Naramiennik (zbroja)

Para symetrycznych naramienników zbroi turniejowej

Naramiennik jako część naręczaka

Naramiennik – część zbroi, służąca do ochrony barku i ramienia, górna część naręczaka, w postaci odpowiednio ukształtowanych płyt pancernych.

Znany od starożytności, stał się popularny w średniowieczu, w XV wieku^[1]. Bardzo duże naramienniki posiada starogrecka zbroja z Dendry, z XV w. p.n.e.^[2][3] Ponownie ochrony ramion pojawiają się, jak wiadomo ze źródeł ikonograficznych, w pełnej zbroi greckiej w VI w. p.n.e.^[4] Wzorowane na greckich, wczesne zbroje rzymskie typu torsowego (czyli naśladujące muskulaturę ciała), wyposażano z reguły w klapy naramienne^[5], aczkolwiek ich główną funkcją było łączenie napierśnika i naplecznika^[6]. Naramienniki stanowiły natomiast jeden z podstawowych elementów konstrukcyjnych najbardziej typowej rzymskiej zbroi, folgowej lorica segmentata. Typowe jej naramienniki składały się z pięciu płyt tak zamocowanych, by zachodziły na siebie, chroniąc przed uderzeniem z góry (np. z ręki wrogiego kawalerzysty)^[7]. Osobnym typem naramiennika w czasach rzymskich był galerus, stanowiący wyposażenie lekkozbrojnego gladiatora typu retiarius^[8].

• Naramienniki starożytne
• 
  Grecki hoplita; widoczne klapy naramienne zbroi
• 
  Rzymska zbroja segmentowa z parą dużych naramienników (na podstawie wykopalisk)
• 
  Gladiator z prawej jest wyposażony w wysoki naramiennik – galerus

W zbroi europejskiej naramienniki pojawiają się ponownie pod koniec XIII w.^[9], gdy rozpoczęto wzmacnianie dominującej dotąd zbroi kolczej^[10]. Ich pierwowzorem mogły być małe płytki, metalowe lub z utwardzonej skóry, mocowane skośnie nad ramieniem. Miały służyć od osłabienia ciosu zadanego w ramię^[10], aczkolwiek część badaczy jest zdania, że były zbyt wiotkie, by pełnić inną funkcję od dekoracyjnej i być może identyfikacyjnej, jako że umieszczano na nich czasem herb rycerza^[9]. Płytowa ochrona ręki rozwijała się wolniej od ochrony nóg, ale pod koniec I poł. XIV. w. miseczkowate naramienniki są dość częste, połączone lub nie z opachą i uzupełniane lub używane zamiennie z tarczkami opachowymi^[11]; niemniej aż do ok. 1420 podstawową ochroną ramienia jest kolczuga^[12]. Proste początkowo naramienniki rozwinęły się następnie, w I poł. XV w. w złożoną formę składającą się z czaszy i folg, nachodzących na prostą, rurową opachę^[13]. Takie wielofolgowe naramienniki noszono w szczególności na lewym ramieniu, i czasem wzmacniano dodatkowymi płytkami, zachodzącymi na napierśnik^[12]. W drugiej połowie tego wieku, włoscy płatnerze rozwinęli naramiennik przez rozbudowanie szerokiej płyty zachodzącej na napierśnik, powiększenie tylnej części i nierzadko, przez wygięcie boczne płyty, tak by chroniła przed bocznymi ciosami w obojczyk^[13]. Typowe dla włoskich zbroi jest to, że „skrzydła”^[14] naramienników sięgają daleko na plecy stanowiąc ich dodatkową ochronę^[15]. Naręczaki we włoskim stylu były większe i zapewniały lepszą ochronę niż w zbrojach stylu niemieckiego. Ich naramienniki nakładano na opachy, a drobne folgi zapewniały ochronę i elastyczność na łączeniach^[12]. Ciężkie, pełnopłytowe zbroje XVI-wieczne miały z reguły nader rozbudowane naramienniki^[16]. Z kolei lekkich, prostszych naramienników używano w XV w. do lżejszych zbroi np. typu brygantyny^[17]. Uproszczone naramienniki, często w jednej części z ochroną ramienia spotyka się w też w tanich, masowo produkowanych zbrojach XVI-wiecznych^[18].

• Naramienniki zbroi zachodnioeuropejskich
• 
  Płytowy naplecznik i naramienniki, widok od tyłu
• 
  Płytowy napierśnik i naramienniki, wyraźnie niesymetryczne
• 
  Naramiennik husarskiej zbroi wielofolgowej typu węgierskiego z końca XVI wieku

Zbroje turniejowe charakteryzowały się osobnymi formami naramienników. W zbrojach do pojedynków konnych z reguły wzmacniano je dodatkowymi tarczami i tarczkami opachowymi, czasem, zwłaszcza w przypadku lewej ręki, zmniejszając nieco naramiennik na rzecz maksymalnej rozbudowy zarękawia połączonego w jedną całość z rękawicą. W przypadku rezygnacji z tarczy naramiennik z kolei bardzo silnie rozbudowywano. Zbroje do walki pieszej, szczególnie XVI-wieczne, charakteryzują się na ogół symetrycznymi naramienikami^[19].

W drugiej połowie XVI wieku i w wieku XVII, w Europie Zachodniej, wraz ze wzrostem znaczenia broni palnej i postępującą redukcją coraz mniej efektywnej zbroi, zwiększyła się różnorodność form: w części rezygnowano z wszystkich dodatkowych elementów poza napierśnikiem, czasem dodawano jeden lub dwa naramienniki, parę nabiodrków itp., stopniowo jednak rezygnując ze zbroi w ogóle^[20]. Wykształcona właśnie w tym okresie polska zbroja husarska też składała się na ogół z ograniczonej liczby części: hełmu, kirysu, obojczyka i naramienników, rzadziej nabiodrków^[21].

• Naramienniki zbroi orientalnych
• 
  Turecka zbroja z prostymi naramiennikami
• 
  Naramiennik chińskiej zbroi łuskowej (dynastia Han)
• 
  Lamelkowy naramiennik zbroi japońskiej

Przypisy

1. Kelly DeVries, Robert Smith: Medieval Weapons. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2007, s. 178. ISBN 978-1-85109-526-1.
2. Żygulski 1998 ↓, s. 15.
3. The Greek Age of Bronze Armour. salimbeti.com. [dostęp 2017-05-22]. (ang.).
4. Żygulski 1998 ↓, s. 32.
5. Żygulski 1998 ↓, s. 92.
6. Żygulski 1998 ↓, s. 130.
7. Żygulski 1998 ↓, s. 138.
8. Żygulski 1998 ↓, s. 111.
9. Edge 1995 ↓, s. 59.
10. Lepage 2005 ↓, s. 158–159.
11. Edge 1995 ↓, s. 79–80.
12. Edge 1995 ↓, s. 107–108.
13. Edge 1995 ↓, s. 101.
14. Andrzej Swaryczewski: Płatnerze krakowscy. Warszawa: 1987, s. 59. ISBN 83-01-07271-7.
15. Lepage 2005 ↓, s. 213.
16. Lepage 2005 ↓, s. 216.
17. Edge 1995 ↓, s. 120.
18. Edge 1995 ↓, s. 140.
19. Edge 1995 ↓, s. 161–169.
20. Ewart Oakeshott: European weapons and armour: from the Renaissance to the Industrial Revolution. Rochester, NY: Boydell Press, 2000, s. 197–213. ISBN 0-85115-789-0.
21. Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981, s. 217–218. ISBN 83-11-06559-4.

Zobacz też

• galerus – pancerny naramiennik gladiatora
• naramiennik – część ubrania, która dzieli z pancernym naramiennikiem nazwę i położenie

Bibliografia

• Zdzisław Żygulski: Broń starożytna: Grecja, Rzym, Galia, Germania. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1998. ISBN 83-03-03702-1.
• David Edge: Arms & armor of the medieval knight: an illustrated history of weaponry in the Middle Ages. New York: Crescent Books, 1995. ISBN 0-517-10319-2.
• Jean-Denis Lepage: Medieval armies and weapons in Western Europe: an illustrated history. Jefferson, N.C: McFarland & Co, 2005. ISBN 0-7864-1772-2.