 43.
10. Etkin Róża, [w:] Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN [online], sztetl.org [zarchiwizowane z adresu 2023-04-15] .
11. Dybowski 2005 ↓, s. 44.
12. ROZA ETKIN-MOSKOWSKA. Polish pianist (1908 - 1945) [online], forte-piano-pianissimo.com [zarchiwizowane z adresu 2021-10-26]  (ang.).

Bibliografia

• Leon TadeuszL.T. Błaszczyk Leon TadeuszL.T., Żydzi w kulturze muzycznej ziem polskich w XIX i XX wieku. Słownik biograficzny. (PDF), Warszawa: Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, 2014, s. 63, ISBN 978-83-939735-1-4, OCLC 942317215 .
• StanisławS. Dybowski StanisławS., Laureaci Konkursów Chopinowskich w Warszawie (z dyskografią), Warszawa: Przedsiębiorstwo Muzyczne Selene, 2005, s. 41–44, ISBN 83-910515-1-X, OCLC 68802269 .
• StefanS. Wysocki StefanS., Wokół Konkursów Chopinowskich, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji, 1987, ISBN 83-212-0443-0, OCLC 749899851 .

Linki zewnętrzne

• Róża Etkinówna w bazie Discogs.com (ang.)
• Róża Etkin w bazie Online Computer Library Center
• Róża Etkin w bazie NUKAT - Katalogu zbiorów polskich bibliotek naukowych
• Róża Etkin w bazie You Tube
• Róża Etkin (ang.) w Rate Your Music
• Dyskografia Rosa Etkin w bazie MusicBrainz (ang.)
• Róża Etkin (ang.) w Apple Music

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000408102343
• VIAF: 300510330
• GND: 1156571219
• PLWABN: 9810677385505606
• NUKAT: n2017025772

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3898882