Plac Kaliski we Wrocławiu

plac Kaliski

Złotniki
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Przebieg
ul. Wielkopolska pl. Kaliski – pętla ul. Rajska
Położenie na mapie Wrocławia plac Kaliski
Położenie na mapie Polski plac Kaliski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego plac Kaliski
51°08′31,929″N 16°53′05,886″E

Plac Kaliski – plac położony we Wrocławiu na Złotnikach^[1][2][3], w ramach osiedla Leśnica^[4][5]. Obejmuje drogę gminną o długości 239 m^[1] oraz zieleniec^[6][7], o kształcie w rzucie prostokątnym zbliżonym do półkola^{[5][8][9][10]}. Droga przypisana do placu łączy ulicę Wielkopolską z pętlą drogową wokół placu Kaliskiego oraz z ulicą Rajską^[1][2].

Historia

Historia ukształtowania placu wiąże się z koncepcją budowy rentierskiego osiedla Złotniki-Żerniki (niem. Goldschmieden-Neukirch). Początkowo koncepcja obejmowała duży obszar około 350 ha, który miał być zagospodarowany na osiedle hipoteczne, w którym przewidywano budowę 750 domów oraz wyznaczenie parcel ogrodniczych. Autorem koncepcji był Ernst May^{[5][9][10][11][12]}, która to koncepcja powstała w powiązaniu z koncepcjami unwinowskimi (Hampstaed^[a])^[5][13]. Ówcześnie pracował on w spółce Schlesische Landgesellschaft nastawionej na wspieranie budowy osiedli wiejskich, przedmiejskich i miejskich. Później powstała spółka Schlesisches Heim nastawiona na osiedla przedmiejskie i miejskie dla robotników oraz drobnych urzędników^{[5][10][11][12][14][15]}. Z wielu względów nie udało się zrealizować całości, a pierwotny projekt zmieniono i uproszczono w 1920 r.^[9][11]. Obejmował on obszar po obu stronach ulicy Rajskiej, od współczesnego placu Kaliskiego do ulicy Kamiennogórskiej, pomiędzy dzisiejszą ulicą Kosmonautów a ulicą Wielkopolską^[10][16][17]. Cały opracowany układ osiedla odpowiadał najbardziej zalecanemu przez Ernesta Maya układowi opartemu na tzw. osiedlu z błoniem, w którym leżąca na uboczu głównej drogi komunikacyjnej (współczesna ulica Kosmonautów) zabudowa miała zapewnione dogodne połączenie wewnętrzną osią komunikacyjną oraz dostęp do otwartego terenu zielonego – błonia, namiastki dawnego nawsia – wokół którego skupiała się bądź zabudowa mieszkalna, bądź inna (kościół, sklep, usługi itp.) i która zapewniała miejsce spotkań mieszkańcom, miejsce zabaw dla dzieci itp.^[8]. W ramach uproszczonego projektu, a w tym fragmencie zgodnego z projektem pierwotnym, ukształtowano między innymi dzisiejszy plac Kaliski w formie błonia o kształcie w rzucie prostokątnym zbliżonym do półkola^[5][8][9], stanowiącego zakończenie założenia urbanistycznego i osi komunikacyjnej (ulicy Rajskiej)^[5][11]. Przy placu powstała w 1920 r. zabudowa zgodna z koncepcją taniego budownictwa mieszkaniowego, typizowanego, z katalogu opracowanego w ramach projektu domu pierwszej potrzeby, mieszkania minimum, Notheim^[9][18][19]. Objęła ona domy z katalogu grupy II typu 9h^[9][20], zbudowane w latach 1919-1920 w ramach osiedla robotników rolnych. Obejmowało ono pięć budynków w zabudowie bliźniaczej przy placu Kaliskim 1-10^[5][21]. Ich rozmieszczenie wzdłuż biegnącej po łuku drogi, w ramach zachodniej pierzei odzwierciedlało formę, utworzonego przez autora, Ernesta Maya, wariantu zapożyczonego z angielskich miast – ogrodów, elementów planistycznych znanych z Royal Crescent w Bath – pseudocrescent. Wariant ten polegał na wachlarzowatym rozmieszczeniu jednorodnych domów wzdłuż drogi biegnącej po łuku zwróconych ku otwartej przestrzeni zielonej (plac Kaliski 1-10). Został on zastosowany także w innych układach całej koncepcji: plac Ciesielski, skrzyżowanie z ulicą Złotnicką^[5][9]. W ramach przedmiotowej inwestycji powstały 94 domy przy ulicy Rajskiej i placach z nią powiązanych (plac Ciesielski, plac Kaliski)^[22].

Obszar miasta, na którym położona jest ulica, należy obecnie do osiedla Leśnica, w obręb którego włączone są obecnie Złotniki. Do 1928 r. Złotniki stanowiły odrębną wieś. W tym właśnie roku zostały włączone w granice miasta^[4][23].

Nazwy

W swojej historii plac nosił następujące nazwy:

• Wendorfplatz, do 1946 r.^[5][24]
• Kaliski, od 1946 r.^[1][5][24].

Nazwa placu Wendorfplatz nawiązuje do nazwiska Ottona Wendorfa, który był producentem wody mineralnej^[24]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 33 z 15.05.1946 r.^[1].

Układ drogowy

Do placu przypisana jest droga gminna nr 106084D o długości 239 m^[1], klasy drogi dojazdowej^[25]. Powierzchnia działki, na której położony jest plac (pętla drogowa, zieleniec), wynosi 2525 m², bez uwzględnienia drogi łączącej z ulicą Wielkopolską^[b][26]. Ta droga zajmuje 257 m²^[27]. Drogi w tym rejonie położone są w strefie zamieszkania z ograniczeniem prędkości jazdy do 20 km/h^[28]. Droga przypisana do placu łączy ulicę Wielkopolską z pętlą drogi przypisanej do placu i z ulicą Rajską^{[1][2][29][30]}.

Przewidziano także możliwość wykonania połączenia placu z ulicą Kościańską poprzez ciąg pieszy biegnący od placu w kierunku północnym do wymienionej ulicy^[31][32][33].

Zabudowa i zagospodarowanie

Plac obejmuje zieleniec otoczony jezdniami przypisanymi do placu o kształcie w rzucie prostokątnym zbliżonym do połowy okręgu i ograniczonym od wschodu cięciwą tego okręgu. Pierzeja wschodnia wzdłuż pętli drogowej przy placu to zabudowa obejmująca posesje o numerach 1-2, 3-4, 5-6, 7-8, 9-10^[2][10][34]. Budynki mają dachy strome kryte dachówką ceramiczną^[35]. Ponadto przy ulicy biegnącej od ulicy Wielkopolskiej położone są posesje z zabudową jednorodzinną przypisaną do ulicy Wielkopolskiej, numery 31 i 33. Natomiast wschodnia pierzeja obejmuje zabudowę jednorodzinną i bliźniaczą położoną przy ulicy Rajskiej 1-3, 1a oraz 2-4^[2][36].

Plac zlokalizowany jest w obszarze położonym na wysokości bezwzględnej pomiędzy 117 a 118 m n.p.m.^[37]. Objęty jest rejonem statystycznym nr 930240, na którym występuje gęstość zaludnienia 1334 osoby/km², przy 1312 osobach zameldowanych w tym rejonie (stan na 31.12.2018 r.)^[38].

Sam zieleniec na placu obejmuje nasadzenia i układ roślinności podlegający ochronie w ramach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego^[39]. Ponadto urządzono tu niewielki skwer z ławkami, stołem do tenisa oraz koszem do gry w koszykówkę^[40] .

Ochrona i zabytki

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[c]	foto
strona zachodnia Osiedle robotników rolnych
Budynek mieszkalny plac Kaliski 1-2[21][41][42]	lata 1919-1920 gez, mpzp[21][41][42]
Budynek mieszkalny plac Kaliski 3-4[21][43][44]	lata 1919-1920 gez, mpzp[21][43][44]
Budynek mieszkalny plac Kaliski 5-6[21][45][46]	lata 1919-1920 gez, mpzp[21][45][47]
Budynek mieszkalny plac Kaliski 7-8[21][48][49]	lata 1919-1920 gez, mpzp[21][48][49]
Budynek mieszkalny plac Kaliski 9-10[21][50][51]	lata 1919-1920 gez, mpzp[21][50][51]
strona wschodnia
Budynek mieszkalny ulica Rajska 1-3[21][52][53]	lata 20. XX wieku gez, mpzp[21][52][53]
Budynek mieszkalny ulica Rajska 2-4[21][54][55]	lata 20. XX wieku gez, mpzp[21][54][55]

Teren ten leży w strefie dziedzictwa kulturowego, archeologicznej strefie ochrony konserwatorskiej, strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej^[56][57]. Ochronie podlegają również historyczna kompozycja zieleni zlokalizowanej na placu^[39], jak również układ urbanistyczny osiedla Złotniki^[57][58], przy czym w szczególności wskazuje się na konieczność ochrony ocalałej zabudowy z 1920 r. i jej układu przestrzennego^[19].

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

1. Hampstead Garden R. Undina^[5].
2. W Encyklopedii Wrocławia podano, że skwer ma powierzchnię około 0,3 ha^[5], co w zestawieniu z powierzchnią całej działki na której jest położony wraz z okalającą go drogą 2525 m² wskazuje na błędną wartość zapodaną w tej publikacji^[26].
3. Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez – gminna ewidencja zabytków.

Przypisy

1. ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 1846 (Kaliski plac).
2. SIP 2019 ↓, Mapa podstawowa.
3. Uchwała RMWr 2006 ↓, §73 ust. 1.
4. SIP 2019 ↓, Osiedla.
5. Harasimowicz 2006 ↓, s. 333 (Kaliski).
6. SIP 2019 ↓, Mapa przyrodnicza.
7. Uchwała RMWr 2006 ↓, §63.
8. Kononowicz 1992 ↓, s. 7.
9. Kononowicz 1992 ↓, s. 13-17.
10. Harasimowicz 2006 ↓, s. 1027-1028 (Złotniki. OM „Złotniki”).
11. Kononowicz 2016 ↓, s. 19.
12. Harasimowicz 2006 ↓, s. 520-521 (May Ernst).
13. Ludwig 2013 ↓, s. 34.
14. Kononowicz 1992 ↓, s. 4.
15. Ludwig 2013 ↓, s. 20-21.
16. Kononowicz 1992 ↓, s. 16.
17. Harasimowicz 2006 ↓, s. 634 (Dawne osady … mapa, poz. 39).
18. Kononowicz 1992 ↓, s. 4-6.
19. Kononowicz i Gryniewicz-Balińska 2016 ↓, s. 49.
20. Kononowicz 1992 ↓, s. 21.
21. SIP 2019 ↓, Gminna Ewidencja Zabytków.
22. Ludwig 2013 ↓, s. 20.
23. Harasimowicz 2006 ↓, s. 1027 (Złotniki).
24. Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 165 (Wendorfplatz).
25. Uchwała RMWr 2006 ↓, §66.
26. SIP 2019 ↓, Mapa własności, Złotniki, AR_4, 120.
27. SIP 2019 ↓, Mapa własności, Złotniki, AR_4, 119.
28. SIP 2019 ↓, Komunikacja, utrudnienia.
29. ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 5975 (Wielkopolska).
30. ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 4453 (Rajska).
31. SIP 2019 ↓, Mapa własności, Złotniki, AR_4, 122/2.
32. Uchwała RMWr 2006 ↓, §70 ust. 1.
33. Biuletyn RO Leśnica 2018 ↓, s. 2.
34. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21.
35. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21 ust. 2 pkt 4-6.
36. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21-23.
37. SIP 2019 ↓, Mapa wysokościowa.
38. SIP 2019 ↓, Demografia.
39. Uchwała RMWr 2006 ↓, §73 ust. 2.
40. Mroczko 2013 ↓.
41. GEZ 2019 ↓, poz. 2687.
42. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21 ust. 4 pkt 2 lit. a.
43. GEZ 2019 ↓, poz. 2688.
44. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21 ust. 4 pkt 2 lit. b.
45. GEZ 2019 ↓, poz. 2689.
46. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21 ust. 4 pkt 2 lit. c.
47. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21 ust. 4 pkt 2 lit. c.
48. GEZ 2019 ↓, poz. 2690.
49. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21 ust. 4 pkt 2 lit. d.
50. GEZ 2019 ↓, poz. 2691.
51. Uchwała RMWr 2006 ↓, §21 ust. 4 pkt 2 lit. e.
52. GEZ 2019 ↓, poz. 7230.
53. Uchwała RMWr 2006 ↓, §22 ust. 6 pkt 2 lit. a.
54. GEZ 2019 ↓, poz. 7231.
55. Uchwała RMWr 2006 ↓, §23 ust. 4 pkt 2 lit. a.
56. SIP 2019 ↓, Plany miejscowe.
57. Uchwała RMWr 2006 ↓, §6.
58. GEZ 2019 ↓, poz. 8.

Bibliografia

• Biuletyn Rady Osiedla Leśnica, „Gazeta Leśnicka” (20), Wrocław: Centrum Kultury „Zamek”, 23 listopada 2018, ISSN 1508-5090 [dostęp 2019-06-24]  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-06]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• WandaW. Kononowicz WandaW., KatarzynaK. Gryniewicz-Balińska KatarzynaK., Historical allotment gardenes in Wrocław – the need to protection, „Civil and Environmental Engineering Reports”, 21(2): 043-052, The Gruyter, 2016, DOI: 10.1515/ceer-2016-0020, ISSN 2080-5187  (ang.).
• WandaW. Kononowicz WandaW., Wrocławskie dokonania urbanisty i architekta Ernesta Maya w latach 1919-1925 – etapem w drodze do funkcjonalnego Frankfurtu [pdf], część 2; tłumaczenie na język angielski: E. Krajewska, Komitet Architektury i Urbanistyki Polskiej Akademii Nauk], 18 września 1992 [dostęp 2019-06-26]  (pol. • ang.).{{Cytuj}} Linki zewnętrzne: "opis".
• WandaW. Kononowicz WandaW., Oblicza modernizmu w urbanistyce europejskiej pierwszego trzydziestolecia XX wieku na przykładzie Wrocławia, Docplayer, 2016 [dostęp 2019-06-26]  (pol.).
• BognaB. Ludwig BognaB., Najmniejsze osiedla Ernsta Maya, „Architectus” (1 (33)), Pismo Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej; tłumaczenie na język angielski: Bogusław Setkowicz, Politechnika Wrocławska, 2013, DOI: 10.5277/arc130103, ISSN 1429-7507, e-ISSN 2084-5227  (pol. • ang.).
• KrzysztofK. Mroczko KrzysztofK., Plac Kaliski, Wrocław: Wrocław Leśnica info, 21 kwietnia 2013 [dostęp 2019-06-24]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-06]  (pol.).strona główna serwisu
• Uchwała LIV/3244/06 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 6 lipca 2006 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego północnej części zespołu urbanistycznego Złotniki we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 10 sierpnia 2006 r. Nr 164, poz.2598. Sprostowanie błędu – obwieszczenie Przewodniczącego Rady Miejskiej Wrocławia z 26.10.2006 r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 24 listopada 2006 r. Nr 247, poz.3690); Biuletyn Urzędowy RMW z 24 lipca 2006 r. Nr 8, poz.248 i z 26 października 2006 r. Nr 11, poz.409., Wrocław, 6 lipca 2006 [dostęp 2019-06-18]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 7 maja 2019 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Plac Kaliski, [w:] Wrocław, Złotniki [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-06-24]  (pol.).
• pl. Kaliski, [w:] Wrocław, Złotniki [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 586380 [dostęp 2019-06-24]  (pol.).
• pl. Kaliski, wikimapia.org [dostęp 2019-06-24]  (pol.).