Język sycylijski obejmuje wiele zróżnicowanych dialektów. Wykazuje jednak na tyle duże podobieństwo do standardowego języka włoskiego, że możliwe jest tłumaczenie automatyczne z jednego języka na drugi.
Słownictwo
Duża część sycylijskiego słownictwa opiera się na podobnym słownictwie włoskim[potrzebny przypis] i choć liczba różnic między nimi jest na tyle duża by móc uznawać je za dwa różne języki to w życiu codziennym nie powodują one żadnych nieporozumień[potrzebny przypis].
| Język włoski
|
Język sycylijski
|
| anche
|
macari
|
| dove
|
unni
|
| lavoro
|
travagghiu
|
| molti
|
tanti
|
Gramatyka
Rodzajniki
Włoskie rodzajniki nieokreślone un, uno mają w sycylijskim postać nu. Włoski rodzajnik una przybiera w sycylijskim postać na. W języku sycylijskim rodzajnik nieokreślony przed samogłoską skraca się do n'.
Włoskie rodzajniki określone il, lo mają swój sycylijski odpowiednik lu. Rodzajnik la ma identyczną postać w obu językach. We włoskim występują różne rodzajniki liczby mnogiej: i, gli dla rzeczowników rodzaju męskiego, le dla żeńskiego. W sycylijskim jest tylko jeden rodzajnik li. W obu językach rodzajnik określony liczby pojedynczej przed samogłoską skraca się do l'. Większość dialektów sycylijskiego skraca w ten sposób również rodzajniki liczby mnogiej.
W obu językach występują rodzajniki cząstkowe, tworzone za pomocą przyimka di
Odmiana rzeczowników
W obu językach przypadki tworzy się za pomocą przyimków:
Przyimki da i di. W języku sycylijskim, włoskim przyimkom da i di odpowiada di. Włoskim formom dell' (rodzajnik określony między di a samogłoską) odpowiada sycylijska di l'. Formy sycylijskie di lu, di la (odpowiedniki włoskich del, della) są często skracane do dû, dâ. Forma liczby mnogiej di li (odpowiednik włoskich dei, degli, delle) – do dî.
Przyimek a (po polsku „do”). W języku sycylijskim a nie przybiera formy ad przed samogłoską. Włoskim formom all' (rodzajnik określony między a a samogłoską) odpowiada sycylijska a l'. Formy sycylijskie a lu, a la (odpowiedniki włoskich al/allo, alla) są często skracane do ô, â. Forma liczby mnogiej a li (odpowiednik włoskich ai, agli, alle) – do ê.
Przyimek in (po polsku „w”). W języku sycylijskim, włoskiemu in odpowiada 'n lub nta. Włoskim formom nell' (rodzajnik określony między in a samogłoską) odpowiada sycylijska nta l'. Formy sycylijskie nta lu, nta la (odpowiedniki włoskich nel/nello, nella) są często skracane do ntô, ntâ. Forma liczby mnogiej nta li (odpowiednik włoskich nei, negli, nelle) – do ntê.
Przyimek per (po polsku „dla”). Włoskiemu per odpowiada sycylijskie pi, a przed samogłoską – p'.
Przyimek con (po polsku „z”). Włoskiemu con odpowiada sycylijskie cu, rzadziej cun.
Przyimek su (po polsku „na”). Włoskiemu su odpowiada sycylijskie supra, które nie łączy się z przyimkiem. Np. włoskie sul/sullo, sulla mają w sycylijskim formy supra lu, supra la itd.
Przyimek tra (po polsku „między”). Włoskiemu tra odpowiada sycylijskie ntra.
Spójniki
W języku sycylijskim e nie przybiera formy ed przed samogłoską.
Przymiotniki
Operatorowi włoskiemu più, służącemu do tworzenia stopnia wyższego, odpowiada sycylijski cchiù.
Czasowniki
Czasowniki sycylijskie zaczynające się na di-, ri- poprzedza się ad- lub ar-. Np. wł. divenne – syc. addivenni.
Czasownik „być”
| włoski
|
sycylijski
|
forma gramatyczna
|
| essere
|
èssiri
|
bezokolicznik
|
| è
|
è
|
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
|
| sono
|
sunnu
|
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga
|
| è stato
|
havi statu
|
czas przeszły dokonany złożony, 3. osoba, l. pojedyncza
|
| sono state
|
hannu stati
|
czas przeszły dokonany złożony, 3. osoba, l. mnoga
|
| era
|
era
|
czas przeszły niedokonany, 3. osoba, l. pojedyncza
|
| erano
|
èranu
|
czas przeszły niedokonany, 3. osoba, l. mnoga
|
| sarebbe
|
vinissi a; avissi
|
tryb warunkowy, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
|
Czasownik „mieć”
| włoski
|
sycylijski
|
forma gramatyczna
|
| avere
|
aviri
|
bezokolicznik
|
| ha
|
havi
|
czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
|
| abbiamo
|
avemu
|
czas teraźniejszy, 1. osoba, l. mnoga
|
| hanno
|
hannu
|
czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga
|
Ogólnie, sycylijskie czasowniki odmieniają się w sposób bardziej regularny niż ich włoskie odpowiedniki, np. wł. tradotto – syc. traduciutu.
W przypadku, gdy dopełnienie jest w formie zaimka osobowego połączonego z czasownikiem, dopisuje się go w sycylijskim na końcu odpowiedniej formy czasownika, zaznaczając odpowiednio akcent, np. wł. dargli – syc. dàricci. Analogicznie z zaimkiem zwrotnym si.
Grupom eva, ava oraz iva w czasie przeszłym niedokonanym, odpowiada sycylijskie ìa, np. wł. potevano – syc. putìanu, wł. proponeva – syc. propunìa.
Końcówce -ò w 3. osobie l. pojedynczej czasu przeszłego dokonanego prostego (I koniugacja) odpowiada w sycylijskim końcówka -au: wł. approvò – syc. approvau.
Końcówce -iamo w 1. osobie l. mnogiej czasu teraźniejszego odpowiada w sycylijskim końcówka -amu (I koniugacja): wł. osserviamo – syc. ussirviamu, lub -emu (II, III koniugacja): wł. definiamo – syc. addifinemu.
W języku sycylijskim, czas przeszły dokonany złożony z reguły tworzy się za pomocą odpowiedniej formy czasownika posiłkowego „mieć” (aviri) niż „być”.
Zaimki
Zaimki osobowe
Włoskim zaimkom 3. osoby l. pojedynczej rodzaju męskiego egli, lui, esso („on”)
odpowiada sycylijskie iddu (l. mn. iddi).
Zaimki dzierżawcze
Włoskim zaimkom dzierżawczym 3. osoby (suo, sua, suoi, sue, loro) odpowiada jeden sycylijski zaimek sò.
Zaimki wskazujące
Włoskim zaimkom przymiotnikowym questo („ten”), questa („ta”) itp. odpowiadają stu, sta, a przed wyrazem zaczynającym się samogłoską – st'
Włoskim zaimkom rzeczownym questo, ciò („to”) odpowiada chistu.
Włoskiemu zaimkowi osobowemu gli odpowiada sycylijskie ci.
Zaimki względne
Włoskiemu zaimkowi względnemu che odpowiada sycylijski chi, skracany przed samogłoską. Temu samemu zaimkowi w znaczeniu „że” odpowiada ca.
Przysłówki
Najczęściej spotykane przysłówki (porównanie):
| Język włoski
|
Język sycylijski
|
| dove
|
unni
|
| molto/tanto
|
tantu
|
| poi
|
appoi
|
| quando
|
quannu
|
W języku sycylijskim, analogicznie jak we włoskim, tworzy się też przysłówki za pomocą końcówki -menti (vide „Przyrostki”).
Różnice w ortografii
Różnice w ortografii wynikają z różnic w wymowie.
Zaznaczanie akcentów
W słowie sycylijskim akcent z reguły pada na tę samą sylabę, co w odpowiednim słowie włoskim. W sycylijskim, jeśli akcent nie pada na przedostatnią sylabę (np. w wyrazach pochodzenia greckiego zakończonych na -icu, -ica itp.), oznacza się samogłoskę akcentowaną, np. wł. tecnica – syc. tècnica, wł. via – syc. vìa.
Różnice w literach i grupach liter
- Nieakcentowane o we włoskim staje się nieakcentowanym u w sycylijskim. Akcentowane o we włoskim nie ulega zmianie w sycylijskim. Są wyjątki od tej zasady, jednakże dają się zauważyć pewne prawidłowości:
- Włoskiemu nieakcentowanemu o na końcu wyrazów odpowiada sycylijskie u.
- Włoskiemu akcentowanemu o przed r, po którym następuje samogłoska, odpowiada u, np. wł. onore – syc. onuri, wł. allora – syc. allura.
- Sycylijskie u często odpowiada włoskiemu o w wyrazach jednosylabowych, np. wł. non – syc.nun.
- Także nieakcentowane e we włoskim staje się nieakcentowanym i w sycylijskim. Akcentowane e we włoskim nie ulega zmianie w sycylijskim. Są wyjątki od tej zasady, jednakże dają się zauważyć pewne prawidłowości:
- Włoskiemu nieakcentowanemu e na końcu wyrazów odpowiada sycylijskie i.
- W przymiotnikach od narodowości, końcówce -ese odpowiada -isi albo -isa, zależnie od rodzaju.
- Dwugłoska włoska uo staje się w sycylijskim o, np. wł. nuova – syc. nova, wł. uomini – syc. òmini. Nie dotyczy to przypadku, gdy u występuje przed końcówką -ono w 3. osobie liczby mnogiej czasu teraźniejszego: wł. seguono – syc. sequinu.
- Dwugłoska włoska ea staje się w sycylijskim ia, np. wł. reale – syc. riali. Podobnie rzecz się ma z innymi dwugłoskami zawierającymi e oraz samogłoskę: wł. teoria – syc. tiurìa.
- Dwugłoska włoska ns staje się w sycylijskim nz, np. wł. considerato – syc. cunzidiratu, wł. senso – syc. senzu.
- Dwugłoska włoska nd staje się w sycylijskim nn, np. wł. quando – syc. quannu.
- Dwugłoska włoska mb staje się w sycylijskim mm, np. wł. bambino – syc. bamminu.
- W sycylijskim często jest pomijane początkowe łacińskie i, np. wł. importante – syc. mpurtanti.
- Włoskiej zbitce gu po e, przed samogłoską odpowiada sycylijskie qu, np. wł. prosegue – syc. prusequi.
- Włoskiej zbitce ng przed e lub i odpowiada sycylijskie nc.
- Włoskiemu ese- na początku odpowiada sycylijskie ase-, np. wł. esempio – syc. asempiu.
- Włoskiemu l po spółgłoskach b, p, r lub przed spółgłoskami c, m, p, t odpowiada w języku sycylijskim r np. wł. parlare – syc. parrari, wł. attualmente – syc. attuarmenti, wł. semplice – syc. sìmprici, wł. alcuni – syc. arcuni. Wyjątki: wł. altro – syc. àutru (włoskiemu l odpowiada tu u), wł. Irlanda – syc. Irlanna.
- Włoskiemu gli (ale nie rodzajnikowi) odpowiada sycylijskie gghi, np. wł. famiglia – syc. famigghia.
Podwajanie spółgłosek
- Włoskie g po samogłosce, przed i lub e zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. ragione – syc. raggiuni.
- Włoskie z po samogłosce, przed i lub e zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. polizia – syc. pulizzìa.
- Włoskie b po samogłosce, przed i, e lub r zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. liberale – syc. libbirali. Nie dotyczy to zbitki mbr: wł. membro – syc. mèmmiru.
Przedrostki
| Język włoski
|
Język sycylijski
|
| auto-
|
auto-
|
| con-
|
cun- (przed spółgłoską)
can- (przed samogłoską)
|
| de-
|
di-
|
| in-
|
n-
|
| inter-
|
ntir-
|
| pro-
|
pru- (pro- gdy akcent pada na tę sylabę)
|
Przyrostki
| Język włoski
|
Język sycylijski
|
| -bile
|
-bbili (zaznaczony akcent na tej samej samogłosce, co we włoskim)
|
| -logia
|
-luggìa
|
| -mente
|
-menti
|
-ore (wykonawca czynności, l.poj.)
-ori (l.mn.)
|
-ori
-ura
|
| -tà
|
-tati
|
| -zionale
|
-zziunali
-ziunali (po spółgłosce)
|
| -zione
|
-zzioni
-zioni (po spółgłosce)
|
Zobacz też
