Ontogeneza, rozwój osobniczy (gr. óntos – byt, będące, istniejące, génesis – pochodzenie) – przemiany anatomiczne i fizjologiczne osobnika od powstania w wyniku rozmnażania do śmierci[1][2][3].
W zależności od tego czy organizm rozmnaża się płciowo czy bezpłciowo początek ontogenezy wyznacza zapłodnienie albo oddzielenie się od organizmu macierzystego[3][2].
Na ontogenezę może składać się u niektórych organizmów embriogeneza[3]. U człowieka wyróżnia się wiele okresów rozwojowych.
Zaczątek organizmu w rozmnażaniu bezpłciowym jest wielokomórkowy. Na jego rozwój osobniczy składają się dwa procesy:
W rozmnażaniu płciowym powstanie zaczątku nowego organizmu poprzedza gametogeneza.
Po zapłodnieniu komórki jajowej lub jej pobudzeniu do rozwoju dzieworodnego bez udziału plemnika organizm ze względu na prostą budowę bywa nazywany zarodkiem[4].
Ontogeneza jest badana przez biologię rozwoju.
Wyróżnia się trzy rodzaje czynników wpływających na rozwój ontogenetyczny:
- czynniki endogenne (genetyczne) – determinanty rozwoju,
- czynniki endogenne (paragenetyczne) – stymulatory rozwoju,
- czynniki egzogenne – modyfikatory rozwoju.
Czynniki genetyczne warunkują predyspozycje danego osobnika do określonego tempa rozwoju, do osiągnięcia odpowiednich rozmiarów ciała, sprawności fizycznej i umysłowej. Np.: płeć jest cechą wiążącą się z zasadniczymi różnicami w rozwoju chłopców i dziewcząt.
Czynniki paragenetyczne to te właściwości organizmu matki, które mogą dodatkowo (pozagenowo) wpłynąć na rozwój płodu, co wynika ze ścisłego kontaktu organizmu matki i dziecka w jego życiu płodowym, np.: tryb życia matki w czasie ciąży.
Czynniki egzogenne dzielą się na czynniki biogeograficzne, np.: cechy klimatu, zasoby naturalne zamieszkiwanego terenu, i czynniki społeczno-kulturowe, takie jak pochodzenie społeczne, wielkość zamieszkiwanej miejscowości, wielkość rodziny. Na rozwój ontogenetyczny składają się trzy procesy: różnicowanie (progresywne narastanie odrębności w strukturze i funkcji komórek), wzrost (stały przyrost masy ogólnej) i morfogeneza (wykształcenie formy i przyjmowanie nowego kształtu). W poszczególnych etapach rozwoju jeden z tych procesów dominuje, decydując o charakterze kolejnych zmian w organizmie.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Marzena Popielarska-Konieczna: Słownik szkolny: biologia. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003, s. 350. ISBN 83-7389-096-3.
- ↑ a b Biologia: słownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Europa, 2001, s. 228. ISBN 83-87977-73-X.
- ↑ a b c ontogeneza, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-01-12] .
- ↑ Jura C., Klag J., Podstawy embriologii zwierząt i człowieka, tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
