PROFILBARU.COM

Zamek w Żarach
	nr rej. 143 z 10.03.1963
	; Zamek i pałac
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Miejscowość	Żary
Typ budynku	zamek, pałac
Rozpoczęcie budowy	XIII i XIV wieku
Ważniejsze przebudowy	dobudowanie nowego zamku w l. 1710–28
Zniszczono	II wojna światowa
	Położenie na mapie Żar Zamek w Żarach
	Położenie na mapie Polski Zamek w Żarach
	Położenie na mapie województwa lubuskiego Zamek w Żarach
	Położenie na mapie powiatu żarskiego Zamek w Żarach
	51°38′N 15°08′E/51,633333 15,133333
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kompleks zamkowo-pałacowy w Żarach – zabytkowy^[1] zamek i pałac w Żarach na Dolnych Łużycach.

Historia

Najstarszy zamek w Żarach istniał w Górze Winnej, gdzie odkryto pozostałości okrągłej wieży obronnej z XIII wieku^[2]^[3]. W niedalekiej odległości, przypuszczalnie w połowie XIII wieku, Albrecht Dewin wzniósł murowany zamek, odpowiadający obecnemu północnemu skrzydłu pałacowemu^[4]. Od 1280 roku Żary należały do miśnieńskiego rodu von Packów. W latach 1320–29 Packowie powiększyli siedzibę dobudowując skrzydło zachodnie i wieżę od południa. Wzniesiono też mury obronne, powiązane ściśle z murami miejskimi^[4]. W 1355 roku miasto przeszło na własność von Bibersteinów, którzy na miejscu dotychczasowego wznieśli zamek, nazywany zamkiem Bibersteinów. Skrzydło wschodnie powstało na początku XV wieku. W połowie XVI wieku Hieronim Biberstein oraz jego brat Krzysztof, przeprowadzili renesansową przebudowę zamku, obejmującą m.in. wzniesienie krużganków po trzech stronach dziedzińca z bogatą dekoracją sgraffitową. Wówczas też wprowadzono we wnętrzach sklepienia kolebkowe z lunetami wraz z wystrojem sztukatorskim i malarskim^[4]. W 1558 r. zamek zakupili von Promnitzowie. Późniejsze sztukaterie, datowane na przełom XVI i XVII wieku, wiążą się już z działalnością Promnitzów. Zewnętrzny wygląd elewacji zamkowych został nadany około 1700 r. Wtedy też przebudowano wieżę nadając jej barokowy charakter. Od 1824 r. stary zamek pełnił funkcję pruskiego więzienia państwowego. W 1930 r. urządzono tutaj Muzeum Regionalne powiatu żarskiego, które funkcjonowało do 1945 r.^[4]. W 1945 r. pożar zniszczył obie budowle, które jedynie przykryto nowym dachem.

Architektoniczna forma zamku, łącząca gotyk i renesans, zachowała się bez większych zmian do czasów obecnych. Cztery jednotraktowe skrzydła rozplanowane są wokół wewnętrznego dziedzińca, otoczonego z trzech stron krużgankami. Piwnice nakryte są sklepieniami kolebkowymi, natomiast komnaty sklepieniami kolebkowymi z lunetami, dekorowanymi renesansowymi i barokowymi sztukateriami. Trzykondygnacyjne skrzydła posiadają dachy wielospadowe. Nad zwartą bryłą budynku dominuje czworoboczna wieża wtopiona w skrzydło południowe.^[4] Obecnie zamek jest zachowaną w dobrym stanie ruiną.

13 października 2019 r. na wieży wybuchł pożar, w całości trawiąc barokowy hełm. Paląca się konstrukcja runęła na dachy zachodniego skrzydła zamku, które uległy częściowemu uszkodzeniu^[5]. Prawdopodobną przyczyną pożaru było podpalenie, zważywszy na fakt, iż od kilku lat obiekt nie jest pilnowany. Sam incydent miał miejsce na kilka dni przed przekazaniem posiadłości miastu^[6]. 23 października 2019 r. Zamek Bibersteinów został przejęty od prywatnych właścicieli w użyczenie przez Stowarzyszenie Region Łużyce, które pojawiło się w Żarach z misją pozyskania środków na odbudowę spalonej wieży i dachów zamku. 16 stycznia 2020 r. miasto Żary otrzymało w darowiźnie Zamek Bibersteinów^[7] z fosą i drogą dojazdową, a następnie oddało go ponownie w użyczenie Stowarzyszeniu Region Łużyce^[8]. 31 grudnia 2020 r. zakończono 90% prac przy odbudowie spalonego hełmu i dachów zamku ze środków Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (630 tys. zł)^[5] oraz środków Stowarzyszenia Region Łużyce. Ostatecznie prace zakończyły się w marcu 2021 r. Projekt nowego hełmu wieży, pod nadzorem Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków i Stowarzyszenie Region Łużyce, wykonał Sławomir Kubów na zlecenie miasta Żary.

Zamknięty od czasów zniszczeń II wojny światowej zespół zamkowo-pałacowo-ogrodowy jest okazjonalnie udostępniany dla zwiedzających przez Stowarzyszenie Region Łużyce. Na obiekcie coraz częściej odbywają się wydarzenia o charakterze kulturalnym.

Pałac

Promnitzowie w latach 1710-28 dobudowali obok zamku barokowy pałac, nazywany nowym zamkiem. Środkowy ryzalit składa się z kolumnady, złożonej z ośmiu kolumn w porządku korynckim (cztery na środku, po dwie po bokach)^[9], zwieńczonej półkolistym frontonem typu fr. circulaire, zawierającym herby: Erdmanna II von Promnitza i Anny Marii von Sachsen-Weissenfeles. Narożne ryzality, zwieńczone trójkątnymi frontonami (tympanonami), eksponowane są pilastrami^[10].