Lista światowego dziedzictwa UNESCO na Węgrzech

Lista światowego dziedzictwa UNESCO na Węgrzech – lista miejsc na Węgrzech wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ustanowionej na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 16 listopada 1972^[1] i ratyfikowanej przez Węgry 15 lipca 1985 roku^[2].

Obecnie (stan w 2017 roku) na liście znajduje się osiem obiektów: siedem dziedzictwa kulturowego i jeden o charakterze przyrodniczym^[2].

Na węgierskiej liście informacyjnej UNESCO – liście obiektów, które Węgry zamierzają rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa, znajduje się jedenaście obiektów (stan w roku 2017)^[2].

Obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Budapeszt

Hollókő

Kras Węgierski

Opactwo Pannonhalma

Park Narodowy Hortobágy

Cmentarz w Peczu

Krajobraz kulturowy Jeziora Fertö

Krajobraz kulturowy Tokaju

Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO

Zobacz multimedia związane z tematem: Lista światowego dziedzictwa UNESCO na Węgrzech

Poniższa tabela przedstawia węgierskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO:

Nr ref. – numer referencyjny UNESCO;

Obiekt – polskie tłumaczenie nazwy wpisu na liście wraz z jej angielskim oryginałem^[2];

Położenie – miasto, komitat; współrzędne geograficzne;

Typ – klasyfikacja według Komitetu Światowego Dziedzictwa^[3]:

• kulturowe (K),
• przyrodnicze (P),
• kulturowo–przyrodnicze (K,P);

Rok – roku wpisu na listę/rozszerzenia wpisu na listę;

Opis – krótki opis obiektu wraz z informacjami o jego zagrożeniu.

Nr ref.	Obiekt	Zdjęcie	Położenie	Typ	Rok	Opis
400	Budapeszt – panorama nadbrzeży Dunaju, dzielnica zamkowa w Budzie i Andrássy út Budapest, including the Banks of the Danube, the Buda Castle Quarter and Andrássy Avenue		HuBudapeszt 47°30′00″N 19°03′00″E	KHu (ii)(iv)	1987 2002	Stolica Węgier położona nad Dunajem: z zabytkowymi dzielnicami Budy na prawym brzegu i Pesztu na lewym[4]. W Budzie, na nabrzeżu Dunaju znajduje się Zamek Królewski a po przeciwległej stronie rzeki, w Peszcie gmach parlamentu[4]. Brzegi rzeki spina kilka mostów, m.in. XIX-wieczny Most Łańcuchowy[4]. Reprezentacyjną aleją, łączącą Plac Elżbiety z Placem Bohaterów, jest Andrássy út, pod którą biegnie pierwsza w Europie linia metra zbudowana w latach 1893–1896[4].
401	Hollókő Old Village of Hollókő and its Surroundings		HuNógrád 47°59′50″N 19°35′30″E	KHu (v)	1987	Dobrze zachowana tradycyjna osada z XVII–XVIII w. z 55 domami mieszkalnymi, zabudowaniami gospodarczymi i kościołem[5]. Przykład architektury wiejskiej sprzed kolektywizacji w XX w.[5]
725	Jaskinie Krasu Węgierskiego (Aggtelek) i Krasu Słowackiego[a] Caves of Aggtelek Karst and Slovak Karst		HuBorsod-Abaúj-Zemplén 48°28′32,6″N 20°29′12,7″E	PHu (viii)	1995 2000	System krasowy z 712 jaskiniami, wyróżniający się różnorodnością i koncentracją form na ograniczonym obszarze[6].
758	Opactwo benedyktyńskie Pannonhalma i jego otoczenie Millenary Benedictine Abbey of Pannonhalma and its Natural Environment		HuPannonhalma Győr-Moson-Sopron 47°33′10,0″N 17°45′40,0″E	KHu (iv)(vi)	1996	Kompleks kościelno-klasztorny Benedyktynów, wzniesiony na początku XI w. i przebudowany w stylu barokowym w XVIII w.[7] W 1055 roku mnisi zredagowali tu pierwszy tekst w języku węgierskim[7]. Najstarsze zachowane zabudowania pochodzą z 1224 roku[7].
474	Park Narodowy Hortobágy – puszta Hortobágy National Park - the Puszta		HuHajdú-Bihar 47°31′18,1″N 21°05′32,8″E	KHu (iv)(v)	1999	Puszta z rozległymi stepami i bagnami we wschodniej części Węgier, przez ponad 2 tys. lat wykorzystywana do wypasu zwierząt[8].
853	Cmentarz wczesnochrześcijański w Peczu Early Christian Necropolis of Pécs(Sopianae)		HuBaranya 46°07′00″N 18°23′00″E	KHu (iii)(iv)	2000	Historyczna nekropola rzymskiego miasta Sopianae – na terenie dzisiejszego Peczu z zachowanymi wczesnochrześcijańskimi grobowcami z IV w.[9] Grobowce to podziemne komory grobowe, nad którymi wzniesiono kaplice; charakteryzują się wysokiej jakości malowidłami ściennymi o tematyce chrześcijańskiej[9].
772	Krajobraz kulturowy Jeziora Fertö/Nezyderskiego[b] Fertö / Neusiedlersee Cultural Landscape		HuGyőr-Moson-Sopron 47°43′09,4″N 16°43′21,8″E	KHu (v)	2001	Krajobraz kulturowy Jeziora Fertö/Nezyderskiego, kształtowany przez 8 tys. lat, jest przykładem wzajemnego oddziaływania człowieka i jego fizycznego otoczenia. Nad jeziorem zachowały się charakterystyczna architektura wiejska oraz kilka XVIII i XIX-wiecznych pałaców, m.in. pałac Széchenyi, Esterháza w Fertőd i zamek rodu Esterházych w Eisenstadt[10].
1063	Krajobraz kulturowy Tokaju Tokaj Wine Region Historic Cultural Landscape		HuBorsod-Abaúj-Zemplén 48°07′17″N 21°24′44″E	KHu (iii)(v)	2002	Region winiarski w północno-wschodnich Węgrzech, oficjalnie ustanowiony w 1737 roku, produkujący tokaj[11].

Obiekty na węgierskiej Liście Informacyjnej UNESCO

Ostrzyhom

Jaskinie systemu krasowego Budy

Komárom

Państwowa stadnina koni w Mezőhegyes

Skamieniałości z Ipolytarnóc

Wyszehrad

Krajobraz kulturowy Wzgórz Balatońskich

Obiekty wpisane na węgierską Listę Informacyjną UNESCO^[c]

Poniższa tabela przedstawia obiekty na węgierskiej Liście Informacyjnej UNESCO:

Nr ref. – numer referencyjny UNESCO;

Obiekt – polska nazwa obiektu wraz z jej angielskim oryginałem na węgierskiej Liście Informacyjnej^[2];

Położenie – miasto, komitat; współrzędne geograficzne;

Typ – klasyfikacja według zgłoszenia^[3]:

• kulturowe (K),
• przyrodnicze (P),
• kulturowo–przyrodnicze (K,P);

Rok – roku wpisu na Listę Informacyjną;

Opis – krótki opis obiektu wraz z informacjami o jego zagrożeniu.

Nr ref.	Obiekt	Zdjęcie	Położenie	Typ	Rok	Opis
277	Średniowieczny zamek w Ostrzyhomiu Le Château-fort médiéval d'Esztergom[12]		Hu Komárom-Esztergom 47°47′08″N 18°44′25″E	KHu	1993
282	Jaskinie systemu termokrasowego Budy Caves of the Buda Thermal Karst System		Hu Budapeszt 47°30′00″N 19°03′00″E	PHu (viii)	1993	System jaskiń termokrasowych z wodami termalnymi obejmujący m.in. jaskinie Pál-völgyi (odkryta w 1904 roku), Szemlő-hegyi – nazywana „podziemnym ogrodem Budapesztu” (odkryta w 1930), Ferenc-hegyi (odkryta w 1933), József-hegyi – nazywana „jaskinią kryształową” (odkryta w 1984 roku) i Molnár János[13]
1500	Państwowa stadnina koni w Mezőhegyes State Stud-Farm Estate of Mezöhegyes		Hu Mezőhegyes Békés 46°11′07,4″N 20°29′38,4″E	KHu (iii)(iv)	2000	Stadnina koni w Mezőhegyes została założona w 1784 roku przez cesarza Józefa II Habsburga, stając się jednym z najważniejszych ośrodków hodowli koni[14]. Hodowano tu m.in. konie Nonius i Gidran[14]. Do dziś zachowały się stajnie i zabudowania z XVIII w.[14].
1502	Skamieniałości z Ipolytarnóc The Ipolytartnóc Fossils		Hu Nógrád 48°13′47″N 19°39′31″E	PHu (vii)(viii)	2000	Rezerwat Skamieniałości Ipolytarnóc obejmuje skały osadowe utworzone 24 miliony lat temu oraz skały wulkaniczne sprzed 19 milionów lat[15]. Geostanowisko w Ipolytarnóc – nazywane „prehistorycznymi Pompejami”[16] – skrywa skamieniałości zachowane dzięki warstwie tufu wulkanicznego, która osadziła się po wybuchu wulkanu[15].
1498	System umocnień u zbiegu Dunaju i Wagu w Komárnie System of Fortifications at the Confluence of the Rivers Danube and Váh in Komárno - Komárom		Hu Komárom Komárom-Esztergom 47°35′00″N 18°20′00″E	KHu (i)(ii)(iv)(v)	2007	Historyczny system fortyfikacji w mieście Komárom u ujścia Wagu do Dunaju[17]. Twierdze wznoszono tu od czasów rzymskich – w średniowieczu powstała Stara Twierdza, w poł. XIX w. Austro-Węgry zbudowały tu jedną z trzech wielkich twierdz do obrony wschodnich granic cesarstwa (obok twierdz w Przemyślu i Petrovaradinie), pod koniec XIX w. powstały tu trzy kolejne twierdze: Fort Monostor, Fort Csillag i Fort Igmandi[17]. Po drugiej stronie rzeki, na Słowacji znajduje się umocnione miasto bliźniacze – Komárno[17].
5366	Niezależna pre-modernistyczna architektura Ödöna Lechnera: Muzeum Sztuki Stosowanej w Budapeszcie Gimnazjum Szent László w Budapeszcie Muzeum Geologiczne w Budapeszcie Bank Pocztowy w Budapeszcie Ratusz w Kecskemét Ödön Lechner’s independent pre-modern architecture		Hu Budapeszt 47°29′10″N 19°04′06″E 47°29′13″N 19°07′55″E 47°30′19″N 19°05′50″E 47°30′15″N 19°03′08″E Bács-Kiskun 46°54′22″N 19°41′29″E	KHu (i)(ii)(iii)(iv)	2008	Ödön Lechner (1845–1914) stworzył niezależny, regionalny styl architektoniczny łączący tradycyjne elementy ludowej sztuki węgierskiej z elementami sztuki wschodniej[18]. Lechner jako twórca samodzielnego węgierskiego stylu architektonicznego miał wielu naśladowców, do tego grona zaliczali się m.in. István Medgyaszay, Béla Lajta czy Aladár Árkay[18].
5452	Granice Cesarstwa Rzymskiego – Ripa Pannonica na Węgrzech Frontiers of the Roman Empire – Ripa Pannonica in Hungary		Hu Baranya Bács-Kiskun Fejér Győr-Moson-Sopron Komárom-Esztergom Pest Tolna	KHu (ii)(iii)(iv)	2009	Ripa Pannonica – zewnętrzna granica prowincji rzymskiej Panonii, przebiegająca na Dunaju – naturalnej barierze – i nie wymagająca budowy umocnionej granicy[19]. Wzdłuż naturalnej granicy wznoszono niewielkie forty, osady przygraniczne, drogi i wieże obserwacyjne, a na wyspach rzecznych – punkty graniczne[19]. Węgierski odcinek dawnej granicy (415 km) przebiega na prawym brzegu Dunaju[19].
6264	Sieć skansenów na Węgrzech The Network of Rural Heritage Buildings in Hungary		Hu	KHu (ii)(iii)(vi)	2017	Węgierska Sieć Chat Wiejskich powstała w poł. XX w. w celu zachowania i ochrony tradycyjnych zabudowań wiejskich wraz z wyposażeniem w ich oryginalnym otoczeniu[20]. Łączy parki etnograficzne, gdzie na wolnym powietrzu zachowały się oryginalne zabudowania mieszkalne i gospodarcze[20]. Sieć obejmuje kilkaset budynków[20].
6267	Siedziby królewskie w Ostrzyhomiu i Wyszehradzie z dawnym lasem królewskim w górach Pilis Royal Seats in Esztergom, Visegrád with the former Royal Wood in the Pilis Mountain		Hu Komárom-Esztergom Pest	KHu (ii)(iii)(iv)(v)	2017	Region Pilis leży w centrum dawnego Królestwa Węgier i do dziś zachowały się tu historyczne struktury ziemi uprawnej i lasów założone w średniowieczu[21]. Znajduje się tu Ostrzyhom – najwcześniejsza siedziba królewska (do 1249 roku) a także Wyszehrad – siedziba królewska w latach 1323–1410[21].
6268	Drewniane dzwonnice w regionie Górnej Cisy Wooden bell-towers in the Upper Tisza-Region		Hu Szabolcs-Szatmár-Bereg	KHu (ii)(iii)(iv)	2017	Sakralna architektura drewniana w regionie górnej Cisy przeżywała rozkwit w XVII–XVIII w.[22] Do XXI w. nie zachował się żaden kościół drewniany w swoim oryginalnym miejscu, przetrwały jedynie drewniane dzwonnice[22]. Do najlepiej zachowanych należą dzwonnice zborów Kościoła Reformowanego w Nyírbátor, Nagyszekeres, Kölcse, Zsurk, Vámosatya, Lónya i Tiszacsécse[22].
6269	Krajobraz kulturowy Wzgórz Balatońskich Balaton Uplands Cultural Landscape		Hu Veszprém Zala 46°58′33″N 17°55′46″E	K, PHu (iv)(v)(vii)	2017	Wzgórza Balatońskie znajdują się na północnym brzegu Balatonu, obejmują m.in. półwysep Tihany, Basen Tapolca, Basen Káli oraz jezioro termalne Hévíz[23]. Znajduje się tu również wiele zabytków, m.in. siedziby węgierskich rodów szlacheckich (np. pałac rodu Festetics w Keszthely) czy stare miasto w Balatonfüred[23].

Uwagi

1. Wspólnie ze Słowacją.
2. Wspólnie z Austrią.
3. Na mapie nie umieszczono: obiektów projektu Lechnera, przebiegu granicy Ripa Pannonica, obiektów sieci skansenów, drewnianych dzwonnic w regionie górnej Cisy.

Przypisy

1. UNESCO: Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
2. UNESCO: Hungary. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
3. UNESCO: The Criteria for Selection. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
4. UNESCO: Budapest, including the Banks of the Danube, the Buda Castle Quarter and Andrássy Avenue. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
5. UNESCO: Old Village of Hollókő and its Surroundings. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
6. UNESCO: Caves of Aggtelek Karst and Slovak Karst. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
7. UNESCO: Millenary Benedictine Abbey of Pannonhalma and its Natural Environment. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
8. UNESCO: Hortobágy National Park – the Puszta. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
9. UNESCO: Early Christian Necropolis of Pécs (Sopianae). [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
10. UNESCO: Fertö / Neusiedlersee Cultural Landscape. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
11. UNESCO: Tokaj Wine Region Historic Cultural Landscape. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
12. UNESCO: Le Château-fort médiéval d'Esztergom. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
13. UNESCO: Caves of the Buda Thermal Karst System. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
14. UNESCO: State Stud-Farm Estate of Mezöhegyes. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
15. UNESCO: The Ipolytartnóc Fossils. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
16. The Prehistoric Pompeii. [w:] Nature Reserve Ipolytarnóc Fossils [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-18)]. (ang.).
17. UNESCO: System of Fortifications at the Confluence of the Rivers Danube and Váh in Komárno-Komárom. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
18. UNESCO: Ödön Lechner’s independent pre-modern architecture. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
19. UNESCO: Frontiers of the Roman Empire – Ripa Pannonica in Hungary. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
20. UNESCO: The Network of Rural Heritage Buildings in Hungary. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
21. UNESCO: Royal Seats in Esztergom, Visegrád with the former Royal Wood in the Pilis Mountain. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
22. UNESCO: Wooden bell-towers in the Upper Tisza-Region. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
23. UNESCO: Balaton Uplands Cultural Landscape. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).