Palinologia (gr.palýnein ‘przyprószyć’, ‘sypać’, λόγος logos ‘nauka’) – dział botaniki, której przedmiotem badań jest pyłek roślin nasiennych, zarodnikimszaków, paprotników i grzybów oraz niektóre inne obiekty, określane łączną nazwą palinomorf[1]. Głównymi celami palinologii są:
ustalenie taksonomii palinomorf oraz, o ile to możliwe, ich powiązań z roślinami macierzystymi;
ustalenie wieku osadów na podstawie zawartych w nich palinomorf (palinostratygrafia);
odtwarzanie historii szaty roślinnej w minionych okresach geologicznych (m.in. analiza pyłkowa)[2].
Mieszanina ziaren pyłku różnych gatunków roślinPobieranie próbki do badań palinologicznych
Podstawy
Przedmiot badań palinologii
Zbiorczą nazwą palinomorf (palinomorfa, ang. palynomorph) obejmuje się:
różne mikroskopijne obiekty, określane nieformalną nazwą non-pollen palynomorphs (NPP), m.in. szczątki sinic, grzybów czy ameb opancerzonych[3].
Można przyjąć, że wielkość palinomorf mieści się w przedziale 5–500 μm[4].
Odporność palinomorf na zniszczenie
Ziarna pyłku i zarodniki są bardzo odporne na zniszczenie – posiadają niezmiernie twardą ścianę komórkową, której część zewnętrzna, zwana egzyną, zbudowana jest z bardzo odpornej substancji – sporopoleniny, dzięki czemu mogą przetrwać w osadzie setki milionów lat. Laboratoryjne próby dowiodły, że nie ulegają one zniszczeniu nawet przy ogrzaniu do 300 °C oraz przy traktowaniu stężonymi kwasami. W skałach osadowych ziarna pyłku świetnie zachowują się jako mikroskamieniałości.
Metody badań
Szczególny nacisk kładziony jest na dokładne poznanie struktury i rzeźby (skulptury) ściany palinomorf, którą bada się przy użyciu mikroskopii optycznej i elektronowej[1].
Zajmuje się badaniem pyłku kopalnego. Opiera się ona na analizie jakościowej i ilościowej pyłku i zarodników zachowanych w osadach kopalnych. Palinomorfy są dobrymi narzędziami biostratygraficznymi, pozwalającymi na ustalanie wieku względnego skał osadowych. Co więcej, jest to jedno z nielicznych narzędzi, pozwalających na ustalanie wieku osadów lądowych[1]. Dział biostratygrafii, opierający się na palinomorfach, nosi nazwę palinostratygrafii.
Dla osadów młodszych (przede wszystkim czwartorzędowych) określa się gatunek (rodzaj lub rodzinę) ziaren pyłku, występujących w osadzie oraz ich liczebność, które następnie w standaryzowany sposób nanosi się na profil litostratygraficzny, tworząc diagramy pyłkowe. Pozwala to na datowanie osadów; po ustaleniu składu gatunkowego zbiorowisk roślinnych można rozpoznać warunki klimatyczne i hydrologiczne, jakie panowały w środowisku tworzenia się osadu zawierającego pyłek[5].
W badaniach palinologii kryminalistycznej wykonuje się przede wszystkim analizę pyłku osadzonego na odzieży w celu określenia miejsca lub czasu zetknięcia osoby z roślinnością. Dla kryminalistyki największe znaczenie ma zaś fakt, iż ziarna lub zarodniki danej rośliny mają swój specyficzny wygląd, pozwalający na ich identyfikację. Możliwe jest np. określenie przybliżonej pory roku pochówku ciała, jeśli znamy terminy pylenia poszczególnych gatunków.
Historia dziedziny
Pierwsze obserwacje pyłku roślin pod mikroskopem miały miejsce już w XVII wieku. Jako formalny początek paleopalinologii i analizy sporowo-pyłkowej przyjmuje się rok 1916, datę przedstawienia wyników badań nad torfami holoceńskimi przez Lennarta von Posta[1].
Dyskusja o najlepszej nazwie dla stosunkowo nowej dyscypliny naukowej trwała od 1943 na łamach czasopisma poświęconego analizie pyłkowej "Pollen Analysis Circular". W 1944 H.A. Hyde i D.A. Williams wybrali określenie "palinologia", które się ostatecznie przyjęło[6].
↑ abcdefKazimieraK.ChłopekKazimieraK., SoniaS.Dybova-JachowiczSoniaS., AnnaA.SadowskaAnnaA. (red.), Palinologia, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera. Polska Akademia Nauk, 2003, ISBN 978-83-89648-02-0 [dostęp 2023-07-15]. Brak numerów stron w książce
↑Pałczyński, Podbielkowski, Polakowski: Botanika. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 15, 184, 185, 197, 230, 231. ISBN 83-0109728-0.Sprawdź autora:1.
↑NPPs [online], The Palynological Society [dostęp 2023-07-15](ang.).
↑Palynomorphs [online], The Palynological Society [dostęp 2023-07-15](ang.).
↑ abKnutK.FaegriKnutK., Johs.J.IversenJohs.J., Podręcznik analizy pyłkowej, JadwigaJ.Dyakowska (tłum.), [tyt. oryg. Textbook of pollen analysis], Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1978, s. 250.
↑Kevin J.K.J.EdwardsKevin J.K.J., Heather S.H.S.PardoeHeather S.H.S., How palynology could have been paepalology: the naming of a discipline, „Palynology”, 42 (1), 2018, s. 4–19, DOI: 10.1080/01916122.2017.1393020.
