Pierre de Fermat

Pierre de Fermat

Data i miejsce urodzenia	17 sierpnia 1601 Beaumont-de-Lomagne
Data i miejsce śmierci	12 stycznia 1665 Castres

Pierre de Fermat (ur. 17 sierpnia 1601 w Beaumont-de-Lomagne, zm. 12 stycznia 1665 w Castres) – francuski prawnik i matematyk-amator, fizyk matematyczny, a z wykształcenia lingwista^[1], od 1631 radca parlamentu (ówczesna nazwa sądu) w Tuluzie.

Jego główny obszar badań to teoria liczb, w której udowodnił kilka twierdzeń i sformułował znaczące hipotezy, m.in. słynne wielkie twierdzenie Fermata. Współtworzył też nowe dziedziny matematyki: on i Blaise Pascal rozwinęli podstawy rachunku prawdopodobieństwa, niezależnie od Kartezjusza opracował geometrię analityczną, a jego koncepcje w optyce geometrycznej przyczyniły się do powstania rachunku wariacyjnego.

Dorobek badawczy

Wykazał, że wszystkie krzywe drugiego stopnia da się uzyskać przez odpowiednie przecinanie płaszczyzną powierzchni stożka; podał metodę znajdowania ekstremum funkcji.

Autorstwo geometrii analitycznej

Większość jego prac matematycznych została opublikowana dopiero po śmierci przez syna, Samuela. Fermat nie publikował swoich odkryć, przez co pozostawały nieznane. Niektóre z nich zostały następnie niezależnie odkryte przez Kartezjusza, co wywołało spór o pierwszeństwo^[2]. Było tak m.in. z kartezjańskim układem współrzędnych i wieloma innymi zastosowaniami algebry w geometrii. Fermat już w 1636 wprowadził metodę prostokątnego układu współrzędnych, przeprowadził dowód, że równaniom pierwszego stopnia odpowiadają proste, a równaniom drugiego stopnia linie odpowiadające przecięciu stożka płaszczyzną (np. elipsy, hiperbole, parabole)^[3]. Spór między Fermatem a Kartezjuszem zakończył się ostatecznie pogodzeniem obu uczonych i wzajemnym uznaniem zasług. Obecnie obaj uznawani są za ojców geometrii analitycznej^[2].

Upamiętnienie

Pomnik Fermata w Beaumont-de-Lomagne.

Nazewnictwo

• liczby Fermata
• twierdzenie Fermata o sumie dwóch kwadratów
• test pierwszości Fermata
• małe twierdzenie Fermata
• algorytm Fermata
• zasada Fermata
• punkt Fermata
• Spirala Fermata
• Nagroda Fermata

Sztuka

W rodzinnym Beaumont-de-Lomagne w 1881 roku postawiono Fermatowi pomnik.

Przypisy

1. Fermat Pierre, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-30] .
2. Schlager i Lauer 2000 ↓, s. 242.
3. Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski Mały słownik matematyczny, Wiedza powszechna, Warszawa 1975, wydanie 6, s. 68.

Bibliografia

• NeilN. Schlager NeilN., JoshJ. Lauer JoshJ. (red.), Science and Its Times. Understanding the Social Significance of Scientific Discovery, t. III. 1450-1699, Farmington Hills, MI: Gale Group, 2000 .

Linki zewnętrzne

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Pierre de Fermat w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000080934049
• VIAF: 14769633
• LCCN: n82130428
• GND: 118532561
• NDL: 01213776
• LIBRIS: wt79d12f0snxn1p
• BnF: 11902568b
• SUDOC: 026862077
• SBN: SBLV231062
• NLA: 36543596
• NKC: jn20021025002
• BNE: XX1265274
• NTA: 070327432
• CiNii: DA05377651
• Open Library: OL65491A
• PLWABN: 9810594643405606
• NUKAT: n2011044153
• J9U: 987007261186205171
• CANTIC: a11711164
• LNB: 000075647

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3900477
• Britannica: biography/Pierre-de-Fermat
• Treccani: pierre-de-fermat
• Universalis: pierre-de-fermat, fermat-determination-des-tangentes-a-une-courbe
• SNL: Pierre_de_Fermat
• VLE: pierre-de-fermat
• Catalana: 0026475
• DSDE: Pierre_de_Fermat
• Hrvatska enciklopedija: 19300

Identyfikatory zewnętrzne:

• MacTutor: Fermat