Mała Synagoga w Sanoku

Mała Synagoga w Sanoku

nr rej. A-903 z 5.08.1991[1]
Widok od ulicy Zamkowej
Państwo	Polska
Miejscowość	Sanok, ul. Rynek 10
Budulec	murowana
Data budowy	1924-1926
Tradycja	ortodoksyjna
Położenie na mapie Sanoka Mała Synagoga w Sanoku
Położenie na mapie Polski Mała Synagoga w Sanoku
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Mała Synagoga w Sanoku
Położenie na mapie powiatu sanockiego Mała Synagoga w Sanoku
49°33′41,198″N 22°12′26,399″E

Mała Synagoga w Sanoku, zwana też Klaus Sadogóra / Sadygierer klojz / Sadogórska lub Dom Modlitwy^[2][3] – synagoga w Sanoku.

Budynek (klaus, klojz) jest zlokalizowany pod adresem ul. Rynek 10, określanym także jako plac Zamkowy 3. Jego elewacja frontowa wychodzi na Rynek, zaś tylna jest położona od ulicy Zamkowej (w przeszłości naprzeciwko nieistniejącej już głównej synagogi).

Synagoga została zbudowana w 1924 roku z inicjatywy chasydów z Sadagóry^[4], zwolenników cadyka Izraela Friedmana. Wejście do niej znajdowało się od strony Rynku głównego oraz od ulicy Zamkowej. Synagoga przetrwała okres II wojny światowej bez zniszczeń. Po zakończeniu wojny jej wnętrze oraz częściowo układ okien, zostały przebudowane z przeznaczeniem na Archiwum Państwowe^[5]. Budynek został przekazany na rzecz sanockiego archiwum w 1982 (wówczas mieścił się pod adresem Plac Rewolucji Październikowej 9)^[6].

Podjęto prace przygotowawcze celem utworzenia we wnętrzach synagogi muzeum Żydów sanockich. Wsparciu temu projektowi ma służyć wizyta w Sanoku ambasadora Izraela w Polsce we wrześniu 2008 oraz spotkanie z burmistrzem miasta.

Cadykami byli Dawid ben Meir Szapiro (1870-1933, syn Meira Jehudy Szapiro, cadyka z Bukowska, a potem z Dynowa), jego syn Eleazar Szapiro z Dynowa (ur. 1900)^[7].

Istnieje prawdopodobieństwo, że w budynku mieściła się jesziwa (rodzaj wyższej szkoły rabinackiej o charakterze talmudycznym)^[8]. Inne źródło podało, że rozpoczęto budowę szkoły rabinackiej, którą przerwał wybuch II wojny światowej^[9].

Tablica pamiątkowa

Na ścianie synagogi znajduje się tablica pamiątkowa w języku polskim i hebrajskim o treści:^[10]

"W tym budynku mieściła się do czasów okupacji synagoga żydowskich mieszkańców Sanoka. Cudem ona ocalała od zdewastowania przez hitlerowskich morderców".

Została odsłonięta 26 sierpnia 1991 roku, a inicjatorami jej umieszczenia byli sanoccy Żydzi mieszkający w Tel Awiw-Jafa, Lea i Szamaj Silbermanowie i Jakub Gurfein^[11][12][13].

Do 2012 w pomieszczeniach budynku mieściło się Archiwum państwowe w Sanoku^[14].

Budynek został wpisany do wojewódzkiego (1991)^[1] oraz do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka^[15].

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 144 [dostęp 2016-10-19] .
2. Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 422
3. Sanok – Szlak Chasydzki. [dostęp 2020-02-26]. (pol.).
4. Sanok. rajsza.rzeszow.pl. [dostęp 2020-02-26]. (pol.).
5. Edward Zając. Synagogi, Domy Modlitwy i cmentarze żydowskiego w Sanoku. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 39 (203) z 29 września 1995. 
6. Edward Zając. Sanockie archiwalia otrzymały własny obiekt. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 22 (256) z 20-31 grudnia 1982. Sanocka Fabryka Autobusów. 
7. Sanok | Wirtualny Sztetl. www.sztetl.org.pl. [dostęp 2017-11-25]. (pol.).
8. Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Katalog zbiorów, Sanok 2009, s. 250.
9. Wojciech Sołtys, Zaludnienie, stosunki narodowościowe, wyznaniowe i zdrowotne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 547.
10. Dom modlitwy przy Rynku. www.sztetl.org.pl. [dostęp 2012-07-21]. (pol.).
11. Szamaj Silberman. Podziękowanie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 16, s. 4, 4 września 1991. 
12. Leszek Puchała. Jeszcze o Żydach sanockich. „Tygodnik Sanocki”. Nr 18, s. 5, 18 września 1991. 
13. Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 23-24.
14. Królewskie Wolne Miasto Sanok. Informator miejski. Bydgoszcz: Journal, 1995, s. 18. ISBN 83-86002-54-9.
15. Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 3. [dostęp 2016-10-19].

Linki zewnętrzne

• Mała Synagoga w Sanoku na portalu Wirtualny Sztetl

Zobacz też

• Zabytki Sanoka
• Lista zabytków w gminie Sanok w artykule "Wiki Lubi Zabytki"