Kowalscy (ród górnośląski)

Kowalscy, Kowalowscy – górnośląska rodzina szlachecka nieznanego herbu.

Wzmiankowana w końcu średniowiecza i epoce nowożytnej na Górnym Śląsku, przede wszystkim w Księstwie Cieszyńskim, oleśnickim i raciborskim. Gniazdem rodzinnym była wieś Kowale na północny wschód od Skoczowa^[1] lub Kowale niedaleko Trzebnicy w księstwie oleśnickim^[2]. Henko de Cowal (Henryk z Kowali) koło Trzebnicy wzmiankowany jest w 1351 r.^[3] Jan Kowalowski zwany Stopą, sędzia ziemski Księstwa Cieszyńskiego, jest wspominany w dokumentach księcia Wacława z 1462, oraz jako właściciel Kowali w księstwie oleśnickim^[2]. Po śmierci Stopy, Kowale w Księstwie Oleśnickim przechodzą we władanie innego rodu^[2]. Może to świadczyć o trwałym przeniesieniu się jego potomków do Księstwa Cieszyńskiego, gdzie jeszcze w XIV w., na obszarze późniejszej wsi Kowale, powstaje gródek rycerski. Osadę tę mógł nadać Kowalskim lub ich bezpośrednim poprzednikom książę cieszyński Przemysław I Noszak^[4]. Genealog Josef Pilnáček wymienia Kowalskich z Kowali wśród szlachty cieszyńskiej^[5]. W 1552 r. wzmiankowana jest Anna Kowalska, żona Adama Budzowskiego z Łowoszowa koło Olesna^[3]. W 1599 Mikołaj Kowalski z Kowal, żonaty z Zuzanną Wrbską, był właścicielem Żytnej koło Raciborza. Na pocz. XVII Marcin Kowalski z Kowal, żonaty z Marianną Zajiczkową był właścicielem Niewiadomia koło Rybnika^[1].

W latach późniejszych ród uległ pauperyzacji. Niektóre górnośląskie rodziny noszące nazwisko Kowalski, m.in. w parafii Gościęcin/Kostenthal w XVII, XVIII, XIX i XX w.^[6][7], mogło wywodzić się z tego właśnie rodu. W księgach parafii Gościęcin najwcześniejsze zapisy dotyczą Grzegorza Kowalskiego (ur. ok. 1650)^[8] i Marcina Kowalskiego (ur. ok. 1680)^[9], zamieszkujących Ligotę Wielką. Kowalscy żyli jednak również w innych częściach Górnego Śląska.

Na Górnym Śląsku mogli mieszkać również przedstawiciele innych rodziny szlacheckie o nazwisku Kowalski. Pierwotne siedziby Kowalskich herbu Wieruszowa (m.in. Kowale, Praszka, Żytniów) przylegały do granic Śląska, a członkowie rodziny wchodzili w związki z rodami śląskimi^[10]. To samo mogło dotyczyć Kowalskich innych herbów. Nie można również wykluczyć, że część Kowalskich na Górnym Śląsku nie była szlacheckiego pochodzenia.

Przypisy

1. R. Se̜kowski, Herbarz szlachty śląskiej: K-Ł – Videograf II, 2005 – s. 87
2. J. Aberle, I. Prescher, Die Urkundensammlung des Historischen Seminars der Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin, heute in der Universitätsbibliothek der Humboldt-Universität, Zweigbibliothek Geschichte, Schriftenreihe der Universitätsbibliothek der Humboldt-Universität zu Berlin, Berlin 1997, s. 87.
3. J. Sinapius, Schlesischer Curiositäten Erste Vorstellung, Darinnen die ansehnlichen Geschlechter Des Schlesischen Adels – Auf Verlag des Autoris, 1720 – s. 322
4. Ł. Klimaniec, W tym tygodniu kończą się prace wykopaliskowe w rycerskim gródku , 2004, https://wisla.naszemiasto.pl/w-tym-tygodniu-koncza-sie-prace-wykopaliskowe-w-rycerskim/ar/c1-6011077.
5. J. Pilnáček, Rody starého Slezska, t. 2 – wyd. K. Müller, Brno, 1991
6. D. Binczek, Ortsfamilienbuch Kostenthal in ehemals Oberschlesien – https://web.archive.org/web/20180520055134/http://www.binczek.de/Kostenthal/html/frames.htm
7. Miejscowe kroniki rodzinne Kostenthal – http://www.online-ofb.de/namelist.php?ofb=kostenthal&nachname=Kowalski&modus=&lang=pl
8. Miejscowe kroniki rodzinne Kostenthal – http://www.online-ofb.de/famreport.php?ofb=kostenthal&ID=I13756&nachname=Kowalski&lang=pl
9. D. Binczek, Ortsfamilienbuch Kostenthal in ehemals Oberschlesien – https://web.archive.org/web/20180520055229/http://www.binczek.de/Kostenthal/html/p000114
10. M. Plewczyński, M. Wagner, Kowalscy, Oficyna Wydawnicza „ARETE”, Warszawa 1991