Kałków (województwo świętokrzyskie)

Kałków

wieś
Sanktuarium w Kałkowie-Godowie, Golgota
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	starachowicki
Gmina	Pawłów
Wysokość	ok. 325 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	504[2]
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	27-225[3]
Tablice rejestracyjne	TST
SIMC	0260416[4]
Położenie na mapie gminy Pawłów Kałków
Położenie na mapie Polski Kałków
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Kałków
Położenie na mapie powiatu starachowickiego Kałków
50°57′37″N 21°10′10″E[1]
Strona internetowa

Kałków – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, w gminie Pawłów^[5][4]]. Miejscowość znajduje się w północno-wschodniej części gminy. Jest jedenastą pod względem wielkości miejscowością w gminie Pawłów. Jej powierzchnia wynosi 470,96 hektarów, a zamieszkuje ją 490 mieszkańców.

Był wsią biskupstwa krakowskiego w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku^[6].

Miejscowość stanowi jednostkę pomocniczą gminy: sołectwo Kałków, w którego skład wchodzą Komorniki oraz Goszczyn^[7].

Układ wsi stanowi pięć ulic nazywanych potocznie: „Zapniów”, „Goszczyn”, „Komorniki”, „Maksymiliana” i „Kościelna”.

Miejscowość znana jest z Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski^[8], z Golgotą martyrologii narodu polskiego.

Części wsi

Integralne części wsi Kałków^[5]^[4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0260422	Goszczyn	część wsi
0260439	Komorniki	część wsi

Historia

Wieś metryką sięga wieku XIV, była własnością biskupów krakowskich wspomina o niej w roku 1368 Kodeks Katedry Krakowskiej (t.II s.29)^[9] Kolejny zapis potwierdzający własność biskupią w Kałkowie pochodzi z rejestru poborowego z 1578 roku,

„Wioska położona w parafii Krynki, w której jest osiem łanów kmiecych, a także jest dwie karczmy mające pole, także młyn Zapniów mający pole, koło którego jest karczma biskupia mająca pole. Z tego wszystkiego wyznaczana i oddawana jest dziesięcina snopowa i konopna dla biskupstwa krakowskiego. Wartość jej obliczano na osiem marek własnych biskupstwa krakowskiego. Kałków, w którym jest zarodników 13, łanów 6,5. Ogrodników z polem 2, komorników 1, biedny 1, smolarzy 3”^[9].

Od 1775 roku wieś Kałków należała do dworu Godów. W 1827 roku w Kałkowie było 18 domów i 102 mieszkańców, w 1882 roku mieszkało tu 298 mieszkańców w 47 domach. We wsi było wówczas 648 mórg ziemi włościańskiej i 2 morgi ziemi rządowej. W 1900 roku wielki pożar zniszczył całą wieś. W 1907 roku uwłaszczono chłopów i przedzielono działki miedzami. W tym też roku powstała druga ulica w Kałkowie.

W czasie II wojny światowej w Kałkowie stacjonował niewielki niemiecki oddział kawalerii. Żołnierze korzystali z gospodarstw mieszkańców. W drugiej połowie 1942 roku powstały pierwsze zalążki podziemnej organizacji wojskowej Bataliony Chłopskie w Kałkowie i Godowie. Ich organizatorem był Stanisław Piwnik z Kałkowa, do którego dołączyli Jan Duda z Zapniowa i Stanisław Przygoda z Bukówki (ps. Sęp), który przed wojną uzyskał stopień podoficera Wojska Polskiego. 11 października 1942 roku w Kałkowie złożyli oni przysięgę wojskową i przyjęli pseudonimy. W krótkim czasie placówka w Bukówce i Zapniowie liczyła 20 zakonspirowanych ludzi. Pod koniec 1942 roku została włączona do jednego z plutonów III Rejonu Gór Świętokrzyskich „Świt”.

W 1955 roku z inicjatywy Piotra Czajkowskiego została powołana jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Na początku skupiała ona dwunastu strażaków. Do akcji strażacy wykorzystywali wóz trakcji konnej, na którym umieszczano motopompę.

W latach 1837–1844 wieś administracyjnie należała do guberni sandomierskiej, w powiecie iłżeckim. W latach 1844–1914 do guberni radomskiej, w powiecie iłżeckim. W latach 1918–1975 miejscowość położona była w województwie kieleckim, w powiecie iłżeckim. W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Pawłów, po jej zniesieniu w gromadzie Pawłów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Sanktuarium

Szkolnictwo

Mieszkańcy Kałkowa od 1775 roku uczęszczali do szkoły przy kościele parafialnym w Krynkach. Szkołę prowadził aż do 1795 roku Marian Kulpiński. W czasie zaborów nauczanie w Kałkowie prowadzili nauczyciele wędrowni opłacani przez mieszkańców. Było to nauczanie bardzo ryzykowne, zakazane przez władze carskie, a przestrzegania tego zakazu pilnowali żandarmi. Za nieposłuszeństwo groziła zsyłka lub kara śmierci. Ten sposób nauczania praktykowano w Kałkowie aż do odzyskania przez Polskę w 1918 roku niepodległości. W latach 1918–1920 nauczania nie prowadzono. Zmieniło się to wraz ze zorganizowaniem „Publicznej Szkoły Podstawowej w Kałkowie”, która posiadała cztery klasy. Szkoła mieściła się w budynkach wynajętych, posiadała ziemię tzw. „kaczmarkę”. Nauczanie systematyczne prowadzono w szkole do 1 września 1939 roku.

Turystyka

Kałków jest punktem początkowym czerwonego Szlaku Milenijnego prowadzącego do Skarżyska-Kamiennej. Przez wieś przechodzi niebieski szlak turystyczny im. Stanisława Jeżewskiego z Łysej Góry do Pętkowic oraz niebieski szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego.

Agroturystyka

Bazę noclegową w Kałkowie i okolicy stanowią Dom Pielgrzyma w Sanktuarium Bolesnej Królowej Polski w Kałkowie Godowie oraz Gospodarstwo Agroturystyczne „Gościniec”.

Sport

Od 4 lipca 2002 roku w Kałkowie działa Klub Sportowy Arka Kałków^[10]. Obecnie drużyna występuje w świętokrzyskiej Klasie A grupie IV. Trenerem drużyny seniorów jest Janusz Ćwieluch. W sezonie 2006/07 Arka na koniec rozgrywek zajęła 5 miejsce.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 48811
2. Wieś Kałków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 413 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
6. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 112.
7. Części wsi według rejestru Teryt.
8. Opis parafii na stronie diecezji
9. Kałków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 45 .
10. Według strony internetowej klubu.

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880
• Ks. Adam Orczyk Zarys Dziejów Parafii Św. Jana Chrzciciela w Pawłowie, Starachowice 2007, ISBN 978-83-924900-6-7.
• Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych. Komisja Historyczna w Starachowicach, Kronika okupowanego miasta Starachowic i powiatu iłżeckiego 1939–1945, Starachowice 1998, s. 71–72.
• Ryszard Garus, Znakowane szlaki turystyczne województwa kieleckiego, Kielce 1990

Linki zewnętrzne

• Kałków (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 719 .
• Strona internetowa Sanktuarium Maryjnego
• Sanktuarium Maryjne Bolesnej Królowej Polski w Kałkowie – galeria zdjęć