Kom – Emine (KE, bułg. Ком – Емине) – nazwa najdłuższego oznaczonego pieszego szlaku turystycznego w Bułgarii, zwanego w przeszłości „Szlakiem przyjaźni”.
Szlak ten jest (od 1989) końcowym odcinkiem europejskiego szlaku turystycznego E3, który łączy Ocean Atlantycki z Morzem Czarnym. 2 skrajnymi punktami szlaku są szczyt Kom, który znajduje się bezpośrednio w pobliżu granicy z Serbią, i przylądek Emine nad Morzem Czarnym, wysunięty najbardziej na wschód punkt Starej Płaniny.
Długość szlaku Kom – Emine to w przybliżeniu 650–700 km i jest on do przejścia w 20–25 dni w letnich warunkach i około miesiąca – w zimowych; mają też miejsce biegi maratońskie, przy czym oficjalny rekord wynosi 5 dni i 17 godzin. Podczas przejścia pokonuje się teren z wielkimi przewyższeniami i zdobywa się ponad 100 staropłanińskich szczytów. Schroniska na szlaku są względnie dobrze rozmieszczone, jedynie koło przełęczy Wratnik i Riszkiej nocleg jest problematyczny. Środek szlaku znajduje się koło schroniska Uzana, co pokrywa się także z geograficznym centrum Bułgarii.
Letnie oznaczenie składa się z czerwonej linii, ograniczonej dwiema białymi liniami i jest umieszczone na nieruchomych przedmiotach na szlaku (drzewa, kamienie, budynki itp.). Oznaczenie zimowe, które w wielu miejscach pokrywa się z letnią, ma postać wpuszczonych w ziemię metalowych słupów, pomalowanych na przemian w pasy koloru żółtego i czarnego.
Historia
Pierwszy raz szlak przeszedł w 1933 Paweł Deliradew, bułgarski podróżnik i badacz, zwany „Spadkobiercą Aleko Konstantinowa”. Istotnie, sam Konstantinow pierwszy wpadł na pomysł tego szlaku, ale nie udało mu się go zrealizować. Dopiero w 1953 przejście powtórzyli członkowie Republikańskiej Komisji ds. Turystyki przy Najwyższym Komitecie Kultury Fizycznej i Sportu (WKFS) i ostatecznie został wytyczony przy dwóch następnych przejściach w 1955 i 1959. Szlak został oficjalnie otwarty w 1985 i był początkowo pomyślany jako przedłużenie Międzynarodowego Szlaku Pieszego Eisenach – Budapeszt (EB). Uwidaczniało się to w takim samym wyglądzie logo. Bułgarski Związek Turystyczny wydawało nawet wspólne przewodniki po EB i KE.
Pierwsze udane zimowe przejście miało miejsce w 1961, a pierwsze przejście w odwrotnym kierunku (z Emine na Kom) zostało zrealizowane w lipcu 1968 przez grupę z Uniwersytetu Ruseńskiego – WIMMESS. Dzisiaj oprócz pieszych wycieczek turystycznych szlak Kom – Emine jest używany także jako trasa zawodów terenowych.
Istnieje tradycja brania dwóch kamyków z góry Kom, potem na końcu wędrówki oraz pełnego przejścia Bułgarii wrzucania jednego z przylądka Emine do Morza Czarnego i wzięcia ze sobą drugiego kamienia jako pamiątki.
Przykładowy grafik
Przedstawiony 26-dniowy grafik zapewnia równomierny wysiłek; 700 kilometrów pokonuje się w 22 dni, dwa dni są przewidziane na odpoczynek, a po jednym dniu – na dojście do schroniska Kom i do miast Święty Włas/Obzor:
| Dzień
|
Marszruta (w nawiasach podane są wysokości w m n.p.m.)
|
Przybliżony czas przejścia (bez odpoczynków)
|
| –
|
Dojazd do Berkowicy (405) i zwiedzanie zabytków kulturalno-historycznych miasta; Berkowica – schronisko Kom (nowe/stare – 1507/1635, nocleg – n)
|
3,30 godz.
|
| 1.
|
Schronisko Kom – szczyt Kom (2016) – Małyk Kom (Mały Kom, 1959) – Przełęcz Petrochańska (1444) – schronisko Petrochan (1470, n)
|
6,00 godz.
|
| wariant
|
Przyjeżdża się na Przełęcz Petrochańską, zostawia się plecaki w restauracji i bez bagażu idzie się na górę Kom, po czym się wraca i nocuje w schronisku Petrochan. W ten sposób oszczędza się jeden dzień i noszenie przez dwa dni ciężkiego plecaka
|
|
| 2.
|
Schronisko Petrochan – schronisko Probojnica (1000, n)
|
5,00 godz.
|
| 3.
|
Schronisko Probojnica – dworzec kolejowy Łakatnik – wieś Łakatnik (882) – schronisko Trystena (Trystenaja) (1130, n)
|
6,00 godz.
|
| 4.
|
Schronisko Trystena – schronisko Czukawa – schronisko Leskowa (1340, n)
|
6,00 godz.
|
| 5.
|
Schronisko Leskowa – schronisko Murgasz (1400, n)
|
6,30 godz.
|
| 6.
|
Schronisko Murgasz – szczyt Murgasz (1687) – przełęcz Witinia (970, nocleg w schronie turystycznym)
|
5,00 godz.
|
| wariant
|
Schronisko Leskowa – Belijat kamyk (Biały Kamyk) – Zła Poljana – przełęcz Witinia
|
|
| 7.
|
Przełęcz Witinia – Przełęcz Botewgradzka (970) – schronisko Czawdar (1450) – schronisko Kaszana (1340, n)
Wariant: Nocleg w schronisku Murgana (1430)
|
8,00 godz.
|
| 8.
|
Schronisko Kaszana – opuszczone schronisko Płaninski izwori (Górskie Źródła, 1850, n)
Wariant: Nocleg w schronisku Momina polana (1640)
|
6,30 godz.
|
| 9.
|
Schronisko Płaninski izwori – Weżen (2198) – schronisko Echo (1650) – schronisko Kozia stena (Kozia Ściana, 1560, n)
Wariant awaryjny: Przy pogorszeniu pogody i niebezpieczeństwie burz z piorunami dobrze jest przejść trasą: Przełęcz Antonska – schronisko Benkowski (1540) – schronisko Weżen (1650), a po poprawieniu się pogody przejść Klisurską Drogą i wyjść na główny grzbiet przy przełęczy Kamennata porta (Kamienne wrota)
|
10,00 godz.
|
| 10.
|
Schronisko Kozia stena – Przełęcz Trojańska (1525) – schron Orłowo gnezdo (Orle gnazdo, 1560) – schronisko Dermenka (1480) – schronisko Dobriła (1840, n)
Wariant: Nocleg w schronisku Nezabrawka (Niezapominajka, 1640)
|
7,00 godz.
|
| 11.
|
Schronisko Dobriła (dzień odpoczynku – wyciągiem można zjechać do Sopotu, gdzie można uzupełnić prowiant i zobaczyć zabytki kulturalno-historyczne)
|
–
|
| 12.
|
Schronisko Dobriła – Lewski/Ambarica (2166) – Goljam Kupen (2169) – schron Botew (2056) – szczyt Botew (2376) – schron Marinka (2060) – schronisko Tyża (1520, n)
Wariant awaryjny: Przy pogorszeniu pogody i niebezpieczeństwie burz z piorunami dobrze jest przejść trasą: schronisko Dobriła – schronisko Wasyl Lewski (1400). Stąd przy poprawie pogody łatwo można znów wejść na grań
|
11,00 godz.
|
| 13.
|
Schronisko Tyża – Rosowatec (1972) – Peesztite skali (Śpiewające Skały, 1200) – schronisko Mazałat (1520) – schronisko Jantra (1170, n)
Wariant: Nocleg w schronisku Uzana albo w którymś z hoteli w miejscu Uzana
|
6,30 godz.
|
| 14.
|
Schronisko Jantra – hotel Chlebna (1100) – geograficzny środek Bułgarii (1350) – przełęcz Szipka (1185) – schronisko Buzłudża (1280) – schronisko Mładost (Młodość, 618 n)
Wariant: Nocleg w schronisku Buzłudża
|
8,00 godz.
|
| 15.
|
Schronisko Mładost – schronisko Byłgarka (Bułgarka, 1135) – dworzec kolejowy Krystec (866) – schronisko Gramadliwa (876, n)
Wariant: Nocleg w schronisku Chimik (Chemik, 850) albo Predeła (698)
|
8,00 godz.
|
| 16.
|
Schronisko Gramadliwa – schronisko Chimik – Przełęcz Republiki (schronisko Predeła, 698) – zburzony schron Butora (800) – zburzony schron Karaiwanowo choriszte (1100) – schronisko Bukowec (1100, n)
Wariant: Nocleg w schronisku Czumerna (1446)
|
8,00 godz.
|
| 17.
|
Schronisko Bukowec – schronisko Czumerna – szczyt Czumerna (1536) – Temnata gora (Ciemny Las) – Aglikina polana – przełęcz Wratnik (1097) ze schronem służb drogowych Tabelite (nocleg jest problematyczny)
Wariant: Nocleg w opuszczonym schronie Wratnik (1100) w prymitywnych warunkach
|
10,00 godz.
|
| 18.
|
Schronisko Tabelite – schron Wratnik na przełęczy Żelezni wrata (Żelazne Wrota) – Deliradewata buka (Buk Deliradewa) – Razbojna (1128) – miasto Koteł (643, nocleg w hotelu albo na prywatnej kwaterze)
|
10,00 godz.
|
| 19.
|
Koteł (dzień odpoczynku – uzupełnianie prowiantu i zwiedzanie zabytków kulturalno-historycznych)
|
–
|
| 20.
|
Koteł – schronisko na Przełęczy Wyrbiszkiej (470, n)
|
8,00 godz.
|
| 21.
|
Schronisko na Przełęczy Wyrbiszkiej – leśniczówka Elesznica (651) – Bajraka (519) – Przełęcz Riszka (400) – schronisko Nemojdere (549, nocleg jest problematyczny)
Wariant: Nocleg pod gołym niebem w rejonie opuszczonego obozu pionierskiego
|
12,00 godz.
|
| 22.
|
Przełęcz Riszka – schronisko Łuda Kamczija (300, n)
|
8,00 godz.
|
| 23.
|
Schronisko Łuda Kamczija – schronisko Koziczino (524, n)
|
10,00 godz.
|
| 24.
|
Schronisko Koziczino – Przełęcz Diulińska (440) – Pogledec – Przełęcz Pomorijska (440) – Emona (108, nocleg w jednym z hoteli); prosto do przylądka Emine (0) i do emońskiego monasteru Św. Mikołaja
|
11,00 godz.
|
| –
|
Odjazd (na północ – przez Obzor albo na południe – przez Elenite i miasto Sweti Włas)
|
–
|
|
|
Razem
|
189 godz.
|
Linki zewnętrzne
