Pomnik Aleksandra II w Jekaterynburgu (ros. Памятник Александру II), właściwie pomnik imperatora Aleksandra II Wyzwoliciela (ros. Памятник императору Александру II Освободителю) – nieistniejący pomnik przedstawiający imperatoraAleksandra II Romanowa. Wzniesiony w Jekaterynburgu w 1906 roku. Zniszczony w 1917 roku.
Historia
19 lutego 1861 roku imperator Aleksander II wydał manifest wprowadzający reformę uwłaszczeniową w Imperium Rosyjskim[1]. W 1886 roku, jeden z wyzwolonych chłopów pańszczyźnianych, Olimpij Kiprianowicz Klewakin (Олимпий Киприанович Клевакин) zaproponował wzniesienie w Jekaterynburgu pomnika na cześć imperatora-wyzwoliciela[1][2]. Rozpoczął on zbiórkę datków wśród chłopów i robotników najemnych, z której to uzyskał kwotę 595 rubli i 6 kopiejek[1]. Suma ta była jednak niewystarczająca, dlatego musiał on zwrócić się o pomoc do bogatych mieszkańców uralskiej metropolii[1]. W 1887 utworzono specjalny miejski komitet na rzecz budowy pomnika, na którego czele stanął bogaty kupiec Aleksandr Kożewnikow, a datki zbierane były także przez innego kupca, Jefima Tielegina[3]. Wkrótce komitet dysponował już sumą około 2 tysięcy rubli[2]. Projekt przygotowany przez Klewakina i Kożewnikowa zakładał ustawienie statuy Aleksandra II na wysokim cokole, a postać cesarza w prawej dłoni dzierżyć miała sztandar[3]. Projekt ten został zarówno w Jekaterynburgu, jak i w stołecznym Ministerstwie Spraw Wewnętrznych został uznany za zbyt pompatyczny i drogi w realizacji[2]. Blokada budowy przez władze miasta doprowadziła do konfliktu między Kożewnikowem i Klewakinem z jednej strony a merem Iwanem Simanowem[2]. Sprawa roztrząsana była na łamach lokalnej prasy, a mediować między zainteresowanymi stronami próbował gubernator permski[3].
W 1894 roku po przejściu na emeryturę mera Simanowa projekt ponownie wpłynął do rozpatrzenia w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i kolejny raz został odrzucony[2]. Zdecydowano się więc na rozwiązanie kompromisowe, zadowalające wszystkie strony sporu, to jest wykonanie kopii już istniejącego w Rosji monumentu. Wybór padł na jeden z moskiewskich pomników Aleksandra II, autorstwa Michaiła Pietrowicza Popowa[3]. W 1900 roku władze Jekaterynburga kupiły od wdowy po Popowie prawa do wykonania kopii pomnika[3]. Elementy pomnika zostały wykonane w zakładach położonych na Uralu. Pierwsza wersja rzeźby imperatora była gotowa w 1903 roku, ale z uwagi na jej kiepską jakość wykonania, nie zyskała ona uznania u przedstawicieli władz miasta[4]. W innym zakładzie wykonana została więc nowa[4]. 5 października 1906 roku, na placu Katedralnym przy soborze Objawienia Pańskiego odbyła się uroczystość odsłonięcia jekaterynburskiego pomnika imperatora-wyzwoliciela[3][5]. Z tej okazji mer miasta, I. Anfinogienow, wysłał specjalny telegram do imperatora Mikołaja II, informując go o wydarzeniu i zapewniając o wierności obywateli jekaterynburskich[6]. Pomnik został ufundowany głównie z datków zebranych wśród mieszkańców miasta[7]. Całkowity koszt pomnika wyniósł 38 874 ruble, z czego 38 268 rubli zostało ofiarowanych przez jekaterynburskich obywateli[3]. Inskrypcja wyryta na cokole pomnika sławiła imię „cara wyzwoliciela”, podkreślała, że monument został wzniesiony „na pamiątkę 19 lutego 1861 roku” oraz zawierała także pierwsze zdania zaczerpnięte z manifestu uwłaszczeniowego[3]. Od zawiązania się komitetu na rzecz budowy monumentu do jego wzniesienia minęło 20 lat. Rzeźba przedstawiała Aleksandra II, dzierżącego w ręku rulon z manifestem z 1861 roku[8]. Cokół wykonany był z uralskiego marmuru[8]. Znajdował się on na granitowym podwyższeniu, do którego prowadziły stopnie schodów, a po bokach wzniesiono cztery latarnie, które zapewniały iluminację monumentu[4][8].
Widok na pomnik w 1910 roku
Po rewolucji lutowej w 1917 roku i obaleniu dynastii Romanowów los pomnika był przesądzony. Jeszcze wiosną 1917 roku posąg imperatora Aleksandra II został zrzucony z cokołu przez zrewoltowanych żołnierzy[8][9]. W tym samym czasie w mieście nastąpiła regularna akcja niszczenia popiersi i posągów poświęconym dawnym władcom Rosji[10]. Monument Aleksandra II zastąpiono najpierw statuą, mającą być personifikacją wolności, a tę w 1919 roku zastąpiono popiersiem Karola Marksa[3]. 1 maja 1920 roku na jej miejscu ustawiono posąg nagiego mężczyzny, mający symbolizować wyzwolenie mas pracujących[8]. Wśród mieszkańców był on powszechnie znany jako Goły Wańka, a usunięto go w 1926 roku[8]. Jeszcze w 1919 roku plac Katedralny został przemianowany na plac 1905 Roku, a cokół monumentu został wysadzony wraz z budynkiem pobliskiego soboru Objawienia Pańskiego w 1930 roku[8][9][11]. Na placu w kolejnych dziesięcioleciach swe miejsce miała znaleźć m.in. trybuna dla dygnitarzy sowieckich, następnie pomnik Józefa Stalina, który w latach pięćdziesiątych XX wieku został zastąpiony pomnikiem Włodzimierza Lenina[9][11]. Obecnie na miejscu monumentu Aleksandra II znajduje się parking[12].
