Punktoza

Punktoza – pejoratywne[1] i slangowe[2] określenie zjawiska polegającego na tym, że naukowcy skupiają się na działaniach o niskiej wartości naukowej przynoszących dużo punktów w systemach oceny, awansów lub nagród, zamiast poświęcać się rzetelnej pracy[3]. W takim ujęciu punktoza oznacza stan, w którym otrzymywanie punktów za dorobek naukowy przestało być metodą oceny pracy naukowej, a stało się jej celem[4]. Morfem oza sugeruje, że punktoza jest chorobą[2].

Punktoza jest efektem systemu oceny naukowców opartego na ilościowym podejściu do ich produktywności mierzonej różnymi wskaźnikami i parametrami[5]. W efekcie wyniki badań naukowych nie mają wartości dodanej, a artykuły publikowane są bez znaczącego wysiłku[6][7]. Ma to kształtować wśród naukowców postawy koniunkturalizmu[6]. Prowadzi to do niekorzystnych zjawisk. Jednym z nich jest wielokrotne publikowanie przez danego badacza w różnych czasopismach tego samego tekstu (tzw. krojenie salami) pod nieznacznie zmienionym tytułem. Kolejnym jest publikowanie wielu publikacji, ale o niskiej jakości[5]. Innym jest podpisywanie danej publikacji przez wielu autorów, mimo braku faktycznego wkładu części z nich, by jak najwięcej osób mogło uzyskać punkty (artykuł w czasopiśmie za 50 punktów podpisany przez 7 naukowców przynosi w sumie 350 punktów)[8]. Kolejnym negatywnym zjawiskiem jest niekiedy faworyzowanie przez systemy oceny publikacji w języku angielskim nad narodowym[2]. W efekcie badacz, który skupił się na napisaniu jednego artykułu o wysokiej wartości opublikowanego w czołowym czasopiśmie, może uzyskać mniej punktów niż naukowcy chcący uzyskać jak najwięcej punktów. Prowadzi to do dyskryminacji[9], a w dłuższej perspektywie do zaniku badań w dziedzinach trudno mierzalnych, które trudno parametryzować obecnie istniejącymi narzędziami (dotyczy to przede wszystkim humanistyki)[7]. Parametryzacja jest krytykowana także za brak konsekwencji[10] i uznaniowe przyznawanie dużej liczby punktów określonym czasopismom, na przykład „Pamięci i Sprawiedliwości”[11]. Niektórzy zwracają jednak uwagę, że punktoza może wynikać nie tylko z konstrukcji systemów oceny okresowej pracowników naukowych, ale też może być niezamierzonym efektem przekonań części naukowców, którzy wierzą, że pracę naukową należy skrupulatnie mierzyć i obiektywnie oceniać za pomocą punktowych wskaźników[12].

Warunkiem powstania punktozy jest funkcjonowanie parametrycznego systemu ewaluacji nauki oraz dezinstytucjonalizacja misji badawczej uczelni poprzez nadmierne skupienie na dydaktyce. Nie jest tworzona intencjonalnie, jednak jej legitymizacja wynika z istoty funkcjonowania systemu, który za naukowe uznaje tylko artykuły publikowane w czasopismach uznanych za naukowe według reguł systemu[5] (w Polsce listę czasopism zatwierdza Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego)[13]. Z innej perspektywy nastawienie na zdobywanie punktów krytykowane jest za nadmierne skupianie się na działalności naukowo-badawczej, przez co nauczanie, czyli druga tradycyjna rola uczelni staje się nieważne[14].

Chociaż zjawisko punktozy jest krytykowane przez środowisko naukowe w Polsce, jednocześnie sama parametryzacja wyników nauki uznawana jest, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia, za potrzebną metodę oceny dorobku naukowego[11]. Przeciwników reformy polskiej nauki (zwłaszcza tzw. ustawy 2.0), wśród której elementów jest ewaluacja dorobku naukowego opartego na parametryzacji, określa się niekiedy mianem „leśnych dziadków”[1].

Podobne do punktozy znaczenie ma także sformułowanie „publikuj albo giń” (ang. publish or perish(inne języki))[2][15] czy „scopusoza” (od Scopusa, nazwy bazy artykułów naukowych)[2]. Wiążą się z nią również pojęcia „grantoza” (ubieganie się o granty wyłącznie w celu uzyskania jak największej liczby pieniędzy, nie zaś prowadzenia badań)[16] czy „impaktoza” (ocena poziomu produktywności naukowca jedynie przez pryzmat jego najlepszych publikacji)[5]. W środowisku naukowców rosyjskojęzycznych funkcjonują pojęcia „bałłomanija” („punktomania”) i „grantomanija” („grantomania”)[2]. „Punktoza” jest hiponimem w stosunku do słowa „punktomania”.

Punktoza nie jest problemem typowo polskim, ale jest to wyzwanie, z którym mierzy się cały współczesny świat nauki. Problemy wynikające z punktozy, rozumianej jako ocenianie jakości badań prowadzonych przez indywidualnych badaczy i instytucje badawcze jedynie w formie liczbowych wskaźników (np: journal impact factor, liczba cytowań, index Hirscha), podobnych do biesowych kluczowych wskaźników efektywność są coraz szerzej dostrzegane i krytykowana w świecie nauki jako szkodliwe[17][18][19][20][21]. Mimo iż część społeczności uczonych uznaje liczbowe bibliometryczne wskaźniki za miarę jakości nauki, szereg inicjatyw wskazuje, że jest to przekonanie błędne[22][23][24][25][26].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Wojciech Włoskowicz, Nowomowa pseudometanaukowa? O języku polskiej polityki naukowej, „Poradnik Językowy”, 10, 2019, s. 44–45, ISSN 0551-5343 [dostęp 2020-09-26].
  2. ↑ a b c d e f Tadeusz Szczerbowski, Punktoza jako słowo ostatnich lat, „Poradnik Językowy”, 7, 2017, s. 80–87, ISSN 0551-5343 [dostęp 2020-09-26].
  3. ↑ Patrycjusz Pilawski, OJ UW – punktoza [online], nowewyrazy.uw.edu.pl, 26 lipca 2016 [dostęp 2020-09-26].
  4. ↑ Zbigniew Rykiel, Szaleństwo czy metoda?. Modernizacja przez biurokratyzację i prekaryzację, „Przestrzeń Społeczna”, 4/2 (8), 2014, s. 24.
  5. ↑ a b c d Emanuel Kulczycki, Punktoza w Polsce – co ją wytwarza i jak ją powstrzymać [online], Warsztat badacza – Emanuel Kulczycki, 29 czerwca 2017 [dostęp 2020-09-26].
  6. ↑ a b Janusz A. Majcherek, Punktoza, grantoza i inne plagi [online], Liberté!, 11 października 2019 [dostęp 2020-09-26].
  7. ↑ a b Emanuel Kulczycki, Punktoza jako strategia w grze parametrycznej w Polsce, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, 1 (49), 2017 [dostęp 2020-09-26].
  8. ↑ Emanuel Kulczycki, Rewolucja w liczeniu punktów za publikacje w czasopismach [online], Warsztat badacza, 3 lipca 2015 [dostęp 2020-09-26].
  9. ↑ Jerzy Żyżyński, Zlikwidujcie punktozę i kategoryzacje [online], rp.pl, 4 lutego 2019 [dostęp 2020-09-26].
  10. ↑ Karolina Nowakowska, Punkty dla nieistniejących tytułów i brak konsekwencji. Nowy wykaz czasopism naukowych pełen absurdów [online], gazetaprawna.pl, 3 sierpnia 2019 [dostęp 2020-09-27].
  11. ↑ a b Mariusz Baranowski, Maciej Miłosz, Koniec nadprodukcji bylejakości [wywiad], „Dziennik Gazeta Prawna”, 25 września 2020, A22–A23.
  12. ↑ Konrad Kulikowski, Emil Antipow, Niezamierzone konsekwencje punktozy jako wartości kulturowej polskiej społeczności akademickiej, „Studia Socjologiczne”, 3(238), 2020, s. 207–236, DOI: 10.24425/STS.2020.132476 [dostęp 2021-10-04].
  13. ↑ Koniec z punktozą. Nowy wykaz czasopism już jest! [online], Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 31 lipca 2019 [dostęp 2020-09-26].
  14. ↑ Stanisław Czachorowski, Kult cargo, czyli o komunikacji na uniwersytetach [online], EduNews.pl, 15 września 2015.
  15. ↑ Piotr Wasylczyk, Publikuj albo giń [online], tygodnikpowszechny.pl, 11 czerwca 2018 [dostęp 2020-09-26].
  16. ↑ Patrycjusz Pilawski, OJ UW – grantoza [online], nowewyrazy.uw.edu.pl, 11 lutego 2018 [dostęp 2020-09-26].
  17. ↑ Konrad Kulikowski, Negatywne oddziaływanie polityki ewaluacyjnej jednostek naukowych na jakość polskiej nauki. Perspektywa Mertonowskiego etosu naukowego, „Studia Socjologiczne”, 2024, s. 55–79, DOI: 10.24425/sts.2024.149316, ISSN 2545-2770 [dostęp 2024-10-13] (pol.).
  18. ↑ Herman Aguinis i inni, “An A Is An A”: The New Bottom Line For Valuing Academic Research, „Academy of Management Perspectives”, 34 (1), 2020, s. 135–154, DOI: 10.5465/amp.2017.0193, ISSN 1558-9080 [dostęp 2024-10-13] (ang.).
  19. ↑ Nancy J. Adler, Anne-Wil Harzing, When Knowledge Wins: Transcending the Sense and Nonsense of Academic Rankings, „Academy of Management Learning & Education”, 8 (1), 2009, s. 72–95, DOI: 10.5465/amle.2009.37012181, ISSN 1537-260X [dostęp 2024-10-13] (ang.).
  20. ↑ Konrad Kulikowski, Polityka ewaluacji jednostek naukowych – naprawiać czy wyrzucić? Odpowiedź na polemikę, „Studia Socjologiczne”, 2024, s. 189–199, DOI: 10.24425/sts.2024.151939, ISSN 2545-2770 [dostęp 2024-10-13] (pol.).
  21. ↑ Kamil Łuczaj, „Punktoza” i „grantoza” dwa lata po ewaluacji, osiemdziesiąt lat po Mertonie, „Studia Socjologiczne”, 2024, s. 171–187, DOI: 10.24425/sts.2024.151938, ISSN 2545-2770 [dostęp 2024-10-13] (pol.).
  22. ↑ The Agreement [online], CoARA [dostęp 2024-10-13] (ang.).
  23. ↑ Read the Declaration [online], DORA [dostęp 2024-10-13] (ang.).
  24. ↑ Leiden manifesto for research Metrics [online], Leiden manifesto for research Metrics [dostęp 2024-10-13] (ang.).
  25. ↑ ID22, Hong Kong Principles [online], WCRIF - The World Conferences on Research Integrity Foundation [dostęp 2024-10-13] (ang.).
  26. ↑ Stephen Curry, Elizabeth Gadd, James Wilsdon, Harnessing the Metric Tide: indicators, infrastructures & priorities for UK responsible research assessment. [online], 12 grudnia 2022 [dostęp 2024-10-13] (ang.).

Linki zewnętrzne

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!