Poznańskie osiedla sprzed 1945 – zabudowa o charakterze osiedlowym w Poznaniu i geneza jej form.
Historia i architektura
Zabudowa typu osiedlowego przed 1945, kształtowała się w Poznaniu w kilku fazach, które związane były z kolejnymi etapami rozwoju miasta i jego industrializacją.
Pierwsza faza zabudowy osiedlowej łączyła się z gwałtowną eksplozją urbanistyczną poza zlikwidowane obwarowania miejskie w początkach XX w. Powstały wtedy (i nieco wcześniej) kolonie robotnicze dla pracowników licznych fabryk, jakie funkcjonowały na przedmieściach Poznania. Wysoka imigracja ze wsi, podwyższona podaż rąk do pracy i rozwój przemysłu powodowały głód mieszkaniowy wśród rozrastającej się klasy robotniczej oraz urzędników różnych szczebli. Osiedla budowane były przede wszystkim przez właścicieli fabryk, często w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów pracy (np. Kolonia Karlsbunne na Głównej lub osiedle Spar- und Bauverein na Wildzie).
Kolejną fazą budownictwa osiedlowego w Poznaniu był okres po I wojnie światowej, kiedy to inwestorem stało się w głównej mierze miasto, realizujące przykładowo osiedle socjalne na Zagórzu lub podobne na Górczynie. Dominowały wtedy (jak i przed I wojną) formy tradycyjne, historyczne - łamane dachy, zdobienie elewacji skromnym detalem.
Prace komunalne w zakresie taniego mieszkalnictwa osiedlowego przerwał Wielki kryzys, w Poznaniu nieco złagodzony pracami nad organizacją PeWuKi. Po zakończeniu kryzysu nastąpiła kolejna faza rozwoju budownictwa osiedlowego, reprezentującego już w dużej mierze tendencje modernistyczne. Ostatnie osiedla takiego typu ukończono w 1939 – były to: osiedle galeriowców na Zawadach (inwestor miejski) i podobne na Komandorii (inwestor prywatny).
Najpłodniejsi architekci osiedli i kolonii robotniczych i miejskich opisywanego okresu to Joseph Leimbach, Jerzy Tuszowski (według Kazimierza Sobkowicza najaktywniejszy poznański architekt międzywojnia[1]) i Władysław Czarnecki[2].
Cegielnie
Na potrzeby rozwijającego się budownictwa miejskiego (nie tylko osiedlowego), rozwijały się podpoznańskie osady cegielniane, z których największą był zespół Rudnicze – Świerczewo, funkcjonujący szczątkowo aż do lat 80. XX w. W szczytowym okresie działało tu kilkanaście różnej wielkości cegielni, połączonych siecią kolei przemysłowych. Pozostałością po tych czasach są tzw. Szachty – kilkanaście glinianek, będących obecnie cennym terenem przyrodniczym (użytek ekologiczny). Cegielnie funkcjonowały także na Głównej (pozostałość: Staw Kajka) i w innych częściach miasta.
Kazimierz Sobkowicz, Architekci wielkopolscy – biogramy – dzieła – stowarzyszenia, cz.I, lata 1886–1939, wyd. Oddziału Poznańskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich, Poznań, 1988, ISBN 83-00-02480-8
