Modrogłówka

Modrogłówka

Ifrita kowaldi[1]
(De Vis, 1890)
Modrogłówka na fragmencie ilustracji autorstwa J.G. Keulemansa opublikowanej w czasopiśmie „Novitates Zoologicae” w 1899 roku
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	Ifritidae Schodde & Christidis, 2014[2]
Rodzaj	Ifrita Rothschild, 1898[3]
Gatunek	modrogłówka
Synonimy
Todopsis kowaldi De Vis, 1890[4] Ifrita coronata[a] Rothschild, 1898[3] Ifrita kowaldi schalowiana[b] Stresemann, 1922[5]
Podgatunki
I. k. brunnea[c] Rand, 1940[6] I. k. kowaldi (De Vis, 1890)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7]
najmniejszej troski

Modrogłówka^[8] (Ifrita kowaldi) – gatunek ptaka z rodziny modrogłówek (Ifritidae), której jest jedynym przedstawicielem. Mały ptak zamieszkujący endemicznie Nową Gwineę, nie jest zagrożony wyginięciem. Modrogłówki należą do drugiego, obok Pitohui, rodzaju, którego przedstawiciele są trujący^[9]. Pochodzenie batrachotoksyn znajdujących się w ciele ptaków z obu rodzajów jest niejasne, prawdopodobnie ptaki pozyskują ją z pokarmu^[9].

Występowanie

Modrogłówka występuje w Nowej Gwinei, zamieszkując w zależności od podgatunku^[10]:

• I. kowaldi brunnea – góry Weyland i pasmo Nassau Range w zachodnio-środkowej Nowej Gwinei
• I. kowaldi kowaldi – centralne i wschodnie góry Nowej Gwinei, włącznie z półwyspem Huon

Systematyka

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy opisany naukowo przez Charlesa Waltera De Visa w 1890 roku pod nazwą Todopsis kowaldi^[4]. Jako miejsce typowe holotypu (najprawdopodobniej młody samiec) autor wskazał Góry Owena Stanleya w Nowej Gwinei^[4]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Ifrita opisanego przez Waltera Rothschilda w 1898 roku na łamach czasopisma „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”^[3]. Modrogłówki są daleko spokrewnione z monarkami (Monarchidae), dzierzbami (Laniidae), krukowatymi (Corvidae), cudowronkami (Paradisaeidae) i skałowronami (Corcoracidae)^{[11][12][13][2]}, jednak zachodzi potrzeba bardziej kompleksowych badań dla określenia ich najbliższego pokrewieństwa^[14]. Tradycyjnie wyróżnia się dwa podgatunki^[10], ale Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny obecnie (2020) uznaje ten gatunek za monotypowy^[15].

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od słowa ‘ifrīt w legendach arabskich oznaczającego „ducha, dżina”^[16]. Odnosi się to do zagadkowego pokrewieństwa modrogłówki w stosunku do innych taksonów^[10]. Epitet gatunkowy honoruje Charlesa Adolpha Kowalda, brytyjskiego oficera pochodzenia niemieckiego służącego na Nowej Gwinei oraz kolekcjonera^[17].

Morfologia

Długość ciała 16–17 cm, masa ciała 34–36 g^[10]. U samca podgatunku nominatywnego pióra korony czarne z błyszczącymi, niebieskimi końcówkami (korona sprawia wrażenie niebieskiej z czarnymi piórami pośrodku i na jej granicach), środkowa część karku z małą, ochrową łatą. Powierzchnia między okiem a nasadą dzioba biaława, boki głowy ochrowe, nad oczodołami krótka biała linia, za oczodołami biała lub płowa linia ciągnąca się do ucha. Górne części ciała, w tym pokrywy nadskrzydłowe i ogon, ciemnobrązowe. Dolne części ciała ochrowe, gardło jaśniejsze, brzuch i boki jasnooliwkowe. Tęczówka ciemnobrązowa, dziób brązowy, nogi szaro-oliwkowe. Samica podobna do samca, ale linia zaoczodołowa koloru blado-ochrowego. Osobniki młodociane przypominają samicę, ale czoło jest koloru ochrowo-brązowego, pióra na skrzydle ochrowe. Podgatunek brunnea różni się od nominatywnego brązowo-oliwkowymi górnymi częściami ciała, natomiast lotki i ogon są bardziej rdzawo-brązowe^[10].

Ekologia

Siedlisko i pokarm

Modrogłówka jest najprawdopodobniej gatunkiem osiadłym, zamieszkującym górskie lasy, w szczególności lasy omszałe^[10]. Występuje na wysokości 1460–3680 m n.p.m., głównie na 2000–2900 m n.p.m.^[10]

W skład pożywienia modrogłówki wchodzą głównie owady, w tym chrząszcze (Coleoptera), od czasu do czasu uzupełnia pokarm o miękkie owoce^[10]. Pokarm zdobywa na opadłych polanach lub na gałęziach drzew^[10]. Skrada się w górę pnia i na gałęzie w sposób podobny do kowalików (Sitta)^[10]. Wisząc na gałęziach, używając ogona jako podpory, sonduje językiem porastający je mech^[10]. Łączy się w stada z innymi żerującymi ptakami^[10].

Lęgi

Gniazdo z jajem obserwowano we wrześniu, gniazda z pisklęciem w październiku oraz pod koniec listopada, pierzące się ptaki pod koniec sierpnia, co wskazuje, że okres rozrodczy przypada na środkową i późną porę suchą, początek pory deszczowej i co najmniej koniec pory deszczowej^[10]. Gniazdo głębokie, pokaźnych rozmiarów, o kształcie grubościennej miski, wyłożone zielonym mchem i liśćmi paproci, drobnymi pnączami lub korzonkami, zazwyczaj umieszczone na drzewie 3,6 m nad ziemią^[10]. Samica składa jedno białe z jasnoczarnymi i fioletowo-czarnymi plamami jajo, o średnicy 25,8×20,7 mm^[10]. Brak dalszych informacji na temat wychowu młodych.

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern – najmniejszej troski)^[7]. Wielkość globalnej populacji nie jest znana, ale gatunek ten ocenia się jako dość pospolity, choć słabo rozpowszechniony w wielu miejscach jego występowania. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku, BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako stabilny^[18].

Uwagi

1. Łacińskie coronatus – „koronowany” (od coronare – „ukoronować” (corona – „korona”)).
2. Herman Schalow (1852–1925), niemiecki bankier i ornitolog.
3. Łacińskie brunneus – „brązowy” (od brunus – „brązowy”).

Przypisy

1. Ifrita kowaldi, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
2. R. Schodde, L. Christidis. Relicts from Tertiary Australasia: undescribed families and subfamilies of songbirds (Passeriformes) and their zoogeographic signal. „Zootaxa”. 3786 (5), s. 503, 2014. DOI: 10.11646/zootaxa.3786.5.1. (ang.). 
3. W. Rothschild. Ifrita, gen. nov.. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 7, s. 53, 1898. (ang.). 
4. Ch.W. De Vis: Appendix G.: Reports on birds from British New Guinea. W: British New Guinea. Administrator: British New Guinea: annual report by Her Majesty's Administrator of the Government from 4th September 1888 to 30th June 1889, with map and appendices. Cz. 21. Melbourne: Robt. S. Brain, Government Printer, 1890, s. 59. (ang.).
5. E. Stresemann. Neue Formen aus Neuguinea und Neupommern. „Ornithologische Monatsberichte”. 30, s. 8, 1922. (niem.). 
6. A.L. Rand. Ten new birds from New Guinea. „American Museum Novitates”. 1074, s. 2, 1940. (ang.). 
7. Ifrita kowaldi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species  (ang.).
8. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Ifritidae Schodde & Christidis, 2014 - modrogłówki - Ifrit (wersja: 2020-09-20). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-22].
9. J.P.J.P. Dumbacher J.P.J.P., T.F.T.F. Spande T.F.T.F., J.W.J.W. Daly J.W.J.W., Batrachotoxin alkaloids from passerine birds: A second toxic bird genus (Ifrita kowaldi) from New Guinea, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 97 (24), 2000, s. 12970–12975, DOI: 10.1073/pnas.200346897, ISSN 0027-8424, PMID: 11035772, PMCID: PMC27162 [dostęp 2017-03-26] .
10. W. Boles: Blue-capped Ifrit (Ifrita kowaldi). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-11-28]. (ang.). Brak numerów stron w książce
11. J.A. Norman, P.G.P. Ericson, K.A. Jønsson, J. Fjeldså, L. Christidis. A multi-gene phylogeny reveals novel relationships for aberrant genera of Australo-Papuan core Corvoidea and polyphyly of the Pachycephalidae and Psophodidae (Aves: Passeriformes). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 52 (2), s. 488–497, 2009. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.03.019. (ang.). 
12. K.A. Jønsson, P.-H. Fabrea, R.E. Ricklefs, J. Fjeldså. Major global radiation of corvoid birds originated in the proto-Papuan archipelago. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 108 (6), s. 2328–2333, 2011. DOI: 10.1073/pnas.1018956108. (ang.). 
13. M. Aggerbeck, J. Fjeldså, L. Christidis, P.-H. Fabre, K.A. Jønsson. Resolving deep lineage divergences in core corvoid passerine birds supports a proto-Papuan island origin. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 70, s. 272–285, 2014. DOI: 10.1016/j.ympev.2013.09.027. (ang.). 
14. M.J. Andersen, P.A. Hosner, C.E. Filardi, R.G. Moyle. Phylogeny of the monarch flycatchers reveals extensive paraphyly and novel relationships within a major Australo-Pacific radiation. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 83, s. 118–136, 2015. DOI: 10.1016/j.ympev.2014.11.010. (ang.). 
15. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Crows, mudnesters, birds-of-paradise. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-22]. (ang.).
16. Ifrita, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-17]  (ang.).
17. kowaldi, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-17]  (ang.).
18. Species factsheet: Ifrita kowaldi. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-01-06]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

Encyklopedie internetowe (takson):

• SNL: blåkroneifrit

Identyfikatory zewnętrzne:

• GBIF: 2495069
• identyfikator iNaturalist: 8535
• ITIS: 560581
• NCBI: 461245