Krajczy (łac.structor mensae, incisor) – urzędnik dworski pierwotnie mający obowiązek krajania potraw na stół królewski, potem tytuł honorowy.
Urząd staropolski
Urząd krajczego pojawił się w Polsce w późnym średniowieczu. Krajczy był pomocnikiem stolnika, pomagającym mu w zastawieniu stołu. Głównym jego zadaniem było jednak w czasie uczt krojenie potraw, próbowanie ich i podawanie władcy[1].
Pierwsza wzmianka o krajczych pochodzi z 1412 r. Początkowo nie był to stały urząd, lecz funkcja przyznawana doraźnie różnym osobom. Na początku XVI w. zdarzało się funkcjonowanie dwóch krajczych przy jednym monarsze, czasem rozróżnianych jako krajczy koronny i krajczy nadworny.
Dla wielu przedstawicieli magnaterii krajczostwo wielkie było początkiem kariery publicznej.
Istniał także oddzielny krajczy królowej – zasadniczo urząd prywatny na dworzekrólowej, niezaliczany do hierarchii państwowej[2]. Analogiczne urzędy krajczych istniały na dworach królewiczów[a] czy dworach magnackich.
Dzieciom krajczego przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synów był nim krajczyc, a dla córek krajczanka. Żony miały prawo do tytułu odmężowskiego – krajczyna.
Urząd rosyjski
Krajczy (krawczyj[4], ros. крайчий, кравчий) – urząd dworski w Carstwie Rosyjskim wprowadzony jeszcze w czasach Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, prawdopodobnie pod koniec XV w., aczkolwiek pierwsza wzmianka o krajczych w państwie moskiewskim pochodzi z 1514 r. Podobnie jak w Polsce wraz ze stolnikami asystował władcy przy stole. Ponadto do jego obowiązków należał nadzór nad potrawami i napojami oraz w świąteczne dni posyłanie potraw ze stołu pańskiego do domów bojarów. Odpowiadał za stół i zdrowie władcy, jak i za wszystkie potrawy, napoje oraz nakrycie stołu (obrusy, ręczniki itd.).
Godnością krajczego obdarzano zwykle krewnych i powinowatych cara. Urząd ten, uważany za bardzo zaszczytny, nie był sprawowany dłużej niż pięć lat. W hierarchii ważności krajczowie następowali po okolniczych, a przed stolnikami. Urzędu krajczego nie wolno było łączyć z wyższymi godnościami: okolniczego, dworeckiego[b] i bojara[c][5].
Krajczowie wraz z urzędem otrzymywali zazwyczaj miasto Gorochowiec. Mogli też niekiedy otrzymać stały dochód (tzw. кравчий с путём).